وبلاگ خانه هویت و تجسم شخصیت

وبلاگ یك فضا و بیان شخصی است كه افراد خودشان را در آن بیان می كنند و در معرض دید همگان قرار می دهند كه البته این تشخص می تواند متعلق به یك گروه, سازمان و یا یك جامعه بزرگ نیز باشد

دكتر عاملی می‌گوید: وبلاگ یك فضا و بیان شخصی است كه افراد خودشان را در آن بیان می‌كنند و در معرض دید همگان قرار می‌دهند كه البته این تشخص می‌تواند متعلق به یك گروه، سازمان و یا یك جامعه بزرگ نیز باشد.

●وبلاگ؛ ژورنالیسم تعاملی

دكتر سعید رضا عاملی عضو هیئت علمی گروه ارتباطات دانشگاه تهران در گفت‌وگو‌ی تفصیلی با خبرنگار سرویس نگاهی به وبلاگ‌های خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گفت: تعریف یك رسانه‌ عمومی آن است كه به صورت رسمی‌ در اختیار همگان قرار می‌گیرد و در رسانه‌های سنتی مانند روزنامه، رادیو و تلویزیون ظهور پیدا می‌كند. در ایران هنوز به وبلاگ به‌عنوان یك فضای شخصی نگاه می‌شود تا فضای عمومی‌ و رسانه‌ای، و صرفاً یك بیان شخصی‌است كه جایگاه ملی و جهانی ندارد.»

رییس مركز مطالعات اروپا و آمریكای شمالی، گفت: « وبلاگ یك رسانه‌ تعاملی است كه در نوع خاص خود ژورنالیسم جدید را تعریف می‌كند كه می‌توان از آن به ژورنالیسم تعاملی تعبیر كرد. در واقع ورودی‌های این عرصه رسانه همراه است به انعكاس درك و عكس‌العمل خواننده. وبلاگ رسانه فردی و گروهی‌است كه در دسترس همه جهان قرار می‌گیرد و جامعه محلی و دیاسپرا را با خود پیوند می‌دهد.»

دكتر عاملی در پاسخ به این سؤال كه وبلاگ از چه زمانی شكل گرفت، گفت: « وبلاگ از یك "تقویم روزانه‌ آن‌لاین" (Online Diary) در سال ۱۹۹۴ آغاز شد. نویسندگان این نوع تقویم روزانه مجازی خود را ژورنالیست تقویم (Diarist Jornalist) تعریف می‌كنند. جوستین هال و براد فیپتریك از پیشگامان این نوع "حضورهای روزنامه‌نگاری فردی" در فضای مجازی محسوب می‌شوند، اما واژه وبلاگ برای اولین بار در ۱۷ دسامبر سال ۱۹۹۷ توسط جورن بارگر (Jorn Barger) و واژه بلاگ توسط پیتر مرهولز (Peter Meholz) مطرح شد و به صورت اسم و فعل به كار گرفته شد. بلاگیسم " یعنی امر جدید و نو و وبلاگ را وبلاگ می‌گویند چون یك مطلب نو را وارد فضای جهانی می‌كند.»

●تأمین‌كننده نیازهای هویتی

وی اظهار كرد: «وبلاگ نیازی را تأمین می‌كند كه به هویت انسان‌ها باز می‌گردد، با توجه به این كه هر یك از ما در جهان واقعی به دلیل هنجارهای پیرامون‌مان و یا محدودیت‌هایی كه به لحاظ شخصی در جمعی كه حاضریم برای خود قائل هستیم، یك نیاز و احساس "بیان شدن خارج از فضای هنجاری" در ما وجود دارد. لذا با این نگاه می‌توان گفت وبلاگ یك فضای رها شده از "هنجاری های سیاسی، فرهنگی و حتی اقتصادی" است.»

عاملی افزود: «وبلاگ یك ارتباط با غائب است، ( اگرچه در فضای همیشه پیوسته‌ی آینده، می‌توان آن را ارتباط با حاضر هم تلقی كرد) ولی به هر حال با كاركرد فعلی آن یك ارتباط حاضر با غایب و یا یك ارتباط غیر حضوری با مخاطب محسوب می‌شود.»

●درك فضای واقعی

وی با تأكید بر این كه درك فضای مجازی و وبلاگ مستلزم درك فضای واقعی است، گفت: « زمانی می‌توانیم این فضا را به طور عمیق درك كنیم كه زمینه اجتماعی را كه وبلاگ در آن ظهور پیدا كرده است، درك كنیم. در واقع فضای مجازی خصوصا "فضای فردی وبلاگ" در بستر فضای واقعی جامعه قابل تفسیر است. بنا‌براین فضای وبلاگ ایرانی شدیدا با فضای واقعی جامعه ایرانی پیوند خورده است، و تفاوت‌های زیادی با فضای وبلاگ آمریكایی،‌ فرانسوی، انگلیسی دارد. با این نگاه، می‌توان گفت در فضای پراگماتیسم آمریكا، وبلاگ یك كاركرد حرفه‌ای و اقتصادی دارد و نه لزوماً یك كاركرد عاطفی.»

وی ادامه داد: « در فضای وبلاگی ایران گفتمان‌های غالب ادبیات، موسیقی، احساسات و هیجانات رمانتیك و عاشقانه و همچنین گفتمان‌های دینی و سیاسی نیز دو وجه مهم فضای وبلاگ در ایرانی است. نگاه موزه‌ای و جمع‌آوری در قالب وبلاگ‌های عكس و تصویر، خاطرات و توریسم و یا حتی وبلاگ‌های علمی و درسی و همچنین وبلاگ‌های روزنامه‌نگاران و یا نقد فیلم موضوعات دیگری است كه در قالب گفتمان قالب وبلاگ ایرانی می‌توان از آن نام برد.»

عاملی همچنین گفت: « تقسیم كار جهان واقعی باید به نوعی در فضای مجازی ظهور و بروز پیدا كند، اما ما این مساله را در فضای وبلاگ به طور جدی نمی‌بینیم، فضای وبلاگ ما یك اظهار خود است تا یك بیان حرفه‌ای كاربردی كه خروجی‌های اقتصادی و یا حتی آموزشی مفید داشته باشد.»

●قدرت تولید واقعیت

این مدرس دانشگاه تهران به تفاوت وبلاگ با سایر رسانه‌ها اشاره كرد و گفت: « ویژگی‌های وبلاگ دقیقا به خصوصیات فضای مجازی باز می‌گردد، فضای مجازی یك فضای دیجیتال در مقابل فضای آنالوگ است. جهان واقعی یك فضای آنالوگ است به طوری كه فرایند تك تولیدی در آن جریان دارد. فضای آنالوگ از انعطاف و تغییر پذیر سریع برخوردار نیست. ولی اگر تولید مشابه مثل نور كه هم از ظرفیت آنولوگ برخوردار است و هم به صورت دجیتالی شكل می‌گیرد، ظهور پیدا كند، انعطاف و تغییر و تركیب و همچنین تقسیم نور با زبان ریاضی، منعكس كننده یك انفجار تغییر در تولید است.»

وی با اشاره به این كه انعطاف در جهان فیزیكی كم و در جهان مجازی بی‌نهایت گسترده است، گفت: « دلیل آن ساخته شدن فضای دیجیتال بر منطق اعداد ریاضی است، به طوری كه به همان میزانی كه می‌توان بی‌نهایت تركیب اعداد را در ریاضی ایجاد كرد، بی‌نهایت تركیب متناسب با نظام برنامه‌ای طراحی شده در فضای وبلاگ، وب‌سایت و چت نیز به وجود می‌آید. به عنوان مثال در فضای مجازی یك تصویر به هر شكل تغییر می‌كند، چون آن چیزی كه در واقع منبع و منشاء تصویر است، تركیب اعداد است.»

عاملی به عدم انعطاف در رسانه‌های آنالوگ اشاره كرد و در عین حال گفت: « امروزه رسانه‌های سنتی جای خود را به رسانه‌های دیجیتال داده اند، لذا مواجه شدن ما با پدیده‌ی چند رسانه‌ای شدن ( multi media) ناشی از همین خصیصه دیجیتالی بودن فضای مجازی است.»

وی ویژگی دیگر فضای وبلاگ را " محسوس كردن معانی " دانست و گفت: « ما در فضای مجازی تلاش می‌كنیم كه یك واقعیت مجازی تولید كنیم و می‌خواهیم یك نوع مشابه‌سازی از واقعیت كنیم كه البته در تكنولوژی سایبر تلاش بر این است كه به حدی فضای مجازی به فضای واقعیت نزدیك شود كه ما در آینده نزدیك با " واقعیت واقعی " مواجه باشیم نه با " واقعیت مجازی ".»

وی افزود: «در این فضا حس، صدا و تصویر و ابعاد منتقل می‌شود كه البته همه این‌ها عین واقعیت نیست، چون وقتی با آن‌ها مواجه می‌شویم دیگر خودشان نیستند، یك كپی است كه بسیاری از عناصر را در خود آورده است. بنابراین فضای مجازی و وبلاگ قدرت تولید واقعیت را دارد.»

عاملی در عین حال تصریح كرد: « فضای وبلاگ "دور‌ها" را "نزدیك" و نزدیك‌ها را دور می‌كند، این فضا می‌تواند جغرافیای ژئوپولتیك، زبانی و روابط انسانی را تغییر دهد.»

وی ادامه داد: « زمانی كه در كنار یك وبلاگ، موسیقی و تصاویر را قرار دهیم، و در این فضا با اشاره به یك عكس، متن و یا صدای هایپرلینگ، پرواز به فضاها و جغرافیاهای دیگر فراهم می شود در واقع "مكان" معنای خود را از دست می‌دهد و حتی زمان از یك منطق متفاوتی به عنوان "منطق مجازی" برخوردار می شود. امكان "‌هایپر تكس " در فضای وبلاگ یعنی این خانه فقط همین خانه نیست،‌ بلكه همه خانه‌هاست. لذا وبلاگ ضمن اینكه خانه فردی محسوب می‌شود ولی با یك معنای جمعی نیز گره‌خورده‌‌است كه این خانه را خانه همه همفكران و دوستان می‌كند.

وقتی فرد وارد فضای وبلاگ می‌شود، یعنی وارد همه فضاها می‌شود، لذا دائماً اسامی‌، مفاهیم و تصاویر از طریق "‌هایپرلینك " امكان وارد شدن از یك فضا به فضاهای دیگر را دارند.»

●فضای از تولید به مصرف

عاملی خصیصه ویژه دیگر فضای وبلاگ را آسان بودن تولید عنوان كرد و گفت: «فشرده كردن صنایع جدید و آسان شدن تولیدات به صورت جدی در حال رشد است، جمع شدن حجم وسیع كتابخانه‌ای اطلاعات در یك CD یا فایل كوچك، نشان دهنده این است كه این صنعت به دنبال آسان كردن و كوتاه نمودن فرآیند‌هاست.»

به گفته‌ی وی، در فضای وبلاگ، مراحل مختلف و پیچیده‌ای كه در صنعت چاپ باید برای مثلا تولید یك مطلب طی شود، از بین می‌رود و یك مطلب در وبلاگ مستقیم و بدون هر گونه واسطه‌ای تولید می‌شود، بنابراین در این فضا واسطه‌های بسیاری در تولید رسانه‌ای از بین می‌رود.»

عاملی با بیان این كه، وبلاگ یك فضای از تولید به مصرف است، اظهار داشت: « در حال حاضر این نگاه تكنولوژیك وجود دارد كه انسان به مجرد این كه فكر می‌كند،‌ فكر او به data ( داده) تبدیل می‌شود و در وبلاگ این امكان وجود دارد كه ذهنیت‌ها به آسانی به مطالب تبدیل شود.»

●كمك به یكدستی فرد

به عقیده وی، فضای وبلاگ به یكدستی فرد كمك زیادی می‌كند، چون فرد می‌تواند موضوع چندگانگی، هویت و... باشد و فضای وبلاگ آن چیزی كه انسان‌ها هستند را به نمایش می‌گذارد. به عبارتی فضای وبلاگ به لحاظ شخصیتی موجب كاهش دورویی و نفاق اجتماعی است.

●هنوز یك جریان عمومی‌رسانه‌ای نیست

این مدرس گروه ارتباطات دانشگاه تهران با اشاره به رسانه نبودن وبلاگ به معنای مصطلح آن در حال حاضر، گفت: « ممكن است در این راستا استثنا‌های قابل توجهی وجود داشته باشد، مثلا برخی وبلاگ‌ها مانند وبلاگ دكتر شكرخواه كه به صورت جدی و آموزشی و تخصصی در حوزه ارتباطات است و او از طریق این رسانه با دانشجویان خود و اهل فكر و اندیشه در حوزه روزنامه‌نگاری ارتباط برقرار كند.»

وی افزود: « من شخصاً به روند رشد وبلاگ در این راستا بسیار خوشبین هستم و به نظر می‌رسد تمایل جدی به حرفه‌ای شدن این فضا در حال شكل گیری است و ما شاهد وبلاگ‌های بسیار تخصصی در حوزه‌های مختلف ادبیات، فرهنگ شناسی، مردم شناسی و مطالعات رسانه‌ای هستیم. البته وبلاگ‌های كشكولی كه صرفاً خلجان‌های روزمره فرد را منعكس می‌كند هم بسیار زیاد هست.»

این مدرس روزنامه‌نگاری اظهار داشت: « در جهان غرب، رسانه‌ها از حالت عمومی‌ به تخصصی تبدیل شدند، اما همان‌طور كه گفته شد شواهد جدی از ظهور رسانه‌های تخصصی در فضای وبلاگ ایران را نیز می توان دید، ولی هنوز وبلاگ به یك جریان عمومی‌رسانه‌ای تبدیل نشده است.»

●خانه هویت و تجسم بخش شخصیت

عاملی تأكید كرد: « وبلاگ برخلاف فضای چت روم‌ها یك فضای با هویت است، در فضای چت انسان‌ها خود را در آن پنهان می‌كنند، ولی در فضای وبلاگ، افراد ممكن است در ابتدا به دلیل وجود یك سری ابهامات با نام مستعار حضور پیدا كند، اما به تدریج به دلیل آن كه وبلاگ خانه هویت و تجسم بخش شخصیت می‌شود، نمی‌توانند در ادامه خود را پنهان كنند. وبلاگ یك فضای " ابراز " است كه فرد با مشخصه‌هایی خود را ابراز می‌كند و در تعامل گسترده با علاقمندان قرار می‌گیرد.»

وی مهم ترین دلیل استفاده از نام مستعار در وبلاگ را وجود هنجارهای اخلاقی و سیاسی در جامعه دانست و گفت: « افراد احساس می‌كنند كه هنجارهای فضای واقعی به صورت جدی در فضای مجازی نیز وجود دارد. زمانی كه جامعه هنجاری از یك نقطه به فضاها، فرهنگ‌ها و ارزش‌های اخلاقی دیگر دسترسی پیدا می‌كند، فرد در آن دچار یك دو گانگی می‌شود. از یك طرف با هنجارهای اجتماعی خود و از طرفی دیگر به دلیل توسعه حوزه‌ی ارتباطات و انتخاب‌هایش با ارزش‌های جدیدی مواجه است. بنابر این زمانی كه می‌خواهد خود را در فضای وبلاگ نشان دهد، آن هنجارها وجود دارد كه به او اجازه بیان نام و هویت واقعی خود را نمی‌دهد.»

وی در عین حال گفت: « وبلاگ نویسان در ابتدا به دلیل آن كه شناخت عمیقی از این فضا ندارند، متوجه واقعی بودن آن نیستند، ولی به تدریج كه از رفتارشان در این فضا، بازخوردها و عكس‌العمل‌های جدی دیگران را دریافت می‌كنند، متوجه می‌شوند كه این فضای واقعی است كه افراد نیز در آن واقعی عمل و به صورت واقعی بازتاب‌های اجتماعی و حتی حقوقی پیدا می‌كنند.»

---