كردهای عراق و پرونده كركوك

در روزهای اخیر شاهد بالا گرفتن درگیری سیاسی میان «جلال طالبانی» رئیس جمهور و «ابراهیم جعفری» نخست وزیر عراق بودیم برای بسیاری از مسؤولان این كشور كه مایل بودند چنین اختلافاتی از طریق میانجی گری حل و فصل شود, شیوه طرح آن در مطبوعات و رسانه های جمعی, عملی ناشایست به حساب می آمد كه اگرچه بطور مستقیم از انتقاد كردن از طالبانی به عنوان رئیس جمهوری عراق و فردی كه این مسائل را به مطبوعات كشاند, پرهیز شده است, اما آنان تلویحاً اعتراض خود را از در پیش گرفتن چنین روشهایی برای حل مسائل فی مابین به وی رسانده اند

با وجود این برای خود كردها دلایل قانع كننده ای برای مطرح كردن اعتراضات خود علیه ابراهیم جعفری نخست وزیر در مطبوعات وجود داشته است. آنها استدلال می كنند كه دولت فعلی، نتیجه توافق كتبی میان تشكل شیعی « ائتلاف عراق یكپارچه » و «اتحاد نیروهای كردستان عراق » بوده است. براساس این توافق، قدرت نخست وزیر، بخشی از قدرت شورای ریاستی عراق است كه در آن رئیس جمهور، نخست وزیر، رئیس پارلمان و قوه قضاییه به اندازه هم سهم دارند. جلال طالبانی، نخست وزیر فعلی را متهم كرده كه اختیارات رئیس جمهور را نادیده گرفته است و به صورت یكجانبه تصمیم می گیرد. برخی گزارشها هم حاكی از اختلافات شدید شخصی میان این دو نفر است، بطوری كه آن دو، مشاركت در جلسات طرف مقابل را تحریم كردند. فراتر از این كردها خواهان عزل ابراهیم جعفری از ریاست دولت و انتخاب شخص جدیدی به جای آن شدند. اخبار رسیده از عراق حاكی از آن است كه كردها خواهان تعیین « عادل عبدالمهدی » یكی از اعضای كادر رهبری « مجلس اعلا » به جای ابراهیم جعفری شده بودند.

در آن سو، « حزب الدعوه » حزبی كه ابراهیم جعفری ریاست آنرا به عهده دارد، در واكنش به سخنان جلال طالبانی و مسعود بارزانی تشكیل جلسه داد و اعتراضات مطرح شده را مورد بررسی قرار داد. در واكنشی دیگر، «علی دباغ» نماینده پارلمان از «ائتلاف عراق یكپارچه » و نزدیك به دفتر « آیت الله سیدعلی سیستانی» مرجعیت شیعه در عراق، از مطرح كردن اختلافات میان رئیس جمهور و نخست وزیر فعلی عراق در مطبوعات بشدت انتقاد كرد. او گفت كه بالا گرفتن اختلافات میان رئیس جمهور و نخست وزیر هیچ سودی برای دو طرف نخواهد نداشت.

اما واقعاً كردها در پی این اعتراضات به دنبال چه چیزی بوده اند؟ رهبران احزاب كرد و به خصوص مسعود بارزانی در گذشته نشان داده اند كه در زمان پیچیده شدن ائتلافها و داد و ستدهای سیاسی، تلاش كرده اند مسأله پیچیده شهر «كركوك» را در ورای تمامی معادلات سیاسی قرار دهند و بر خواسته های خود برای پیوند دادن این شهر به قلمروی دولت نیمه مستقل كردستان عراق اصرار ورزند. در زمان تشكیل دولت فعلی عراق و هنگامی كه شیعیان بشدت به ائتلاف با كردها نیاز داشتند، موضوع كركوك در رأس خواسته های كردها قرار گرفت. در آن زمان، بارزانی فشارهای زیادی را برای الحاق این شهر به اقلیم كردستان عراق وارد كرد و در نهایت به نظر آمد كه توافقهایی با طرف شیعه بر سر این مسأله به عمل آمده است. كردها معتقد هستند كه ابراهیم جعفری تعهدات خود را درباره شهر كركوك فراموش كرده و هیچگونه اقدامی در راستای حل و فصل این قضیه به نفع كردها انجام نداده است. كردها سخن از پروژه ای به نام « عادی سازی وضعیت شهر كركوك » می كنند كه ابراهیم جعفری در آغاز كار نخست وزیری خود به آنان قول داد آن را به فعلیت دربیاورد، اما به گفته رهبران كرد، وی تاكنون اقدامی در این زمینه به عمل نیاورده است.

از سوی دیگر، وضعیت تركیب سیاسی امروز عراق كردها را تشویق می كند كه یك بار دیگر بر خواسته های سابق خود پافشاری كنند. آنها می دانند كه ائتلاف عراق یكپارچه همانند گذشته وحدت كامل خود را ندارد و در میان آن مرزبندیها و شكافهایی حاصل شده است. این مرزبندیها به موضوعاتی چون رابطه با اردن، چگونگی برخورد با اعتراض سنی های عراق به قانون اساسی جدید، میزان نقش دادن به ایالات متحده در مناقشات داخلی و تقسیم مناصب دولتی و ثروت های منطقه جنوب برمی گردد. طی روزهای اخیر رهبران مجلس اعلا كه اختلافات شدیدی با دولت اردن داشتند در یك چرخش مواضع درهای خود را به سوی اردن گشودند و با سفر «عمار حكیم» فرزند «عبدالعزیز حكیم» به «امان» و به دنبال آن، سفر وزیر كشور فعلی عراق به این كشور روابط میان این تشكل سیاسی و اردن رو به بهبود گذاشت؛ موضوعی كه مورد اعتراض دیگر گروه های موجود در ائتلاف عراق یكپارچه قرار گرفت و آنرا عملی یكجانبه توصیف كردند. اعتراض سنی ها به برخی مواد قانون اساسی جدید عراق، موضوع دیگری است كه در صف ائتلاف یكپارچه عراق شكاف ایجاد كرد. زیرا برخی از نمایندگان شیعه پارلمان عراق معتقد بودند كه باید به شكلی به خواسته های سنی ها توجه و از تبدیل شدن آنان به مخالفان قانون اساسی جلوگیری شود.

این اختلافات و شكافهای دیگر در صف ائتلاف عراق یكپارچه و چرخش نیمه علنی سیاستهای آمریكا در عراق به سوی سنی ها موجب شده است كه كردها این اعتقاد را داشته باشند زمان مناسب برای گرفتن امتیاز بر سر مسأله كركوك فرا رسیده است و در حالیكه گروه های دیگر سیاسی دچار اختلافات داخلی شده و میان آنها مرزبندیهای مشخصی صورت گرفته است، كردها با حفظ وحدت خود می توانند از شكافهای شكل گرفته در صف ائتلاف یكپارچه عراق استفاده كنند و صف بندی گروه ها و شخصیتهای موجود در این ائتلاف را در جهت منافع خود آرایش دهند. وقتی كردها سخن از عزل ابراهیم جعفری و انتخاب فرد دیگری به جای او كردند مطمئن بوده اند كه چنین سخنانی در دیگر گروه های شیعه طرفدار دارد و اگرچه نمی تواند به نتیجه عزل كه توسط آنها مطرح می شود، برسد، اما می تواند زمینه را برای گرفتن امتیاز بر سر شهر كركوك مهیا كند و این تمام چیزی است كه كردها به دنبال آن هستند.

حسن هاشمیان