عوامل بروز آسم و راه های کنترل و درمان

آسم یکی از شایع ترین بیماری های ریوی در جهان است و طبق آمارها حدود ۳۰۰ میلیون نفر از حدود یک و نیم میلیارد بیمار مبتلا به بیماری های مزمن ریوی به آسم دچارند

آسم یکی از شایع ترین بیماری های ریوی در جهان است و طبق آمارها حدود ۳۰۰ میلیون نفر از حدود یک و نیم میلیارد بیمار مبتلا به بیماری های مزمن ریوی به آسم دچارند. به نوشته ایسنا محققان پیش بینی کرده اند که تا سال ۲۰۲۵ حدود ۱۰۰ میلیون نفر به مبتلایان فعلی آسم اضافه شوند در حالی که هم اکنون سالانه ۲۵۰ هزار مرگ در دنیا به آسم ارتباط داده شده است. به همین دلیل است که نقش آموزش در برنامه های پیشگیرانه و کنترل آسم بسیار پراهمیت است و سیاست گذاران در کشورهای مختلف به منظور کنترل عوامل ایجادکننده بیماری و آموزش برنامه ریزی های درازمدتی انجام می دهند. در کشور ما نیز مسئول واحد آسم و آلرژی مرکز مدیریت بیماری های وزارت بهداشت از طی مراحل نهایی تدوین برنامه ملی پیش گیری و کنترل آسم و ادغام این برنامه در طرح پزشک خانواده و شبکه های بهداشتی- درمانی کشور خبر داد و گفت: از آن جا که آسم یک بیماری مولتی فاکتوریال است و عوامل مختلفی در بروز آن نقش دارد در طراحی برنامه کشوری پیش گیری و کنترل آسم نقش تمام سازمان ها و ارگان های مسئول در کاهش عوامل خطر موثر در بیماری آسم در نظر گرفته شده است.

● آسم چیست؟

دکتر داوود عطاران، فوق تخصص بیماری های ریوی در تعریف آسم به خراسان می گوید: بیماری آسم یک بیماری التهابی مجاری تنفسی است که با افزایش تحریک پذیری مجاری تنفسی بر اثر عوامل محرک خارجی قابل تشخیص است. علائم آسم تنگی مجاری هوایی، سرفه های شدید و خشک، تنگی نفس و خس خس سینه است و در تمامی سنین دیده می شود و نیمی از موارد آسم در دوران کودکی دیده می شود. اما علائم آن در دوران کودکی و بزرگسالی تفاوت دارد. در دوران کودکی علامت مهم آن سرفه های شدید و مقاوم به درمان است که گاه با عفونت های تنفسی اشتباه می شود و بیمار به اشتباه و به کرات آنتی بیوتیک مصرف می کند. در بزرگسالان علائم آسم واضح تر است و به صورت سرفه و تنگی نفس خود را نشان می دهد و فرد در تماس با مواد آلرژی زا یا عوامل محرک مثل دود، گرد و غبار، سرما، فعالیت بدنی و یا به دنبال عفونت های تنفسی علائم آسم را بروز می دهد و در موارد شدیدتر، پس از فعالیت بدنی خود را نشان می دهد.

در بروز آسم یک زمینه ژنتیکی حتما وجود دارد و در کنار آن تماس با عوامل آلرژی زا؛ به ویژه در کسانی که آسم های نوع آلرژیک علت اصلی بروز آسم است. در فصل بهار گرده های گل ها جزو آلرژی زاهای اصلی هستند که عده ای را دچار علائم آسم می کند. اما همان طور که ذکر شد عوامل شغلی و تماس با گرد و غبار محیطی ممکن است باعث حملات تنگی نفس در فرد شود.دکتر عطاران در توضیح روند درمان بیماری توضیح می دهد: آسم در کودکان با افزایش سن و در دوران بلوغ در اکثر موارد تخفیف پیدا می کند و گاه بهبودی کامل پیدا می کند هرچند در درصدی از کودکان ممکن است باقی بماند اما آسم دوران بزرگسالی این طور نیست و با درمان قابل کنترل است اما ممکن است با یک عامل محرک مثل عفونت تنفسی، استنشاق مواد شوینده، یا فعالیت های شدید بدنی دوباره عود کند و شدید شود.

● آسم در کودکان

آسم هم اکنون یکی از شایع ترین بیماری های التهابی در دوران کودکی در ایران است. نجمی، مسئول واحد آسم و آلرژی وزارت بهداشت با اشاره به شیوع ۱۴/۱۳ درصدی علائم آسم در کودکان ایرانی به ایسنا گفت: پیش از این شیوع آسم در کودکان ۸ تا ۱۲ درصد بود اما طبق بررسی های اخیر علائم آسم در کودکان کشور افزایش نشان می دهد. در حال حاضر شیوع آسم در کشورهای پیشرفته دنیا متوقف شده اما بررسی ها در ایران افزایش شیوع علائم آسم را نشان می دهد که این امر به عوامل ایجادکننده این بیماری مربوط می شود. به گفته نجمی افزایش آلودگی هوا و مصرف دخانیات اصلی ترین علت شیوع آسم در کشور است که با اطلاع رسانی در این زمینه به عموم جامعه می توان در کنترل و پیش گیری از این بیماری موفقیت حاصل کرد. اما تشخیص اشتباه آسم در کودکان مسئله ای است که باعث می شود درمان آن دیرتر از زمان معمول انجام شود و عموما آسم در کودکان با یک سری عفونت های تنفسی اشتباه گرفته می شود.دکتر عطاران با تایید این مطلب می گوید: در کودکان عفونت های ویروسی به التهاب مجاری تنفسی می انجامد که علائم آن ها شبیه آسم است.

در این موارد علائم بیماری و توجه به سیر بیماری و معاینه بالینی بیمار می تواند به پزشک در تشخیص آسم کمک کند. علایم بیماری آسم، مداوم است و به کرات تکرار می شود و زمینه آلرژی در کودک یا اطرافیان یا زمینه آسم در کودک و اطرافیان وجود دارد اما عفونت تنفسی گذراست و پس از مدتی رفع می شود و به درمان مقاومت نشان نمی دهد البته در کودکان و نوزادان بلع جسم خارجی ممکن است علائم تنفسی شبیه آسم ایجاد کند که با بررسی از آسم افتراق داده می شود در این موارد هم خس خس سینه، عفونت تنفسی و سرفه های مکرر در کودک مشاهده که با آسم اغلب اشتباه می شود.

در این موارد رادیوگرافی می تواند کمک کننده باشد اما به هر جهت شرح حال بیمار به تشخیص آسم کمک شایانی می کند. کودکی که به صورت ناگهانی دچار سرفه های شدید و کبود می شود یا به حالت خفگی می رسد ممکن است از بلع جسم خارجی رنج ببرد. سرفه ها و خس خس سینه کودک بر اثر جسم خارجی در ریه ممکن است تا سال ها آسم تلقی شود که با یک رادیوگرافی می توان آن را شناسایی کرد.

● درمان آسم

آسم یک بیماری چند عاملی است و شناسایی و اطلاع رسانی درباره آن می تواند در درمان و کنترل و پیش گیری از بیماری نقش داشته باشد. دکتر عطاران با تاکید بر نقش آموزش در کنترل و درمان بیماری می گوید: پس از شناسایی آسم در بیمار، باید او و خانواده اش ماهیت بیماری و عوامل تشدیدکننده آن را بشناسند. چون همان طور که ذکر شد بیماری قابل کنترل است اما با عوامل محرک زیادی دوباره عود می کند. بنابراین فرد بیمار و خانواده اش باید عوامل تشدیدکننده آسم را شناسایی و از آن دوری کنند.

در راس این عوامل عفونت ها هستند. این بیماران باید واکسیناسیون آنفلوآنزا را انجام دهند و از برخورد با بیماران مبتلا به سرماخوردگی های ویروسی پرهیز کنند. عوامل آلرژیک می تواند علائم آسم را تشدید کند بنابراین در فصول مختلف آن ها را مدنظر قرار دهند. علاوه بر این حیوانات خانگی مثل سگ و گربه، سوسک و کک ها استفاده از بالش پر، سرما، مصرف سیگار، استنشاق غیرمستقیم دود سیگار، تماس های شغلی با آلاینده ها مانند مواد شیمیایی، تماس با مواد شوینده، مصرف برخی داروها مثل مسکن ها و آسپرین می توانند هر یک به نوعی علائم آسم را تشدید کنند. حتی نحوه مصرف داروهای بیمار آسمی در بهبودی او نقش مهمی دارد زیرا برخی بیماران اسپری آسم را به درستی مصرف نمی کنند و بنابراین دارو کارایی اش را از دست می دهد.

متاسفانه برخی از مردم با مشاهده اسپری آسم دچار ترس بیهوده ای می شوند در حالی که اساس درمان آسم همین داروهای استنشاقی است که در راس آن کورتن های استنشاقی قرار دارد که به بیماران آسمی با کنترل راه های هوایی کمک می کنند و وضعیت تنفسی بهتری پیدا می کنند. کنار گذاشتن این اسپری باعث می شود آسم کنترل نشود، حملات ادامه دار شود و آسم کنترل نشده به بیماری های مزمن ریوی تبدیل شود.آسم کنترل نشده به نارسایی تنفسی (COPD) منجر می شود. انسداد یا تنگی مجاری تنفسی در آسم چنان چه درمان نشود به انسداد غیرقابل برگشت منجر و بیمار دچار تنگی نفس شدید می شود و در طول زمان به اکسیژن نیاز پیدا می کند و در نهایت به نارسایی تنفسی دچار می شود. حتی در مواردی رفلاکس یا بازگشت اسید معده به دهان به ویژه در بزرگسالان، آسم فرد را تشدید می کند که باید توسط پزشک درمان شود تا فرد بهتر بتواند آسم خود را کنترل کند.

دکتر عطاران درباره پیش گیری از آسم توضیح می دهد: قطعا کسی که زمینه ژنتیک یا آلرژی دارد باید بیشتر مراقب علائم آسم باشد مثلا کسی که زمینه آلرژی دارد یا یکی از افراد خانواده اش آسم دارد باید نسبت به علائم آسم هوشیارانه برخورد کند. این افراد باید علائم آلرژی زا را از محیط منزل و محیط پاک کنند و مراقب عفونت های تنفسی باشند.