نگاهی به ویژگی‌های تغذیه‌ای یکی از ایرانی‌ترین سبزی‌های بهاری

● خواص درمانی کنگر
اسمش کنگر است. در عربی، به آن عکوب، سلبین و خربع گویند و در کتب قدیم حرشف، کندل، جندل، کعیب، کعوب و عقوب ذکر کرده‌اند. زادگاه اولیه‌اش صحاری خشک ایران و آسیا …

خواص درمانی کنگر

اسمش کنگر است. در عربی، به آن عکوب، سلبین و خربع گویند و در کتب قدیم حرشف، کندل، جندل، کعیب، کعوب و عقوب ذکر کرده‌اند. زادگاه اولیه‌اش صحاری خشک ایران و آسیا و آفریقا است. جای بسی تعجب است که در کتاب‌های جدید مرتبا از «آرتیشو» که یک گیاه خارجی بوده و بیشتر مردم آن را نمی‌شناسند و طرز پختن و خوردن آن را نمی‌دانند، تعریف می‌کنند و هیچ‌گونه اسمی‌از کنگر و منافع سرشار آن که گیاهی ایرانی بوده و از قدیم به صورت خورش و مخلوط با ماست و کشک مصرف داشته نمی‌برند.

غذاشناسان اروپایی کنگر را نمی‌شناسند و چون مخصوص بیابان‌های خشک و لم یزرع بوده و تاکنون اهلی نشده و از کودهای شیمیایی بهره‌مند نشده‌، در اروپا به‌عمل نمی‌آید و در بازار آنجا وارد نشده‌ام. با این وصف جای تعجب است که بعضی‌ها نوع بزرگ آن را کنگرفرنگی می‌خوانند وعده‌ای هم آرتیشو را کنگرفرنگی می‌دانند و این هم صحیح نیست. زیرا خواص آنها با هم فرق بسیار دارد.

گیاهی برای سلامت

نام علمی ‌کنگر سینارا اسکولیموس است. این گیاه اولین بار در اتیوپی کشت شد و بعد در نقاط گوناگون دنیا گسترش پیدا کرد. محل اصلی رویش این سبزی مدیترانه، جزایر قناری و آمریکای جنوبی است. زمان به گل نشستن این گیاه از بهار تا نیمه تابستان است که به عواملی چون شرایط اقلیمی ‌و گرمای هوا وابسته است. دم برگ داخلی سفید رنگ، راس ساقه و ‌هاگدان قسمت‌های خوراکی این گیاه را تشکیل می‌دهد که در سوپ، خورش و سالاد مورد استفاده قرار می‌گیرد. در یونان و مصر باستان، این گیاه به دلیل نقش کمکی در هضم مواد غذایی مورد توجه قرار گرفت و در قرن ۱۶ میلادی در اروپا یکی از سبزی‌های معروفی بود که از سوی اشراف مصرف می‌شد.

در طب سنتی اروپا، برگ‌های کنگر به عنوان ماده افزایش‌دهنده ادرار (دیورتیک) و محرک کلیه‌ها، محرک ترشح صفرا از کبد و انقباض کیسه صفرا مورد استفاده قرار می‌گرفت. این گیاه غنی از پتاسیم بوده ولی از لحاظ انرژی محدود است. سرگل‌های این گیاه به عنوان سبزی مصرف می‌شود که برای دستگاه گوارش مقوی بوده و به هضم مواد غذایی کمک می‌کند. عصاره برگ و ریشه کنگر برای جلوگیری از رسوب چربی در جدار رگ‌ها مفید بوده و در درمان سوء‌هاضمه، احساس ناراحتی در معده، نفخ، بی اشتهایی، تهوع، اسهال خفیف یا یبوست، موثر بوده و از کبد در برابر سموم شیمیایی محافظت می‌کند. ماده سینارین که در عصاره برگ کنگر وجود دارد، سبب کاهش کلسترول خون می‌شود. تحقیقات نشان داده است که سینارین موجب کاهش سطح تری‌گلیسیرید خون نیز می‌شود.

سینارین و ماده دیگری که به عنوان اسید کافئیک شناخته شده است، کبد را در برابر عفونت حفظ می‌کند و به کبد کمک می‌کند تا بعد از تخریب قسمتی از آن دوباره خود را از نو بسازد. از آنجایی که کنگر محتوی کربوهیدرات پیچیده غیرقابل هضم به نان اینولین است، خاصیت مسهلی دارد. از طرفی اینولین موجود در کنگر سبب افزایش باکتری‌های مفید و کاهش باکتری‌های مضر در مدفوع می‌شود. آنتی اکسیدان موجود در کنگر، پوست را در برابر سرطان محافظت می‌کند.

مقدار مصرف

بزرگسالان برای بهره گیری از اثرات درمانی کنگر می‌توانند، یک تا چهار گرم برگ خشک یا خام آن را سه بار در روز مصرف کنند.

کسانی که نباید کنگر مصرف کنند

ـ بهتر است زنان باردار، کودکان، بیماران مبتلا به بیماری شدید کبدی یا کلیوی از مصرف برگ کنگر پرهیز کنند.

ـ از آنجایی که برگ‌های کنگر محرک انقباض کیسه صفراست، افرادی که سنگ کیسه صفرا دارند نباید آن را مصرف کنند، چرا که افزایش انقباض کیسه صفرا منجر به انسداد مجاری و حتی پارگی کیسه صفرا می‌شود.

ـ همچنین اشخاصی که نسبت به کنگر و یا خواص سینارین حساسیت دارند، باید از مصرف این گیاه پرهیز کنند.

آرتیشو برادر فرنگی کنگر

ـ آرتیشو گیاه بومی‌مناطق مرکزی مدیترانه است ولی در حال حاضر در بیشتر نقاط معتدل دنیا کشت می‌شود.

ـ رومی‌ها در حدود دو هزار سال پیش این گیاه را پرورش می‌دادند و به‌عنوان سبزی در سالاد استفاده می‌کردند.

ـ آرتیشو در قرن شانزدهم در انگلستان و فرانسه برده شد و سپس در قرن نوزدهم در آمریکا کشت شد. اکنون کالیفرنیا و سواحل اقیانوس آرام مرکز کشت آرتیشو است.

ـ کلمه آرتیکوک از کلمه ایتالیایی آرتیسیکو مشتق شده که به معنی میوه کاج است و آرتیشو هم مانند میوه کاج است.

ـ آرتیشو برای رشد احتیاج به آب و باران فراوان دارد.

ـ آرتیشو گیاهی چند ساله است و دارای ساقه‌ای راست که ارتفاع آن به‌حدود یک متر می‌رسد. برگ‌های آن پهن و دراز مانند برگ‌های کاهو است که به رنگ سبز تیره است. در انتهای ساقه میوه آن که به‌شکل میوه کاج یا سیب فلس‌دار است مشاهده می‌شود.گلبرگ‌های آن ضخیم و گوشتی بوده و انتهای گلبرگ‌ها ضخیم تراست که مصرف خوراکی دارد.

ـ برای خرید آرتیشو دقت کنید که برگ‌ها باز نشده و سفت و سبز باشد. هنگامی‌که برگ‌های آرتیشو قهوه‌ای است، نشان‌دهنده کهنه بودن آن است.

ـ فصل آرتیشو به‌طور معمول ماه‌های فرودرین و اردیبهشت (آوریل و می‌) است.

برگ‌های خوردنی آرتیشو درای اینولین، اینولاز و ماده‌ای تلخ به نام سینارین است. سینارین خاصیت زیادکننده ترشحات صفرا را دارد و علت صفرا بری آرتیشو داشتن این ماده است.