واقعه اعدام محمدولی خان اسدی پس از واقعه مسجد گوهرشاد

محمدولی خان اسدی مفتخر به القاب مصباح دیوان، مصباح‌السلطنه و نهایتاً مصباح‌التولیه در سال۱۲۵۷ش متولد شد و در ۲۹ آذر ۱۳۱۴ به جرم همكاری و مساعدت با مسببان و به وجودآورندگان …

محمدولی خان اسدی مفتخر به القاب مصباح دیوان، مصباح‌السلطنه و نهایتاً مصباح‌التولیه در سال۱۲۵۷ش متولد شد و در ۲۹ آذر ۱۳۱۴ به جرم همكاری و مساعدت با مسببان و به وجودآورندگان واقعه مسجد گوهرشاد در صحن مطهر حضرت رضا (ع) در شهر مشهد اعدام شد. او كه در زمان مرگ حدود ۵۷ سال سن داشت از سال ۱۳۰۵ش تا واپسین روزهای آذر ۱۳۱۴ مقام نیابت تولیت آستان قدس رضوی در مشهد را از سوی رضاشاه برعهده داشت و چنان كه از اسناد و مدارك متقن موجود برمی‌آید تا پایان عمر در خدمت صادقانه به مخدومش رضاشاه از هیچ كوششی فروگذار نكرد و شخص رضاشاه هم همواره از صداقت، درستكاری و پشتكار او نسبت به خودش رضایت خاطری تام داشت.

محمدولی خان اسدی تا واپسین زمان تصدی این سمت تقریباً همیشه قدرتمندترین مقام استان خراسان محسوب می‌شد و عموماً استانداران و رؤسای وقت قشون و سایر مقامات ریز و درشت محلی بالاخص به خاطر جایگاه رفیع او نزد رضاشاه اعتبار ویژه‌ای برای او قائل بودند. فقط از اوایل سال ۱۳۱۴ش و همزمان با آغاز استانداری فتح‌الله پاكروان در خراسان بود كه این نظم برهم خورد و برخلاف استانداران سابق پاكروان نسبت به اسدی عنایتی نداشت و در همان حال اسدی هم اعتباری برای استاندار قائل نبود و كماكان خود را شخص اول خراسان می‌دانست كه در نزد شاه هم قرب و منزلتی شایان توجه دارد.

بدین ترتیب از ماهها قبل از واقعه مسجد گوهرشاد میان مقامات محلی خراسان نقاری پدید آمده و هر یك از طرفین برای بی اعتبار ساختن دیگری تلاشهایی را آغاز كرده بودند. در این میان به ویژه پاكروان توانسته بود با همراهی برخی مقامات سیاسی ـ نظامی استان به تدریج مشكلاتی برای نایب‌التولیه قدرتمند آستان قدس رضوی فراهم آورد و احتمالاً توانسته بود در روندی تدریجی، ولی مداوم ذهن رضاشاه را نسبت به اسدی مشوب ساخته او را از چشم رضاشاه بیندازد. بدین ترتیب و به رغم اینكه تمام شواهد و قراین و اسناد و مدارك موجود حاكی از آن است كه در واقعه مسجد گوهرشاد اسدی از هیچ تلاشی برای پایان دادن به حادثه فروگذار نكرده است، با این احوال به ویژه با دسایس استاندار و برخی مقامات سیاسی و نظامی استان چنین به رضاشاه وانمود شد كه اسدی به طور پیدا و پنهان از شورشیان حمایت نموده و حتی موجبات فرار رهبر مخالفان «شیخ محمدتقی گنابادی» معروف به «بهلول» را از مشهد تا مرز افغانستان فراهم آورده است. لازم به ذكر است كه به دنبال اعلام تغییر لباس اجباری مردان و كشف حجاب زنان از سوی حكومت مركزی كه با تصویب برخی قوانین جدید درباره سن ازدواج دختران و پسران هم مقارن بود مخالفتهایی در گوشه و كنار كشور شكل گرفت كه مهم‌ترین آن در مشهد اتفاق افتاد.

در ۱۷ تیر ماه ۱۳۱۴ شیخ بهلول که پس از تحت تعقیب قرار گرفتن در برخِی شهرهای جنوبی خراسان واردمشهد شده بود در حرم مطهر حضرت رضا (ع) پناه گرفت و زمانی كه مأموران شهربانی در صحن حرم به او تكلیف می‌كنند همراه آنان به شهربانی مشهد برود استنكاف كرده و به تدریج با گرد آمدن جمعیت سخنانی از انتقاد از سیاستهای رضاشاه و حكومت درباره موضوع كشف حجاب و تغییر لباس مردان و نظایر آن بر زبان آورده مقدمات شورش فراهم می‌شود، بهلول با ارائه چند سخنرانی انتقادی در مسجد گوهرشاد، كه با استقبال بسیاری از حاضرین روبه رو می شود موجبات حمله گسترده نیروهای نظامی مشهد به حرم مطهر حضرت رضا و مسجد گوهرشاد را فراهم می آورد که طی آن بیش از۶۷ تن کشته و مجروح می شوند، ولی شخص بهلول صحنه درگیری را ترک کرده موفق به فرار میشود.

به دنبال این واقعه استاندار با کمک برخی مقامات محلی، محمد ولی خان اسدی نایب التولیه آستان قدس رضوی را متهم می کند که در گسترش شورش و به ویژه ویژه فرار نهایی شیخ بهلول از كشور به افغانستان دست داشته است. به رغم اینكه هیچ گونه سند و مدرك معتبری دال بر این ادعا وجود نداشت و شیخ بهلول هم بعدها در خاطراتش صراحتاً موضوع كمك احتمالی اسدی به خود را رد می‌كند، اما از آنجایی كه احتمالاً رأی رضاشاه هم بر لزوم محکومیت و برانداختن نهایی اسدی قرار گرفته بود، با پرونده سازیهای مقامات محلی نهایتا دادگاه نظامی در روز ۲۸ آذر ۱۳۱۴ اسدی را مجرم اعلام كرده محكوم به مرگ نمود و این حكم در ساعت ۳۰/۶ روز ۲۹ آذر ۱۳۱۴ اجرا شد.