برنامه ریزی, پلکان موفقیت

موفقیت در همه ابعاد زندگی امری کسب کردنی است که فقط با سعی و تلاش و امکانات به دست می آید موفقیت تحصیلی نیز اینچنین است که حتی اگر عده ای از دانش آموزان با صرف هزینه های بالا, در بهترین مدارس و آموزشگاه ها و با برخورداری از بهترین معلمین خصوصی هم درس می خوانند باید بدانند صعود به قله موفقیت تحصیلی همانند سوار شدن در آسانسور نیست که خود بدون هیچ تلاشی فقط بایستند و مدرسه و آموزشگاه و معلم او را به بالا برند

موفقیت در همه ابعاد زندگی امری کسب کردنی است که فقط با سعی و تلاش و امکانات به دست می‌آید. موفقیت تحصیلی نیز اینچنین است که حتی اگر عده‌ای از دانش‌آموزان با صرف هزینه‌های بالا، در بهترین مدارس و آموزشگاه‌ها و با برخورداری از بهترین معلمین خصوصی هم درس می‌خوانند: باید بدانند صعود به قله موفقیت تحصیلی همانند سوار شدن در آسانسور نیست که خود بدون هیچ تلاشی فقط بایستند و مدرسه و آموزشگاه و معلم او را به بالا برند.

موفقیت در تحصیل به میزان و نحوه فعالیت خود دانش‌آموز بستگی دارد. یکی از روش‌ها و تکنیک‌هایی که بعد از هدف‌گذاری ما را در کسب موفقیت یاری می‌کند، پیش‌‌بینی و برنامه‌ریزی است. وقتی برنامه‌ریزی می‌کنیم در مسیر مشخصی قرار می‌گیریم و مثل قطاری که روی ریل حرکت می‌کند، مستقیم به سوی هدف پیش می‌رویم.

نداشتن برنامه‌ریزی برای رسیدن به هدف باعث می‌شود که حتی با وجود تلاش زیاد کمتر به نتیجه مطلوب دست یابیم.

دانش‌آموز هدفمند و موفق برای روزها، هفته‌ها، ماه‌ها و حتی سال‌های خود برنامه‌ریزی می‌کند؛ او مراقب است که برنامه‌های تنظیم شده بدون تأخیر و به موقع انجام شود چرا که خوب می‌داند امروز و فردا کردن، تأخیر و انجام ندادن به موقع کارها یعنی موفق نشدن.

صاحب‌نظران مدیریت و برنامه‌ریزی براین باورند که:

ـ اگر ۲۰درصد از زمان خود را صرف برنامه‌ریزی کنیم، برای ۸۰ درصد باقی‌مانده با اطمینان بیشتری گام برخواهیم داشت.

ـ اگر برای مطالعه و استفاده صحیح از وقت برنامه‌ریزی کنیم، حرکت ما سریع‌تر و امکان دست‌یابی به موفقیت بیشتر خواهد شد.

● تعریف برنامه‌ریزی

برنامه‌ریزی حرکتی هوشمندانه، منطقی و گام‌به‌گام برای رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده است. انجام دادن به موقع کارها و بها دادن به وقت و کار نیز از نتایج برنامه‌ریزی است.

▪ فواید

ـ ایجاد آرامش؛ داشتن برنامه‌ و اطمینان از این که می‌توانید همه درس‌ها را در زمان لازم مطالعه کنید، سبب ایجاد آرامش می‌شود.

ـ نظم و تعادل؛ مطالعه از روی برنامه موجب ایجاد تعادل در مطالعه تمامی درس‌ها می‌شود.

اگر بدون برنامه‌ریزی و صرفاً به میل خود مطالعه کنید، ممکن است به صورت ناخودآگاه بعضی از دروس را که به آن‌ها علاقه بیشتری دارید، چندین بار مطالعه کنید ولی در عوض بعضی از دروس را بسیار کم یاد می‌گیرید و یا فراموش کنید.

ـ ایجاد بازتاب شرطی؛ مطالعه یک درس در ساعت‌های معین روز سبب شرطی شدن ذهن نسبت به آن موضوع شده و یادگیری را آسان‌تر و پایدارتر می‌سازد.

ـ افزایش تمرکز؛ مطالعه از روی برنامه سبب کاهش پرسش ذهن در هنگام مطالعه و ایجاد تمرکز بیشتری می‌شود. اما برنامه‌ریزی، عادت به مطالعه را افزایش می‌دهد. موجب صرفه‌جویی در وقت و استفاده بیشتر از زمان می‌شود.

اضطراب و نگرانی از امتحان را حتی در شب‌های امتحان کاهش می‌دهد.

حافظه را به مرور زمان فعّال و شکوفا می‌کند.

امیدواری بیشتر به آینده را تأمین می‌کند.

موجب تقویت اراده و اعتماد به نفس در فرد می‌شود.

▪ اصول

ـ واحد برنامه‌ریزی: مناسب‌ترین واحد زمانی برای برنامه‌ریزی یک هفته است. چون در طول یک هفته با ارزیابی به نقاط ضعف و قوت خود در برنامه‌ریزی پی خواهیم برد. در ضمن می‌توانید میانگین ساعت مطالعه خود را در یک روز بیابید.

ـ هر نفر یک برنامه؛ با توجه به تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان، از نظر بهره‌ هوشی، پایه درسی، شرایط و امکانات، عادت‌های مطالعه و... ضروری است برنامه هر نفر با رعایت اصول و قواعد که ثابت هستند، با دیگران متفاوت باشد. بهترین برنامه آن است که هرکس خودش منطبق با ویژگی‌های خود برنامه‌اش را تنظیم کند.

بدیهی است مشورت با کسی که علاوه بر تخصص در برنامه‌ریزی از روحیه شما نیز آگاهی دارد، می‌تواند کمک خوبی باشد.

ـ مطالعه درس در همان روز؛ سعی کنید حتماً درس داده شده در مدرسه را همان روز مطالعه کنید؛ چون علاوه بر یادگیری آسان‌تر و صرفه‌جویی در وقت، طبق اصول یادگیری در به خاطر سپردن مطالب برای زمان طولانی‌تر در ذهن، مؤثرتر است.

ـ تقسیم‌بندی ساعت مطالعه؛ مغز انسان مطالبی که در ابتدا و انتهای زمان مطالعه می‌خواند را ساده‌تر یادآوری می‌کند، مثلاً اگر چهار ساعت بدون خستگی مطالعه می‌کنید، فقط زمان بیشترین یادگیری را ایجاد کرده‌اید، اما با تقسیم این زمان به واحد‌های کوچکتر شرایط بیشتری برای یادگیری فراهم خواهد شد. مهمترین واحد مطالعه را ۷۵ دقیقه در نظر بگیرید (یک ساعت مطالعه و ۱۵ دقیقه استراحت ذهن). این به شما کمک می‌کند که آهنگ فکری مناسبی داشته باشید.

ـ انعطاف‌پذیری؛ شاید عمده‌ترین دلیل اجرایی نشدن برنامه‌ها، عدم انعطاف‌پذیری آنها باشد. پیشنهاد می‌شود در برنامه‌ریزی یک‌دهم از کل ساعت‌های مطالعه در یک هفته را «آزاد» در نظر بگیرید تا درصورتی که به هر دلیلی نتوانستید یکی از ساعت‌های برنامه‌ریزی شده را مطالعه کنید، آن را در ساعت‌های «آزاد» بتوانید جبران کنید. در زمانی هم که تمام برنامه‌های مطالعه را اجرا نمودید، انتخاب این که در ساعت «آزاد» چه فعالیتی را انجام دهید، به عهده خودتان است. به تفریح و استراحت خواهید پرداخت و یا دروسی را که ضعیف‌تر هستید، مرور خواهید کرد.

ـ شادابی و نشاط؛ در برنامه‌ریزی حتماً فرصتی را به تفریح و انجام کارهای مورد علاقه اختصاص دهید.

ممکن است بعضی از دانش‌آموزان به دلیل شور و شوق فراوان توجهی به این موضوع نداشته باشند ولی تجربیات بیانگر آن است که بیشتر دانش‌آموزانی که شادابی و نشاط نداشته‌اند و در اواسط سال از بی‌حوصلگی و بی‌انگیزگی خود گلایه می‌کنند، کسانی هستند که به نشاط روحی خود اهمیت نمی‌دهند. پس تفریح سالم و ایجاد نشاط روحی را حق خود بدانید و از آن لذّت ببرید.

جمع‌بندی و مرور هفتگی؛ رعایت دو نکته ضروری است:

الف ) ‌ درس‌هایی را که به آن‌ها کمتر علاقه دارید، اول بخوانید.

ب ) به کنکوری‌ها توصیه می‌شود پس از مطالعه دو درس اختصاصی حتماً یک درس عمومی (ادبیات ـ عربی ـ معارف ـ زبان) را مطالعه کنند.

اصول اجرایی شدن یک برنامه؛ عموم دانش‌آموزان در هر دوره تحصیلی می‌گویند:

«تهیه یک برنامه بسیار ساده اما اجرای آن دشوار است.»

در پاسخ می‌گوییم به‌طور قطع اجرای یک برنامه کامل شاید غیرممکن باشد اما اگر موارد زیر را رعایت کنیم، می‌توانیم خود را به آن‌چه که پیش‌بینی کرده‌ایم نزدیک‌‌تر کنیم:

ـ ایجاد عادت؛ اصلی‌ترین علت اجرایی شدن برنامه، عادت کردن به برنامه است. برای این کار توصیه می‌شود یک هفته ساعت‌های مطالعه خود را ثبت کنید، سپس با استفاده از آن برای هفته بعد خود یک برنامه بنویسید و تا سه هفته ادامه دهید. برای تغییر این عادت باید ابتدا برنامه را با روحیه خودتان تطبیق دهید و پس از آن که ذهن شما به اجرای برنامه پایبند شد، می‌توانید برنامه را به مرور متناسب با زمان تنظیم و اجرا کنید.

ـ واقعی فکر کنید؛ یکی از دلایل اجرایی نشدن برنامه «ایده‌‌آل‌گرایی» است. در برنامه‌ریزی واقعی فکر کنید یعنی خود را در شرایط روزی قرار دهید که می‌خواهید برای آن روز برنامه بنویسید، مثلاً چه ساعتی از مدرسه به خانه برمی‌گردید؟ برنامه تلویزیونی مورد علاقه‌تان در آن روز چه زمانی پخش می‌شود؟ و...

ـ افزایش تدریجی ساعت مطالعه؛ اگر بخواهید میخ را با یک ضربه محکم به دیوار بکوبید، به طور قطع موفق نخواهید شد، اما اگر با ضربه‌های آرام و متعدد این کار را انجام دهید، امکان‌پذیر است. افزایش ناگهانی ساعت مطالعه از عوامل اصلی اجرا نشدن برنامه است که آن‌گاه خواهید گفت:

«من نمی‌توانم از روی برنامه درس بخوانم.»

اگر به دنبال افزایش ساعت مطالعه خود هستید، روزانه ۲۰ دقیقه به ساعت خود اضافه کنید. پس از یک ماه ساعت مطالعه شما حدود ۱۰ ساعت افزایش خواهد یافت پس ساعت مطالعه خود را به تدریج افزایش دهید تا پس از رسیدن به حد مطلوب، بتواند تداوم و استمرار یابد.

ـ اجرای برنامه را متوقف نکنید؛ اگر ساعتی و یا حتی یک روز کامل هم از برنامه‌تان اجرا نشد، باز هم اجرای برنامه را متوقف نکنید. به تعبیری اجرای ۱۰۰درصدی یک برنامه غیرممکن است بنابراین اگر موفق به اجرای برنامه یک یا چند ساعت نشدید، برنامه را ادامه دهید ولی سعی کنید ساعت‌های عقب‌مانده را در ساعت‌های آزاد جبران کنید.

ـ برای برنامه‌ریزی خود ارزش قائل شوید؛ پایبندی و داشتن اراده قوی در اجرای برنامه عامل بسیار مهمی در اجرایی شدن برنامه است. حتی یک لحظه هم فکر نکنید که می‌توان چند دقیقه اجرای برنامه را به تعویق انداخت. درست مثل زمانی که در مدرسه هستید و با شنیدن صدای زنگ موظف به رفتن به کلاس هستید، حتی یک دقیقه هم تأخیر نکنید. یادتان باشد برای تهیه برنامه یک بار به اندازه کافی فکر کرده‌اید، پس به سرعت و بدون افکار وسوسه‌انگیز شروع به اجرای برنامه کنید.

● چند نکته دیگر:

ـ استمرار و تداوم روند مطالعه در برنامه‌ریزی از مهم‌ترین عوامل موفقیت است. اگر آب سه استخر را یک دفعه روی یک سنگ بزرگ بریزیم، به طور قطع اتفاقی نخواهد افتاد اما اگر همان آب را قطره‌ قطره روی سنگ بریزیم، سنگ سوراخ خواهد شد.

ـ برای عادت به مطالعه از روی برنامه به مدت سه هفته فقط روی همین موضوع تمرکز کنید.

پس از این‌که به اجرای برنامه عادت کردید، می‌توانید سایر فعالیت‌های خود را اصلاح کنید.

ـ پس از پایان هر ساعت مطالعه آن را در دفتر و یا برگه برنامه‌ریزی خود ثبت کنید تا در آخر هفته با جمع‌بندی بتوانید تصمیمی مناسب برای میزان مطالعه خود در هفته آینده اتخاذ کنید.

ـ ساعت مطالعه روزانه دانش‌آموز بستگی به پایه تحصیلی او دارد.

در دورة اول و دوم ابتدایی؛ یک ساعت

در دورة سوم و چهارم ابتدایی؛ ۲ ساعت

در دورة پنجم ابتدایی؛ ۳ ساعت

در دورة سه سالة راهنمایی؛ ۴ تا ۵ ساعت

در دورة اول متوسطه؛ ۵ تا ۶ ساعت

در دورة دوم و سوم متوسطه؛ ۶ تا ۷ ساعت

برای کنکوری‌ها می‌توان حداقل ۶ ساعت و حداکثر ۱۰ ساعت را پیش‌بینی کرد.

ـ در برنامه‌ریزی آمادگی کنکور دروس اختصاصی سه برابر دروس عمومی دارای اهمیت است.

ـ در برنامه‌ریزی حتماً ساعتی را برای تفریح، میهمانی، ورزش، تماشای فیلم و تلویزیون و هر برنامه‌ مورد علاقه دیگر خود پیش‌بینی کنید.

ـ فضای مطالعه را طوری آماده کنید که دارای آرامش و سکوت بوده و از عوامل مزاحم دور باشد.

ـ در برنامه‌ریزی ساعت خواب مشخص داشته باشید و بی‌جهت خود را دچار فشار عصبی نکنید.

ـ اجازه ندهید گفت‌وگوهای بی‌مورد حضوری و تلفنی وقت شما را بگیرد.

ـ بعد از اجرای برنامه در هر هفته خودتان را ارزیابی کنید و برای انجام خوب برنامه به خود پاداش دهید.

ـ در اجرای برنامه دقیق و پی‌گیر باشید.

ـ اعضای خانواده را درگیر برنامه کنید تا بتوانند با توجه به برنامه شما کارها را انجام دهند و با شما همکاری داشته باشند.

ـ اگر مشکلی در برنامه پیش آمد که قادر به رفع آن نبودید، ناامید نشوید. با یک فرد متخصص در مدرسه یا نزدیکان مشورت کنید.

ـ در برنامه‌ریزی ساعات مطالعه را از کم شروع کنید تا به ساعت مطلوب برسید.

ـ در ارزیابی از برنامه همیشه «زمان حال» خودتان را با گذشته (هفته و ماه قبل) خود ارزیابی کنید و به خود امتیاز دهید. از مقایسه خود با دیگران بپرهیزید.

ـ بهترین زمان برای برنامه‌ریزی همین حالاست. همین الآن قلم و کاغذ بردارید و باتوجه به اصول گفته شده برنامه‌ریزی را شروع کنید. یادتان باشد اگر بخواهید چند دقیقه دیگر شروع کنید، شاید ماه‌ها این کار را انجام ندهید

نرجس‌خاتون حاتمی