علم

علم چیست؟ آیا علم همان دانستن است؟ فرضیه، نظریه، اصل و قانون علمی چیست؟ علم چگونه پدید می‌آید؟ چگونه رشد و تکامل می‌یابد؟ آیا علم بد و خوب دارد؟
● یک پرسش پیش پا افتاده
اگر ازکسی …

علم چیست؟ آیا علم همان دانستن است؟ فرضیه، نظریه، اصل و قانون علمی چیست؟ علم چگونه پدید می‌آید؟ چگونه رشد و تکامل می‌یابد؟ آیا علم بد و خوب دارد؟

یک پرسش پیش پا افتاده

اگر ازکسی بپرسیم (علم چیست؟) ممکن است فوراً بگوید: خوب، معلوم است دیگر... دانش، آگاهی، معرفت، سواد، فیزیک، شیمی، ریاضی...اگریک واژه‌نامه فارسی راهم بردارید و دنبال تعریف علم بگردید، چنین خواهید خواند:

۱) دانستن

۲) یقین کردن

۳) معرفت، دانش،مقابل ظن، جهل

۴) یقین

۵) هر چیز دانسته، معلوم... (فرهنگ فارسی دکتر محمد معین، ج ۳، صفحه ۲۳۴۲).

بیائید ازخودمان بپرسیم: اگر روزی یقین کردیمکه زبان آلمانی نمی‌دانیم، می‌شود گفت علم به دست آورده‌ایم؟ اگر جدول ضرب را بدانیم چطور؟

زمانی بود که علم را با (خبر) یا (اطلاع) یکی می‌دانستند، یا دست‌کم هرگونه شناختی را علمی می‌شمردند و می‌گفتند علم نجوم، علم رمل، علم جفر، علم بدیع، علم عروض... اما با پیشرفت علم کسانی درصدد برآمدند که علم را تعریف کنند.

علم چیست؟

برخی کوشیده‌اند علم را از راه تقسیم کردن به مقوله‌های گوناگون تعریف کنند، مانند علم حضوری و علم حصولی، علم معقول و علم منقول، علوم دقیقه و علوم انسانی.... و برای هر یک از این نام‌ها یا تقسیم‌ها تعریفی به‌دست داده‌اند، بی‌آن‌که خود علم تعریف شده باشد.

اما امروز به تعریف خود علم توجه بیشتری می‌شود، مثلاً در یک جا آمده:

(رشته‌ای از مطالعاتکه در آن پدیده‌ها مشاهده و رده‌بندی، و معمولاً قانون‌های کمیتی تنظیم و بررسی می‌شود، که لازمهٔ آن کاربرد استدلال‌‌های ریاضی و تجزیه و تحلیل داده‌ها ـ اسناد و مدارک ـ در مورد پدیده‌های طبیعی است).

(Mc Graw _ Hill Dictionary of Science and technical Terms)

یا (آرایش انتظام یافته‌ای از آگاهی‌های یقینی، شامل روش‌هائی که با آن این آگاهی‌ها گسترش یافته است و شیوه‌هائی که درستی آنها را مورد آزمایش قرار می‌دهد).

یا: (علم معمولاً این ویژگی‌ رادارد که آن‌چه در آن گفته می‌شود قابل نوعی بررسی و اثبات است).

(زیر واژه Mc Graw _ Hill Encyclopedia of Science. Science)

یا: (علم، آزمودنی، قابل ضابطه‌بندی و قابل تجسم است. هم‌چنین می‌توان آن را سنجید و رده‌بندی کرد. تلخیص از:

(زیر واژهٔ Encyclopedia Britannica, Macropedia)

یا: علم عبارت است از بررسی نظام‌دار و عینی پدیده‌های تجربی و آگاهی‌های به دست آمده از این بررسی‌ها...

اما ببینیم نظامدار، عینی و تجربی چیست؟

نظامدار به آن روش گفته می‌شود که تعمیم‌پذیر و قابل سنجش باشد.

عینی به آن روشی گفته می‌شود که یک دانشمند به وسیلهٔ آن جهان خارج را (آن‌گونه که هست) می‌بیند و معلوماتش را از آن بدست می‌آورد.

پدیدهٔ تجربی همان است که در جهان بیرونی وجود دارد و از راه مشاهده و آزمایش به آن دست می‌یابیم. نقل و اقتباس از: A Dictionary of Scial Science, Gould & Kold

علم شکلی از شعور اجتماعی و معرف دستگاهی از آگاهی‌هاست که در طی تاریخ رشد یافته و با تجربه‌های علمی جامعه پیوست بررسی و دقیق‌تر شده است. نیروی علم در ویژگی‌ تعمیم آن است که در پس رویدادهای تصادفی و در هم و بر هم، قانون‌هایعلمی را کشف و بررسی می‌کند.

A Dictionary of philosphy, p.Yudin, M.Rosenthal, ۱۹۶۷ .

پس علم آن‌گونه آگاهی‌هائی است که:

۱) قابل مشاهده باشد

۲) قابل بررسی تجربی باشد

۳) قابل رده‌بندی باشد

۴) دارای نظام باشد

۵) تعمیم‌پذیر باشد.