مدیریت شهری و لزوم برخورد تخصصی با سرمایه گذاری های مشارکتی

دولت های محلی نباید گمان کنند که شراکت بخش های عمومی و خصوصی, به سادگی منجر به غلبه بر مشکلات متعددی می شود که در مسیر گسترش خدمات عمومی در سطح شهرها قرار دارند

در پژوهش ارزشمندی که توسط دانشگاه بریتیش کلمبیا و به سفارش «وزارت امور شهری» کانادا در زمینه سرمایه‌گذاری‌های مشارکتی بخش‌های عمومی و خصوصی (ppp) انجام پذیرفته، تاکید شده است:

«دولت‌های محلی نباید گمان کنند که شراکت بخش‌های عمومی و خصوصی، به سادگی منجر به غلبه بر مشکلات متعددی می‌شود که در مسیر گسترش خدمات عمومی در سطح شهرها قرار دارند. اگر چه استفاده از سرمایه‌گذاری مشارکتی عمومی - خصوصی منجر به ایجاد منافع بالقوه‌ای همچون کاهش نسبی معضل کسری بودجه‌های عمرانی، کاهش قیمت تمام‌شده و بهبود کیفیت پروژه‌ها و نیز کاهش مدت زمان لازم برای اتمام و راه‌اندازی پروژه‌ها می‌شود، اما باید توجه کرد که طراحی قراردادهای مناسب ناظر به چگونگی مشارکت و انجام مذاکرات در طول چانه‌زنی با بخش خصوصی برای رسیدن به متن نهایی قرارداد مشارکت، فرآیندی‌ است که در اغلب موارد نیاز به تخصص بسیار بالایی دارد. به نحوی که اگر برای طراحی کلیات و چانه‌زنی در مورد جزئیات قراردادهای ppp از افراد متخصص و صاحب تجربه استفاده نشود، ممکن است بخش قابل توجهی از منافع بالقوه چنین قراردادهایی هرگز به منافع بالفعل تبدیل نشوند.»

همچنین در سلسله دروس استانداردی که توسط سازمان ملل متحد و در سال ۲۰۰۶ در مورد سرمایه‌گذاری‌های مشارکتی عمومی _ خصوصی ارئه شده، «ایجاد نهادهای تخصصی رسیدگی‌کننده به امور مربوط به این قراردادها در سازمان‌های عمومی جذب‌کننده این سرمایه‌گذاری‌های مشارکتی (اعم از سازمان‌های زیرمجموعه دولت مرکزی و نیز سازمان‌های زیرمجموعه دولت‌های محلی و شهرداری‌ها)»، به عنوان یکی از ۶ نکته کلیدی برای موفقیت در افزایش جذب سرمایه‌گذاری‌های مشارکتی با بخش خصوصی اشاره شده است.

به این ترتیب در حال حاضر در بسیاری از شهرهای دارای جمعیت بالای یک میلیون نفری دنیا، که شهرداری‌هایشان از حیث نیاز به دریافت کمک‌های دولتی تا حد زیادی خودکفا محسوب می‌شوند، مرکزی مجزا و تخصصی برای رسیدگی به امور مربوط به سرمایه‌گذاری‌های مشارکتی عمومی_خصوصی وجود دارد. مرکز مذکور از یک طرف وظیفه افزایش جذب سرمایه‌گذاری‌های ppp را از طریق آماده‌سازی بسته‌های مناسب پیشنهادی برای سرمایه‌گذاری مشارکتی، گسترش اطلاع‌رسانی به سرمایه‌گذاران بالقوه داخلی و خارجی در مورد بسته‌های مذکور، انجام پژوهش‌های کاربردی مربوط به آسیب‌شناسی جذب سرمایه‌گذاری های شهری، و نظایر آن بر عهده داشته؛ و از طرف دیگر دارای کارشناسان خبره‌ای‌ است که وظیفه طراحی کلیات و جزئیات قراردادهای مشارکتی مربوط به پروژه‌های مختلف سرمایه‌گذاری شهری و هدایت مذاکرات مربوط به تنظیم قرارداد نهایی با شرکای خصوصی را بر عهده دارند. در ادامه به ذکر مثال‌هایی در این زمینه می‌پردازیم.

● نمونه‌هایی از برخورد تخصصی شهرداری‌ها در قبال پروژه‌های دارای مشارکت عمومی _ خصوصی

در بسیاری از موارد، علی‌الخصوص در مورد شهرهای کانادا و انگلیس، سرمایه‌گذاری‌های ppp به چند گروه عمده تقسیم شده‌اند و هر یک از این گروه‌ها تحت نظر تیم جداگانه‌ای هدایت می‌شود. هدف آنست که تیم مربوط به هر گروه از سرمایه‌گذاری‌ها، در طول زمان و با درگیر شدن در سرمایه‌گذاری‌های مختلفی که دارای ویژگی‌های کلی مشابه هستند، بتواند با انباشت تجربه و تخصصی‌تر شدن روزافزون، شرایط مطلوب‌تری را هم برای رشد سرمایه‌گذاری‌های شهری، و هم برای طراحی بهینه قراردادهای مشارکتی (با هدف بهره‌مندی حداکثری شهروندان از منافع سرمایه‌گذاری‌های جدید) فراهم سازد. در بسیاری از موارد، سرمایه‌گذاران بالقوه می‌توانند ایمیل و تلفن مستقیم مسوول هر یک گروه‌های عمده سرمایه‌گذاری را، به سادگی بر روی وب‌سایت شهرداری‌های مذکور پیدا کرده و هرگونه سوال یا ابهامی که در مورد طرح سرمایه‌گذاری مدنظر خود دارند، بپرسند.

مساله مهم دیگری که لازم است به آن اشاره شود، تجربه موفق شهرداری‌های تعداد زیادی از شهرهای کشور انگلستان، در زمینه طراحی تعدادی قرارداد کلی استاندارد برای انواع مختلف سرمایه‌گذاری است. انگلستان که جزو پرسابقه‌ترین و پیشروترین کشورهای دنیا در زمینه استفاده از سرمایه‌گذاری‌های مشارکتی عمومی_خصوصی در توسعه تاسیسات مختلف زیرساختی به شمار می‌رود و مدتی است که تعداد زیادی از شهرداری‌های انگلستان با استفاده از تجربیات متعدد خود و سایر شهرهای دنیا در زمینه عقد قراردادهای مشارکتی مختلف با بخش خصوصی، دست به تدوین قراردادهای استانداردی برای تعدادی از انواع بسیار رایج پروژه‌های مورد تقاضا برای سرمایه‌گذاری مشارکتی زده‌اند. در این قراردادهای استاندارد، بخش‌هایی از قرارداد به طور ثابت در کلیه قراردادهای مربوط به یک نوع خاص از سرمایه‌گذاری وجود دارد؛ و بخش‌های دیگر هم در فرآیند مذاکرات مجزای مربوط به هر قرارداد، و با توجه ویژگی‌های خاص پروژه مورد نظر مشخص می‌گردد.

البته اقدام به طراحی این قراردادهای کلی استاندارد در شهرداری‌های مختلف انگلستان، صرفا بعد از جذب تعداد زیادی از سرمایه‌گذاری‌های مشارکتی در یک زمینه خاص، و با تکیه بر تجربیات به دست آمده از چگونگی عملکرد آنها صورت پذیرفته است. ضمنا در هیچ یک از این شهرها، وجود این قراردادهای استاندارد، منجر به محدود کردن بخش خصوصی به این شکل که فقط مجاز به سرمایه‌گذاری مشارکتی در انواع محدودی از پروژه‌ها باشد نشده و کلیه این شهرداری‌ها، به عنوان یکی از سیاست‌های افزایش‌دهنده جذب سرمایه‌گذاری‌های مشارکتی، از کلیه طرح‌های ابتکاری سرمایه‌گذاری پیشنهادی توسط بخش خصوصی (ولو اینکه سرمایه‌گذاری مذکور دارای هیچ سابقه مشابهی در میان سرمایه‌گذاری‌های مشارکتی پیشین نباشد) استقبال می‌کنند.

● پیشنهاداتی برای شهرداری‌های ایران

با توجه به مطالب فوق و با توجه به نوپا بودن بحث مشارکت عمومی_خصوصی در توسعه زیرساخت‌های اقتصادی مختلف در ایران، می‌توان برای شهرداری‌های شهرهای دارای جمعیت بالای یک میلیون نفری ایران و به ویژه برای آن دسته از شهرداری‌هایی که راغب به گسترش مشارکت بخش خصوصی در تامین منابع مالی مربوط به توسعه امکانات زیرساختی بوده و در عین حال کسب خودکفایی مالی و کاهش وابستگی خود به کمک‌های مالی مستقیم دولتی را پیگیری می‌کنند، پیشنهاد راه‌اندازی بخشی تخصصی با عنوان «معاونت جذب سرمایه‌گذاری‌های مشارکتی بخش خصوصی» را مطرح کرد. البته بدیهی است که ایجاد چنین معاونتی باید کاملا دارای توجیه اقتصادی باشد و به عبارت دیگر فقط در صورت کسب موفقیت در جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و در نتیجه افزایش درآمدها یا صرفه‌جویی هزینه‌های شهرداری، بخشی از این درآمدها یا صرفه‌جویی‌ها برای تامین بودجه معاونت مذکور اختصاص یابد.

ضمنا مهم‌ترین وظایف پیشنهادی برای «معاونت جذب سرمایه‌گذاری‌های مشارکتی بخش خصوصی» عبارتند از:

الف) مطالعه تجربیات موفق مربوط به جذب سرمایه‌گذاری‌های ppp در سایر شهرهای دنیا و نیز سازماندهی پژوهش‌هایی به منظور آسیب‌شناسی جذب سرمایه‌گذاری‌های مشارکتی در کلانشهرهای ایران.

ب) طراحی بسته‌های سرمایه‌گذاری مختلف و متنوع سرمایه‌گذاری‌های مشارکتی (چه از حیث میزان سرمایه مورد نیاز و چه از حیث نوع سلایق و علایق مختلف سرمایه‌گذاران)، انجام تحلیل‌های مقدماتی در مورد تخمین میزان سرمایه مورد نیاز برای هر پروژه، تخمین مدت زمان لازم برای ساخت و راه‌اندازی هر پروژه، تخمین میزان سوددهی هر پروژه، و نیز ریسک‌های بالقوه مربوط به هر پروژه.

ج) اطلاع‌رسانی گسترده و سهل‌الوصول در مورد بسته‌های سرمایه‌گذاری فوق و نیز تحلیل‌های مقدماتی انجام‌شده در مورد آنها.

د) ایجاد ارتباطات مناسب با گروه‌ها و انجمن‌های داخلی و خارجی که به صورت بالقوه مایل به انجام سرمایه‌گذاری‌های مشارکتی هستند؛ مثل اتاق‌های بازرگانی در ایران و نیز کلیه شرکت‌های خارجی‌ای که تجربه و سابقه موفقی از شرکت در تعدادی پروژه‌های مشارکتی را در سایر شهرهای داخلی و خارجی را دارا هستند.

ه) ایجاد تعدادی زیرگروه‌ تخصصی برای انباشت تدریجی تجربه و تخصص در امور مربوط به سرمایه‌گذاری‌های دارای ماهیت مشابه. هر زیر گروه مسوولیت افزایش جذب سرمایه‌گذاری‌های مرتبط با عنوان خود، و نیز تنظیم مناسب قراردادهای مربوطه با شرکای خصوصی، با هدف جلب همزمان رضایت شرکا و نیز افزایش حداکثری منافع حاصله از هر پروژه برای شهروندان را بر عهده دارد. همچنین هر زیرگروه باید مکانیزم بررسی طرح‌های سرمایه‌گذاری ابتکاری پیشنهادی توسط سرمایه‌گذاران بالقوه را با هدف افزایش هر چه بیشتر جذب سرمایه‌گذاری‌های مشارکتی راه‌اندازی کند. ضمن آنکه طبیعتا هر زیرگروه به طور جداگانه در مورد موفقیت یا شکست خود در دستیابی به اهداف مربوطه مواخذه یا تشویق می‌شود.

میثم هاشم‌خانی