رمضان ایرانی

ایرانیان به واسطه سابقه تمدنی کهن همواره مناسبت های ملی و مذهبی را با آداب و رسوم خاص برگزار کرده اند

ایرانیان به واسطه سابقه تمدنی کهن همواره مناسبت‌های ملی و مذهبی را با آداب و رسوم خاص برگزار کرده‌اند. حال چه این مناسبت‌ها ریشه در فرهنگ ایرانی داشته و چه به ایران وارد شده باشند. آنها که ایرانی‌اند مانند نوروز، آداب خاص برگزاری خود را حفظ کرده و آن دسته که مانند رمضان و محرم به واسطه ورود اسلام، به ایران وارد شده‌اند در همزیستی با تمدن ایرانی بدون خدشه وارد شدن به اصل موضوع، شمایلی ایرانی برخود گرفته‌اند.

ایرانیان به واسطه سابقه تمدنی کهن همواره مناسبت‌های ملی و مذهبی را با آداب و رسوم خاص برگزار کرده‌اند. حال چه این مناسبت‌ها ریشه در فرهنگ ایرانی داشته باشد و چه به سان اعمال دینی و مذهبی به ایران وارد شده باشد. آنها که ایرانی اند مانند عید نوروز آداب خاص برگزاری خود را نیز حفظ کرده و آن دسته که مانند رمضان و محرم به واسطه ورود اسلام به ایران به این سرزمین وارد شده اند در همزیستی با تمدن ایرانی بدون خدشه وارد شدن به اصل موضوع، شمایلی ایرانی برخود گرفته‌اند.

اما از این رو که پرداختن به آداب این ماه در تمام نقاط ایران مثنوی هفتاد من است، خبرگزاری میراث فرهنگی به فراخور فرصت دست داده مروری بر آداب ماه رمضان تنها در چند استان کشور می‌کند.

● رنگین‌تر از سفره تبریزی‌ها نخواهید دید

در آذربایجان شرقی همزمان با ماه رمضان دو سنت قاباخلاما و کیسه دوزی با گذشت قرن‌ها همچنان پابرجاست و به خصوص قاباخلاما با جدیت اجرا می‌شود.

به طور کلی مردم آذربایجان شرقی از نیمه ماه شعبان خود را برای استقبال از ماه رمضان آماده می‌کنند.مردم این منطقه ضمن نظافت و خانه تکانی، از چند روز مانده به ماه رمضان به پیشواز این ماه می‌روند که در زبان محلی بدان « قاباخلاما » می‌گویند. قاباخلاما سنتی است که حتما باید پیش از ماه رمضان اجرا شود تا همه جا برای حضور در میهمانی بزرگ خداوند آماده و پاکیزه باشد. در این میان، نظافت و غبارروبی مساجد با همکاری مردم و روحانی محل نیز از اعمال قطعی است که از سال‌های دور در دیار آذربایجان انجام می‌شود.

افطاری دادن یکی از رسوم ویژه این ماه در آذربایجان شرقی است به ویژه این‌که این رسم در تبریز از رونق بسیاری برخوردار است. میهمانی افطار با دعوت قبلی مرسوم است به طوری که امروزه دعوت میهمانان از اواسط ماه شعبان آغاز می‌شود. در برخی از خانواده‌های پرجمعیت وضعیت به گونه‌ای است که به غیر از یکی دو روز، اعضای یک خانواده تمام افطاری‌های ماه مبارک رمضان را در منازل دوست و فامیل مهمان هستند.

سفره‌های افطاری در تبریز از تشریفات خاصی برخوردار است به طوری که تنوع غذایی و رنگینی این مراسم در هیچ کجای کشور دیده نمی‌شود. سوپ یا آش همواره یک پای ثابت غذاهای آذربایجان شرقی است. برنج و خورشت‌های مختلف بسته به توان خانواده‌ها از کباب و مرغ گرفته تا قیمه و قورمه سبزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. پیش‌غذا هم از عناصر مهم سفره افطاری است که در این میان فرنی، شیر برنج، انواع دلمه، ‌کتلت، کوکو، سالاد، ختایی، اهری، ‌حلوا، خرما و انواع مربا بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

برخلاف مراسم افطار در آذربایجان شرقی، آداب و رسوم سحری بسیار ساده و سبک است.

● خروس وقت‌شناس دیگر در گیلان پیدا نمی‌شود

با شنیدن بانگ «سحر شده خواب نمانید» میتوان تشخیص داد که اینجا گیلان است. به وقت سحر هنوز هم این بانگ از گلدسته‌ مساجد و بام برخی خانه‌ها، هنگام سحر و بیداری را اعلام می‌شود تا کسی خواب نماند.

در بعضی نقاط استان گیلان هم مردم در سالیان گذشته هنگام سحر گوش به بانگ خروس سفید می‌دادند و با نخستین آواز خروس از جا برمی‌خاستند و با آواز دوم خروس غذایشان را روی آتش می‌گذاشتند و با آواز سوم غذا می‌خوردند(البته خروس‌هایی چنین مطمئن این روزها پیدا نمی¬شود). در گذشته‌های دور آواز خروس سفید را در گیلان خوش یمن می‌دانستند و در مرغدانی‌های اغلب خانه‌های روستایی حداقل یک خروس سفید پیدا می‌شد.

از دیگر رسوم منسوخ شده گیلان در ماه رمضان تنظیم وقت سحر با ستاره میزان است. بعضی از کوه نشینان گیلان چشم بر ستاره میزان یا ششه داشتند که مجموعه شش ستاره است که وقتی از شرق آسمان طلوع می‌کند زمان بیداری است و چون یک سوم آسمان را طی کند غذا بر آتش می‌نهند و وقتی در افق مغرب غروب کرد دیگر باید دست از طعام خوردن بکشند که در هر دو مورد تقسیم سه گانه زمان قابل توجه است.

برای افطار نیز در گیلان رسمهایی وجود دارد، افطاری دادن به عنوان نذری و دعوت از خویشاوندان عروس یا داماد، بخصوص در دوران نامزدی تقریبا در تمام نقاط استان گیلان در ماه مبارک رمضان معمول است. در برخی مناطق و روستاهای استان گیلان مانند نومندان برای خیرات به اصطلاح «احسان آش» می‌پزند و «افطار آشی» می‌دهند.

● بچه‌های همدان روزه قلاغی می‌گیرند

همه ساله مردم استان چند روز مانده به آغاز رمضان به استقبال این ماه می‌روند، که این استقبال آیین «پیشباز» از ماه رمضان نامیده می‌شود. آیین استقبال به این صورت است، که مردم برای آمادگی هر چه بیشتر برای گرفتن روزه در ماه مبارک رمضان، روزهای اول، پانزدهم و آخر ماه شعبان را روزه می‌گیرند. مردم همدان باور دارند، افرادی که این سه روز را روزه بگیرند، اجر و ثواب آن برابر با روزه یک ماه رمضان است.

بچه‌هایی که به سن شرعی نرسیده و روزه بر آنان واجب نیست، اهالی همدان اعتقاد دارند اگر بتوانند روزه را قلاغی (کلاغی) بگیرند، خداوند اجر و پاداش روزه کامل را برای آنان منظور می‌کند. مردم همدان به روزه نیمه روز و روزه‌ای که در آن بچه‌ها از هنگام سحر تا اذان ظهر روزه خود را نخورند، روزه قلاغی می‌گویند.

یکی دیگر از سنت‌های قدیمی ماه رمضان در همدان، مراسم کیسه برکت در روز ۲۷ این ماه است، در این روز زنان روزه ‌دار در رفتن به مسجد و اقامه نماز ظهر به همراه خود پارچه، نخ و سوزن می‌برند. زنان مؤمن همدانی در میانه دو نماز ظهر و عصر با استفاده از این وسیله‌ها به کار دوختن یک یا چند عدد کیسه برکت مشغول می‌شوند. آداب مردم همدان در ماه مبارک رمضان به اعتقاد مردم همدان، هر فردی که به داخل این کیسه پول بریزد، خداوند به وی مال و دارایی زیاد می‌بخشد، به همین علت زنان در این روز بیش از یک کیسه برکت دوخته و آن را برای فزونی دارایی بین خانواده خود و دیگران توزیع می‌کنند.

از دیگر آیین‌های جالب توجه مردم استان همدان فرستادن افطاری توسط داماد به خانه عروس است، مطابق این سنت دیرینه در ماه رمضان جوان دارای نامزد، باید افطاری نامزدش را به خانه پدر عروس ببرد، این افطاری شامل چند قرص نان، گرده دو زرده، برنج، روغن حیوانی، یک عددمرغ و یا ماهی، سیب سرخ، شیرینی انگشت پیچ و میوه‌های فصل است.

● کردستان به رمضان مرحبا می‌گوید

در ماه مبارک رمضان ندای مرحبا مرحبا با آهنگ و موزونی خاص در فضای استان کردستان به گوش می‌رسد. در مساجد و تکایای کردستان در ماه مبارک رمضان بعد از خواندن نماز عشاء برای تزکیه و عبادت هرچه بیشتر خداوند سبحان،نماز تراویح و نماز وتر به جماعت اقامه می‌شود.

پختن نانهای محلی با نامهای برساق و نان تاوه‌ای از دیگر رسوم مردم کردستان در ماه مبارک رمضان است. همچنین مردم این دیار طبق آیینی دیرینه به پخت نوعی نان برای شب بیست و هفتم ماه مبارک که به آن کولیره می‌گویند مشغول می‌شوند و بعد از پخت، آن را بین همسایگان و اهالی محل تقسیم می‌کنند.

● روزه سری هدیه روزه اولی‌ها در مازندران

مردم استان مازندران ماه مبارک رمضان را در حالی آغاز می‌کنند که روزه اولی‌ها همواره بر سر سفره افطار متبرک شمرده می‌شوند. کسانی که در مازندران برای نخستین بار به سن تکلیف می‌رسند و روزه می‌گیرند تا زمانی که از جانب بزرگ‌ترها به عنوان روزه‌سری هدیه‌ای نگیرند، افطار نمی‌کنند. معمولاً این هدایا شامل چادر نماز و طلاجات برای دختران، پول و انواع نقره‌جات قدیمی برای پسران است.

در مازندران افرادی که حاجتی داشته باشند برای برآورده شدن آن نذر ختم انعام می‌کنند و برای این کار از کسانی که در قرائت قرآن تبحر دارند دعوت می‌کنند و به هنگام خواندن قرآن مقداری نمک، چند قرص نان و چند ظرف آب در سینی بزرگی می‌گذارند و در مجلس قرار می‌دهند. پس از خواندن سوره انعام افراد روزه خود را با غذاهایی که در سینی قرار دارد باز می‌کنند و نان‌های باقی‌مانده را به عنوان تبرک در سفره نان قرار می‌دهند تا برکت پیدا کند و در ادامه صاحب مجلس سفره افطار را پهن می‌کند.

قدیم در مازندران رسم بود افرادی که فرزند پسر می‌خواستند نذر می‌کردند که در طول ماه مبارک رمضان مردم را برای خوردن سحری بیدار کنند، به این صورت که یک پیت حلبی خالی به گردن خود می‌آویختند و با چوب به آن ضربه می‌زدند تا مردم برای سحری بیدار شوند که البته این رسم‌ها هم‌اکنون از بین رفته است.

● «الله رمضونی» هنوز هم در کرمان برگزار می‌شود

کمتر از ۱۰روز به آغاز ماه مبارک رمضان، مردم استان کرمان خود را برای انجام فرایض ویژه این ماه آماده می‌کنند. کرمانیان از گذشته در این ماه آداب و رسوم خاصی داشته‌اند که امروزه برخی از آنها به فراموشی سپرده شده و برخی دیگر همچنان پابرجا هستند.

مراسمی با عنوان کلیدزنی در شب‌های ماه مبارک برگزار می‌شود که در آن زنی داخل یک سینی آینه، سرمه‌دان و یک جلد کلام‌الله مجید قرار داده به منازل اهل محل می‌رود و در حالی که صورت خود را با چادر پوشانده با کلید به سینی می‌زند. صاحبخانه پس از گشودن در، آینه داخل سینی را برمی‌دارد و چهره خود را می‌نگرد، سپس مقداری شیرینی، قند یا پول داخل سینی قرار می‌دهد.کلیدزن این عمل را با نیت از پیش تعیین شده انجام می‌دهد و صاحبخانه به او می‌گوید هر مراد و نیتی داشته باشی خداوند آن رابرآورده سازد. در پایان خوراکی‌ها یا پول جمع‌آوری شده را به مستمندان می‌دهند.

در این ماه از شب سوم تا پایان ماه مراسمی با عنوان «الله رمضونی» نیز برگزار می‌شود که در آن گروهی از جوانان به منازل محله رفته و سروده‌ای را می‌خوانند. پس از خواندن هر بیت همراهان جمله صلی علی محمد صلوات بر محمد را تکرار می‌کنند و پس از اتمام این سروده صاحبخانه مبلغی پول به سرپرست گروه می‌دهد.

کرمانی‌ها هماند سایر مسلمانان در روز عید فطر هم نماز عید فطر بجا می‌آورند و با دادن فطریه به یاری نیازمندان می‌شتابند.آنها همچنین پس از نماز به دیدار خانواده‌هایی که به تازگی عزادار شده‌اند می‌روند و به آنها تسلیت می‌گویند. زیارت اهل قبور و دید و بازدید اقوام و آشنایان از دیگر آداب روز عید فطر در کرمان است. اما بسیاری از آداب و سوم قدیمی در حال فراموشی هستندکه مراسم کلیدزنی، الله رمضونی و سفره‌های نذری از جمله این آیین‌ها و آداب است.

● بزرگترین عید اهل تسنن

جامعه مسلمان شیعه و سنی سیستان و بلوچستان همانند مردمان دیگر مناطق کشور آداب و رسوم ویژه‌ای در ماه مبارک رمضان دارند. افطاری به نیازمندان و سحرخوانی و رمضان‌خوانی از آیینها و آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در سیستان و بلوچستان است.

در روستاهای این منطقه با وجود وسایل سمعی و بصری، بر اساس سنت دیرینه هنگام سحر صدای سحرخوانی ریش سفیدان به گوش می‌رسد که با خواندن دعاهای ویژه اقدام به بیدار کردن مردم می‌کنند.

در آیین سحرخوانی، ریش سفیدان و معتمدان روستاهای سیستان پیش از آغاز سحر از خواب بیدار شده و با رفتن به پشت بام منازل خود با خواندن اشعار محلی و مذهبی مردم روستا را از فرا رسیدن وقت سحر با خبر می‌کنند.این افراد اشعار مذهبی و سروده‌های شاعران کشور از جمله خواجه عبدالله انصاری و باباطاهر عریان را با صدای بلند بر روی پشت بام خانه می‌خوانند.

آیین رمضان خوانی نیز از هشتم تا چهاردهم ماه رمضان در سیستان مرسوم است.در این آیین که شب هنگام اجرا می‌شود، جمع زیادی از نوجوانان و جوانان هر محله در مقابل منازل سایر مردم اجتماع کرده و اشعار محلی را با صدای رسا قرائت می‌کنند. شرکت‌کنندگان در این آیین پس از اجرای برنامه رمضان خوانی منتظر دریافت انعام از سوی صاحبخانه می‌مانند.

اهل سنت نیز از بیستم ماه رمضان، نماز قیام را برپا می‌کنند که این نماز از ساعت ۱۲ شب آغاز و پیش از سحر به پایان می‌رسد، در نماز قیام هر شب نمازگزار باید سه جز قرآن را در نماز تلاوت کند یا به امام جماعت که تلاوت می‌کند گوش فرا دهد. در پایان ماه رمضان مردم سیستان و بلوچستان به بلندیهای اطراف می‌روند و بی‌صبرانه رویت هلال ماه شوال را جستجو می‌کنند. عید سعید فطر یکی از مهم‌ترین اعیاد اهل تسنن است که به مدت سه روز گرامی داشته می‌شود.