کار خانگی زنان حکایتی که پایانی ندارد

مردان تنها ۶ ساعت در هفته به انجام کارهای مربوط به خانه می پرداختند در حالی که زنان بیش از ۸ ساعت در روز صرف کارهای خانگی می کنند که در جامعه کار قلمداد نمی شود و آن را جزء وظایف بدیهی یک زن می دانند

کار خانگی به صورت کنونی آن با جدایی خانه و کارگاه به وجود آمد. خانه به جای اینکه جایگاه تولید کالاها باشد جایگاهی برای مصرف شد. به تدریج که کار واقعی بیش از پیش به عنوان کاری که مزد مستقیم دریافت می کند تعریف شد کار خانگی نا مرئی شد.

حتی پیشرفت فناوری نیز تاثیری بر این موضوع نداشت و ورود وسایل خانگی برخی از کارهای سنگین تر را حذف کردند، اما به جای آنها وظایف جدیدی به وجود آمدند. زمانی که صرف نگهداری از کودکان، خرید برای رفع نیازمندی های خانه و تهیه غذا می شود، همه افزایش یافته اند.

به رغم تاکید بیش از حد بر کار خانگی به عنوان مهمترین وظیفه زن و تاکید بر تقدس نقش های مادری و همسری مرتبط با آن، در عمل انجام دهندگان آن پاداش هایی در خور دریافت نمی کنند. به همین دلیل وجود این تقسیم کار غیرمنعطف، کار خانگی تنها وظیفه زن شمرده می شود و انجام آن توسط مردان باعث خفت و خواری آنان است.

بر اساس تحقیقی که ناهید کشاورز، جامعه شناس، در سال ۱۳۸۲ از ۲۴۱ زن متاهل ساکن شهر تهران به عمل آورده است مردان تنها ۶ ساعت در هفته به انجام کارهای مربوط به خانه می پرداختند در حالی که زنان بیش از ۸ ساعت در روز صرف کارهای خانگی می کنند که در جامعه کار قلمداد نمی شود و آن را جزء وظایف بدیهی یک زن می دانند.

به عقیده این جامعه شناس شاید از همین رو است که بسیاری از زنان در توجیه عدم تمایل خود به اشتغال بیرون از منزل، بر مسوولیت های خانگی خود تاکید می ورزند، در مقابل اگر زنان چشم انداز خانواده مشارکتی را در پیش رو داشته باشند ؛ خانواده یی که کار خانگی در آن نه وظیفه ازلی و ابدی زن، بلکه مسوولیتی مشترک بین زن و شوهر باشد تمایل به اشتغال در میان زنان بیشتر می شود و جامعه در حال توسعه ما که تحمل بار تربیت متخصصان و دانشگاهیان اعم از زن و مرد بر گرده اش سنگینی می کند، می تواند به بازگشت سرمایه هایش امیدوار باشد.

این در حالی است که کار بی مزد خانگی اهمیت زیادی برای اقتصاد جامعه دارد. برآورد شده است که کار خانه بین ۲۵ تا ۴۰ درصد ثروت ایجاد شده در کشورهای صنعتی را در بر می گیرد. کار خانگی با ارائه خدمات رایگان که بسیاری از جمعیت شاغل به آنها وابسته هستند، باقی مانده اقتصاد را تقویت می کند و از طرفی به دلیل اینکه از روی عشق و تعهد انجام می شود معیاری برای اندازه گیری ارزش آن وجود ندارد حتی اگر بپذیریم که دریافت مزد برای انجام آن هیچ مانعی ندارد.

● زنان چطور به کار خانگی نگاه می کنند

صحبت از کار بی مزد خانگی بدون اینکه از نظرات کارکنان آن بخش یعنی زنان، خبر داشته باشیم نمی تواند نشان دهنده دیدگاه آنها باشد.

وقتی از رکسانای ۲۱ ساله و دانشجو می پرسم نظرت درباره کار خانگی چیست؟ کوتاه و مختصر می گوید؛ سخت و خسته کننده است. «زن ها می توانند در ماه بابت کار خود در خانه مزد ثابتی دریافت کنند؟» این را من می گویم و او پاسخی می دهد که کمی در تضاد با پاسخی است که به سوال اولم داده است. می گوید؛ نه ؛ پس اگر این طور است مرد هم باید به خاطر اینکه سر کار می رود از همسرش حقوق بگیرد،

نسرین ۳۸ ساله که می گوید همسر مهربانی دارد و در همه کارهای خانه به او کمک می کند، اما نظری متفاوت دارد؛ «وظیفه من نیست که در آشپزخانه کار کنم یا غذا بپزم. او که کارمند دولت است اینگونه ادامه می دهد؛ من بیرون از خانه صد تا کار دارم ؛ اگر خسته نبودم در آشپزخانه کار می کنم و اگر خسته بودم نه. درباره مزد ثابت برای زنان خانه دار از او می پرسم و او کاملاً ابراز موافقت می کند.»

مهناز ۵۱ ساله و خانه دار، اما نظرش با هر دوی این دو نفر متفاوت است. « من که بیرون از خانه کار نمی کنم بنابراین وظایف من و همسرم تقسیم شده است. او کارمند خارج از خانه است و من کارمند داخل خانه، اما اگر شاغل بودم وضع فرق می کرد و آن وقت کارها باید تقسیم می شد. همین حالا هم جمعه ها برای هر دوی ما روز تعطیلی است و آشپزخانه را تعطیل می کنیم و برای شام به رستوران می رویم یا غذای حاضری می خوریم.» از او می پرسم که آیا موافق دریافت دستمزد ثابت از جانب زنان برای کار خانگی شان است؟ پاسخ می دهد؛ «خوب فکر می کنم همه هر موقع که بخواهند از همسران خود پول می گیرند و دیگر نیازی به این کار نیست.» به عقیده ناهید کشاورز، جامعه شناس، از طرف دیگر تلاش ما باید برای ایجاد فرصت های برابر برای مردان و زنان باشد. وقتی که برای زنان نقش هایی را تعریف کنیم و حجم بسیاری از مسوولیت های خانوادگی را بر عهده اش قرار دهیم، صحبت از انتخاب گری بی معناست.

به جای دادن شعار نابودی آشپزخانه ضمن تاکید بر وظایف جامعه و دولت در به عهده گرفتن بخشی از مسوولیت های خانواده باید بر وظایف مردان در خانواده تاکید کرد و به ترویج الگوی خانواده مشارکتی پرداخت و برای از بین بردن تبعیض های جنسی در خانواده ها و جامعه گام برداشت. وادار کردن زنان و دختران به کار خانه یک تبعیض آشکار است.

نیلوفر انسان

منابع:

۱. آنتونی گیدنز. جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نشر نی، ۱۳۸۵.

۲. آبوت پاملا و والالس، کلر. جامعه شناسی زنان، ترجمه منیژه نجم عراقی، تهران، نشر نی، ۱۳۸۰.

۳- Preeti shekar. Home is where the work is: The color of domestic labor , Urbanhabit. org