نگاهی به ابعاد یادداشت رژیم تجاری

یکی از موضوعاتی که در فرآیند الحاق کشورها به سازمان تجارت جهانی مطرح می شود تدوین یادداشت رژیم تجارت خارجی کشور متقاضی و تقدیم آن به سازمان تجارت جهانی است برای آشنایی خوانندگان با چند و چون مسئله یادداشت رژیم تجاری گفتاری از با دکتر علی صباغیان صاحب نظر مسائل سازمان تجارت جهانی در زیر از نظرتان می گذرد

• نقش و جایگاه یادداشت رژیم تجاری در الحاق

سازمان تجارت جهانی یک سازمان بین المللی است که همچون سایر سازمان های بین المللی برای قبول عضویت کشورهای متقاضی شرایط و مقرراتی را مشخص کرده است. در ماده ۱۲ موافقتنامه مراکش یا موافقتنامه تاسیس سازمان تجارت جهانی که در حکم اساسنامه آن است درخصوص عضویت در این سازمان تاکید شده هر کشور و یا قلمرو مجزای گمرکی که از خودمختاری کامل در تجارت خارجی و دیگر امور پیش بینی شده در موافقتنامه های سازمان تجارت جهانی برخوردار است می تواند طبق شرایطی که میان آن و سازمان تجارت جهانی مورد توافق قرار می گیرد به این سازمان ملحق شود. در این چارچوب شرایط سازمان تجارت جهانی برای قبول عضویت یک عضو جدید پذیرش مقررات این سازمان که در شکل موافقتنامه های چندجانبه یا موافقتنامه های میان چند طرف ظهور یافته است، می باشد. به عبارت دیگر سازمان به کشور متقاضی اعلام می کند که شرایط من برای اینکه تو را به عضویت بپذیرم قبول این مقررات است. در طرف دیگر کشور متقاضی هم باید خود و شرایطش را برای سازمان و اعضای آن تشریح کند تا پس از رایزنی ها و چانه زنی های فرآیند مذاکرات، دو طرف درخصوص شرایط عضویت به توافق برسند. بنابراین اگرچه در موافقتنامه مراکش به واژه یادداشت رژیم تجاری کشور متقاضی اشاره نشده اما در رویه عملی این امر راهی برای معرفی کشور متقاضی و سیاست های مختلف اقتصادی آن به مفهوم کلی است و پس از تاسیس سازمان تجارت جهانی دبیرخانه این سازمان در ماه مارس سال ۱۹۹۵ در سندی به این موضوع اشاره کرده است.

• موارد یادداشت رژیم تجاری

یادداشت رژیم تجار به رغم وجود واژه تجارت در آن تنها در موضوعات تجاری خلاصه نمی شود بلکه در واقع یک تصویر کامل از اقتصاد کشور و قوانین و مقررات مربوطه است. سازمان تجارت جهانی برای یکسان سازی رویه ها و تسهیل کار، الگویی تهیه کرده تا کشورهای متقاضی بتوانند یادداشت رژیم تجاری خود را طبق آن تهیه کنند. براساس این الگو طرح کلی یادداشت رژیم تجاری شامل هفت فصل مقدمه، اقتصاد، سیاست های اقتصادی و تجارت خارجی؛ چارچوب تبیین و اجرای سیاست های موثر بر تجارت کالا و خدمات، سیاست های موثر بر تجارت کالا، جنبه های مرتبط با تجارت رژیم مالکیت فکری، جنبه های مرتبط با تجارت رژیم خدمات، مبنای سازمانی برای تجارت و روابط اقتصادی با کشورهای ثالث با زیرفصل ها و پیوست های هر یک از این فصول است. همچنین یادداشت رژیم تجاری دربردارنده هفت ضمیمه شامل آمارها و اسناد، فهرست قوانین و مقررات مربوطه، اطلاعات مربوط به رویه های صدور مجوزهای وارداتی، اطلاعات مربوط به امور اجرایی و اداری موافقتنامه ارزیابی گمرکی، اطلاعات مربوط به موانع فنی فراراه تجارت، اطلاعات مربوط به تجارت دولتی و فهرست طبقه بندی بخش های خدماتی است. علاوه بر این در یادداشت و یا در ضمن آن می باید اطلاعات مربوط به نوع و مقدار یارانه های صادراتی و حمایت های داخلی کشاورزی و نیز اقدامات سیاستی موثر بر تجارت خدمات در توضیح اقدامات و قوانین مربوطه و مقررات گذاری اقدامات افقی و بخش های خاص براساس روش های عرضه، تسلیم سازمان شود. با توجه به این که در هر یک از موارد فوق باید جزئیات کامل ارائه شود و متن تمامی قوانین و مقررات مربوطه ضمیمه شود معمولاً متن نهایی یادداشت رژیم تجاری یک متن نسبتاً مفصل می شود.

• تهیه کنندگان رژیم تجاری

سازمان تجارت جهانی یک سازمان دولت محور است به این مفهوم که در تمامی موارد مربوط به الحاق و نیز پس از عضویت یک کشور تنها دولت ها طرف این سازمان هستند. براین اساس در گفت وگوی مستقیم با سازمان تجارت جهانی جایی برای بنگاه های خصوصی یا نمایندگان صنفی آنها وجود ندارد. با این حال از آنجا که آثار و پیامدهای الحاق یک کشور به سازمان تجارت جهانی به شدت بر شرایط کسب و کار بنگاه ها و فعالیت های بخش خصوصی تاثیر می گذارد معمولاً در بعد داخلی دولت ها در مسیر فرآیند الحاق خود به سازمان تجارت جهانی نظرات و دیدگاه های بنگاه های بخش خصوصی و به ویژه نظرات محافل علمی و کارشناسی مستقل از دولت را مورد توجه قرار می دهند و در تصمیم سازی های مربوطه سهیم می کنند. اگر این رویه به خوبی مورد استفاده قرار گیرد با آنکه از نظر شکلی فقط دولت طرف سازمان تجارت جهانی است اما در واقع امر بخش خصوصی هم می تواند در این فرآیند تاثیر گذار باشد.

• ترجمه رژیم تجاری ایران

همان طور که در پاسخ پرسش های قبلی اشاره شد تدوین رژیم تجاری و تقدیم آن به سازمان تجارت جهانی از گام های اولیه برای شروع مذاکرات محسوب می شود، به اضافه اینکه تهیه این یادداشت با توجه به جزئیات آن کار آسانی نیز نیست. بر این اساس از اواسط دهه ۱۳۷۰ با جدی شدن مسئله عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی و تقدیم درخواست الحاق ایران به آن سازمان و همزمان با آغاز فعالیت های مربوط به بسترسازی برای ورود به سازمان تجارت جهانی اقداماتی برای تهیه و تدوین یادداشت رژیم تجاری ایران نیز آغاز شد و تا آنجا که من اطلاع دارم چند سال قبل ویرایش اول این یادداشت همراه با ترجمه انگلیسی آن تهیه شد که چون در آن زمان هنوز عضویت ناظر ایران مورد قبول قرار نگرفته بود، امکان اینکه این یادداشت تقدیم دبیرخانه سازمان شود، وجود نداشت. با گذشت چند سال از تهیه ویرایش اول یادداشت رژیم تجاری و در پی تغییراتی که طی این سال ها به ویژه در چارچوب برنامه های پنج ساله سوم و چهارم در محیط اقتصادی داخلی کشور و قوانین و مقررات مربوطه صورت گرفت لازم بود تا اصلاحاتی در یادداشت رژیم تجاری صورت گیرد، به نحوی که هنگام تقدیم آن به دبیرخانه سازمان تجارت جهانی دربردارنده جدیدترین تصویر نظام اقتصادی و تجاری کشور باشد. در این چارچوب آن طوری که مسئولان مربوطه اعلام کرده اند تازه ترین ویرایش یادداشت رژیم تجاری آماده شده و ترجمه انگلیسی آن هم رو به پایان است که پس از حک و اصلاحات نهایی برای تصویب به هیات وزیران ارسال خواهد شد تا پس از آن تقدیم دبیرخانه سازمان تجارت جهانی شود.

---