تربیت کودکان، گاهی تنبیه هم لازم میشود

 روزنامه اطلاعات: دانش امروزي بشر در رشته تعليم و تربيت، نسبت به گذشته‌هاي دور و نزديك، جهش و سويه بهتر و روشنتري يافته است. ولي ناگفته پيداست كه اين نهال كوچك مراقبت و مواظبت بيشتري را طلب مي‌كند تا به درختي تناور تبديل شود و ثمري نيكو و مفيد بخشد.

هرچند علم تعليم و تربيت ريشه‌اي چندين هزار ساله دارد و از صدها سال قبل از ميلاد هم به تأثير مستقيم آن، بر روي آحاد مردم و جوامع توجه زيادي مبذول مي‌شده است، ولي تا امروز روش سنتي تعليم و تربيت تغييرات چنداني را شاهد نبوده است و به رغم گفته و نوشته‌هاي صاحبنظران امر تعليم و تربيت آن طور كه بايد و شايد مورد عنايت قرار نگرفته يا به عبارتي به عمل درنيامده است.

متأسفانه تنبيه در نظر برخي اوليا و مربيان امروزي به عنوان شيوه‌اي كارساز در امر تعليم و تربيت شناخته شده است و بعضي از ايشان مانند پيشه‌وران دوره‌هاي گذشته، تنبيه كردن شاگردان خود را الزامي مي‌دانند و هيچ نكته‌اي را بدون آزار تنبيه، به شاگردان ياد نمي‌دهند. امروزه يكي از دستاوردهاي جديد تكنيكهاي آموزشي <احترام به شخصيت كودك> را الزامي مي‌داند و اين مسلم است كه هرچه بيشتر به شخصيت كودكان و شرايط سني‌شان توجه شود آنها را تربيت‌پذيرتر مي‌كند.‌

بنا به گفته كارشناسان اگر تعليم و تعلّم با اصول صحيح توام باشد، نسلهاي آينده پشتوانه محكمي خواهند داشت و تكامل عقلاني و تعادل روحي - جسمي آنها به طور مشخص تضمين مي‌شود.‌

اوليا و مربياني كه آينده نونهالان را در دست دارند، اكنون به فراست درمي‌يابند كه براي داشتن آينده‌اي بهتر، چاره‌اي نيست مگر اينكه به امر تعليم و چگونگي تربيت بيشتر انديشيده شود.

بشر امروزي اندك‌اندك مي‌آموزد عليرغم حدود مرزهاي قراردادي كشورها، دانش و بهداشت و علوم را بايد فراگير سازد، زيرا اگر براي آيندگان دنيايي فارغ از زور و ستم و سبعيت و ستيز را آرزو مي‌كنيم و بجاي اينهمه گرفتاريها، دنياي شاد و سالم و پركشش و كوششي را براي آنها مي‌طلبيم، ضروري است كه نشيب و فرازهاي تربيتي را همراه و همگام با كودكان و نونهالان بپيماييم و در اين راستا مشاوري صديق و بردبار براي فرزندانمان باشيم، بي‌آنكه بخواهيم نازپروردگي و نُنري را جايگزين تنبيه و خشونت كنيم.

تنبيه كردن نه تنها در بهبود وضعيت اطفال نقشي ندارد، بلكه عوارض تنبيه چون ويروس و يا ميكربي موذي و مخرب در تاروپود روح ايشان نفوذ مي‌كند و در صورت تكرار و تداوم و به محض فراهم شدن شرايط لازم، هم طفل و هم جامعه را آلوده و گرفتار بيماريهاي جسمي و روحي مي‌كند.



ما و تنبيه‌

تنبيه در اصل مجازاتي است در مورد شخص خاطي تا او را آگاه كند و از خطا دورش بدارد و در نهايت به راستي و راه صواب سوقش دهد. تنبيه به طور كلي به دو نحو اعمال مي‌شود:

1) تنبيه بدني‌

2) تنبيه اخلاقي‌

از قديم‌الايام تنبيه بدني و فلك كردن بچه‌ها در بين همكلاسيها بيشتر از تنبيه‌هاي ديگر رايج بوده است.

امروزه با مخالفت شديدي كه مسئولان امور تربيتي جامعه اسلامي ما دارند، تنبيه‌هاي بدني به هر شكلي منسوخ و مذموم دانسته شده و بيشتر به تنبيه‌هاي اخلاقي توجه مي‌شود.



تنبيه در اعصار و قرون مختلف‌

تنبيه، به خصوص تنبيه بدني، به قصد تربيت و اصلاح نسلها و بازداري ايشان از لغزش و خطا از بدو پيدايش جوامع و در دوره‌هاي مختلف به صور گوناگون خود را متجلي ساخته است.

انسان با وجود گستردگي فعاليتش در علم و صنعت، هنوز عصاكشان در وادي تربيت مبتني بر تنبيه گام برمي‌دارد. اين كندي حركت شايد به اين دليل باشد

كه قرن‌ها اجداد ما معتقد بوده‌اند كه بايد خاطي را هرچند اگر كودك باشد، با ضرب و جرح ادب كرد. با كمي دقت به قديمي‌ترين تمدن و مدنيت و آثار به جا مانده‌اش، به راحتي مي‌توان اعمال نتايج اين شيوه‌هاي نادرست را مشاهده كرد.

هنوز هم در عصر حاضر كه انسان با بال‌هاي آهنين و غول‌پيكر، كرات عالم را به تسخير خود در آورده است و از هر شتابنده و ذيروحي پا را فراتر مي‌نهد، هستند والدين و مربياني كه نمي‌توانند به طور شايسته وظايف تربيتي خود را در قبال كودكان و نوباوگان و جوانان انجام دهند. در گذشته‌هاي نزديك نيز نه تنها اوليا و مربيان بلكه اغلب دانشمندان و نويسندگان، با تنبيه كردن موافق بودند. فردريش هربارت، دانشمند و فيلسوف آلماني‌الاصل است كه مدتها در سوئيس زندگي مي‌كرد. او كه در فلسفه و تعليم و تربيت و روانشناسي تأثير بسزايي داشت، در اين باره مي‌گويد: <انقياد با قدرت‌ حاصل مي‌شود و لازم است كه قدرت متعادل و متعارف باشد و تداوم اين امر تا قبل از آنكه در كودك نشانه‌هاي ضعيفي ظاهر شود، ضروري مي‌باشد.> ‌

ژان‌ژاك روسو نويسنده و متفكر فرانسوي كه روزگارش همه به در بدري و بي‌خانماني گذشت، با پشتكار و تلاش خود توانست يكي از بزرگترين نويسندگان فرانسوي شود.

كتاب‌هايش بيشتر در چگونگي ساختار اجتماعي و تربيتي و مصالح عمومي به رشته تحرير درآمده است. او در كتابي در امر تربيت به نام اميل مي‌نويسد:

اگر انسان به طبيعت و فطرت خود واگذاشته شود نيكوكار خواهد بود و بنابراين در تربيت كودكان و نوجوانان و جوانان بايد تا جايي كه ممكن است قيد و بند را كنار گذاشت و آنها را به طور طبيعي و آزادانه پرورش داد.

اين دانشمند در كتاب <اعترافات> خود به اين نكته اشاره داشته و نوشته است كه به هنگام خردسالي همراه با تنبيه شدن از دست مربي‌اش دستخوش يك نوع احساس لذت مي‌شده است. اين اشاره قابل تأمل از جانب او، روانكاوان و روانشناسان امور تربيتي را بر آن داشت كه از آن تاريخ به بعد، در اين باره بيشتر بينديشند. ‌



اسلام و تنبيه كودك

<اكرموا اولادكم و احسنوا ادابهم> شخصيت فرزندان خود را بازشناسيد و آنها را گرامي بداريد، دوستشان داشته باشيد و آنها را به نيكوترين وجهي تربيت كنيد و آداب زندگاني خود را به ايشان بياموزيد.>‌

‌<رسول اكرم(ص)>

كودكان امانت‌هايي هستند از جانب آفريدگار متعال كه اول بار به دست والدين سپرده شده‌اند. بر پدر و مادر است كه نوزادان پاك خود را به هر خوي ناپسند نيالوده و در پرورش جسمي و قواي معنوي آنها تلاش بي‌اماني داشته باشند. كودك با تربيت صحيح و رفتارهاي نيك اوليا و مربيان مي‌تواند انساني با فضيلت شود و يا برعكس فردي نامطمئن و فاسد بار آيد. خوشبختي و سيه‌روزي آينده هر فرد به كيفيت پرورش او در كودكي بستگي دارد. با محبت و حسن رفتار مي‌توان افرادي مهربان و خيرانديش و درستكار، شجاع، شريف و فعال را به جامعه آينده بشريت تحويل داد. دين اسلام سفارش مي‌كند تا بزرگترها در برابر كوچكترها بيشتر احساس مسئوليت كنند و حقوق حقه آنها را رعايت كنند. اسلام به افراد جامعه به صورت كلي مي‌نگرد و به موجوديت انسان‌ها اهميت خاص مي‌دهد و خودسازي آحاد امت را لازم مي‌داند و رفق و شفقت با ديگران را جزء وظايف مي‌شمارد و مي‌گويد:‌

مسلمان كسي است كه مسلمانان ديگر از دست و زبان او آسوده و در امان باشند.

تنبيه بدني را اسلام حتي براي حيوانات نمي‌پسندد و ترحم بر آنها را از وظايف و شرايط هر كس مي‌داند. پس چه بجاست كه اوليا و مربيان در مورد خطاهاي جزيي كودكان خشم نورزند و به آنان غضب نكنند، بگذارند با قدري مسامحه، كودكان شخصيت واقعي خود را پيدا كنند. معلم قبل از آنكه سختگيري كند بايد در كارش عالم باشد.

همچنانكه حضرت رسول اكرم(ص) مي‌فرمايد:

در تعليم و تربيت مدارا باشيد و سختگيري ننماييد. زيرا معلم دانشمند بهتر از معلمي است كه سختگير باشد.

و در مورد اذيت و صدمه زدن به ديگران حضرت امام صادق (ع) مي‌فرمايد: هركس تازيانه‌اي به ديگري بزند، خدا تازيه‌اي از آتش بر او خواهد زد. ‌

بايد در نظر داشت كه با وجود اين همه توصيه‌ها، تنبيه كودكان و ضربه زدن به ايشان ظلمي است فراگير و در خور تأمل.

حضرت علي (ع) مي‌فرمايد: عاقل به واسطه ادب پند مي‌گيرد. اگر ما تنبيه بدني را در خصوص در امر تعليم و تعلم مردود مي‌دانيم فقط به اين دليل است كه كمتر كسي را ديده‌ايم كه با تكرار اين شيوه به موفقيت‌هايي هم دست يافته باشد. يادمان باشد كه در امر تعليم و تربيت حتي سختگيري هم جايز نيست، چه رسد به اينكه با تنبيه كردن بخواهيم كودكي را تعليم دهيم و يا تربيت كنيم. ‌