دلگرمی کارآفرین آرامش کارفرما زمینه ارتقای صنعت بیمه در کشور را فراهم کنیم

صنعت بیمه در ایران تاکنون کوشیده تا زمینه امنیت زندگی فراسوی بودن فرد, خانواده و نهایتاً جامعه سبز و با طراوت باشد و همچنین چشم انداز آینده دلگرم و امیدوارکننده رخ بنمایاند

صنعت بیمه در ایران تاکنون کوشیده تا زمینه امنیت زندگی فراسوی بودن فرد، خانواده و نهایتاً جامعه سبز و با طراوت باشد و همچنین چشم انداز آینده دلگرم و امیدوارکننده رخ بنمایاند. اما نباید فراموش کرد که بیمه علاوه بر امنیت بخشی می خواهد دریچه های حمایت را برای روزگاران ناسازگاری ها، از کارافتادگی ها، بی سرپرستی ها، آسیب دیدگان برآمده از رخدادهای طبیعی و غیرطبیعی، تامین امکانات اولیه زندگی نیازمندان، اشتغال و... و... بگشاید- و می گشاید-. سویه دیگری نیز از فلسفه و اهداف صنعت بیمه در کشورمان را می توان این گونه تعریف کرد که چرخ دنده های اقتصاد و داد و ستد و مال التجاره مردمی در بستر ایمنی گردش داشته باشد. حال چقدر این کلیات اهداف بیمه ای تحقق یافته و می یابد و به سرمنزل مقصود رسیده و خواهد رسید و همچنین تاثیرات مفید و ضروری این سیستم برای بیمه گذاران و کشور و جامعه را تا حد امکان از زبان قشرهای گوناگون مردم می خوانیم. جدای از این اصول قانونی به دو نکته باید توجه کرد. فرهنگ سازی و ارتقاء بیشتر آگاهی به شکل ارائه توضیحات فنی به زبان ساده برای مردم، و تبلیغات معتبر رسمی در جهت اعتلای هرچه بیشتر و بهتر فواید بیمه. پدیده بیمه که امروزه نیز عنوان صنعت را پیشوند خود دارد به باور برخی از کارشناسان و اقتصاددانان پیشینه ای دیرینه در زندگی انسان دارد. فلسفه و هدف پایه گذاری بیمه با سابقه حدود چهار قرن مأخذ فراگیر شده در بخش های مختلف جوامع انسانی، اقتصادی- تجاری حفظ حقوق مالی و جانی مردمان در رهگذر زندگی و جبران زیان وارده در قبال حوادث بوده است.

این نگرش به مرور زمان، امروزه در تشکل های رسمی و معتبر و در قالب شرکت، سازمان و بنگاه و براساس شروط مدون و نظامند منعقده مابین یک تشکل (بیمه کننده) و شخص (بیمه گذار) در متن زندگانی انسان ها و جوامع، جایگاه با اهمیت و حیاتی یافته است. بر این مبنا، وظیفه شرکت های بیمه کننده حفظ حقوق بیمه گذاران در زمینه های سلامت و یا اموال بر طبق پیمان نامه فی مابین است. همانگونه که اشاره شد، در صورت هر نوع وقوع خسارت که احتمال و ممکن می نمایاند و مستند بر عقد قرارداد باشد. بیمه کننده موظف به جبران زیان جانی و یا مالی بیمه گذار است. لزوم فرهنگ سازی و تفهیم ضوابط امروزه بیمه در کشورها نقشی در تحکیم ساماندهی و فرآیندهای زندگی افراد دارد. بدیهی است آگاه سازی، توسعه فرهنگ باوری و تحلیل و تفهیم مقررات و شروط جامع بیمه در تمامی مباحث مربوط به نوع و موضوع قرارداد در چرخه های انسانی- اقتصادی و تجاری موجب ثبات امنیت در پروسه زندگی: دادو ستدها و ایجاد موقعیت های جذب و تشویق مخاطبان بیشتر در هر طیف جامعه می شود. شناخت مطلوب و آگاهی از مهندسی صنعت بیمه، سبب ایمنی و آسودگی خاطر در زمان حال و آینده می شود. البته عمل به تعهد و نگاهی عادلانه و تامین غرامت، به نوعی احیای ادامه کار و سلامت و... بیمه گذار خواهد شد. لازمه حصول این موارد تبیین و تفهیم ماهیت و کیفیت و اطلاع رسانی جامع مخاطبان و بیمه گذاران است.

در این شرایط فرد و افراد با اطمینان خاطر بیشتر به تصمیم گیری و گزینش نوع بیمه می پردازد. تاکید بر فرهنگ سازی و آگاهی مردمان به لحاظ آن است که چندان سررشته چگونگی انجام عملیات و محاسبات فنی صنعت بیمه در ریخت و ریز زندگی متعارف و معمولی نزد خیلی ها، شفاف و قاطعانه نیست و صرفاً دقایقی نکاتی هنگام انعقاد قرارداد برای شان توضیح داده می شود. لذا اطلاع رسانی و تشریح مقررات قانون بیمه که طبعاً تابع تغییرات ساز و بافت های اقتصادی، اجتماعی و... خواهد بود، موجب ارتقای دانش مخاطبان می شود و جایی برای گلایه یا احتمالا تردید در تضعیف حقوق حقه شان، باقی نخواهد ماند. پشیمانم که بیمه نیستم کارفرمای یک کارگاه کوچک تولید کفش، است. چهار نفر کارگرش تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی هستند اما خودش بیمه نیست. سی سال در کارگاه شاگردی و استادی کرده الان در شصت سالگی از اینکه خود را بیمه نکرده است، ابراز پشیمانی می کند. «محمدتقی قریب» می گوید از نسل خانوادگی «دکتر قریب» معروف است. آرام صحبت می کند. پنداری در هاله ای که معلوم نیست ازخستگی سی ساله کار و یا تاثیر چند بار عمل جراحی در بدنش که یکی عمل باز قلب بوده است، پیام می دهد. او بیمه بودن را خوب و مفید به حال بیمه شونده می داند و می گوید: چهار نفر کارگران کارگاهش که به اجاره سپرده است را بیمه تامین اجتماعی کرده ولی خودش پس از ۳۰ سال کار و به عنوان کارفرما بیمه نیست. - «اشتباه کردم که خودم را بیمه نکرده ام.» همسرش کارمند بازنشسته و تحت پوشش بیمه است. او می گوید: «مقداری از هزینه های درمانی اش از طریق بیمه همسرش تامین می کرده است اما بیش از دو میلیون تومان بابت هزینه عمل قلب خود در سال ها پیش را شخصاً و نقد پرداخت کرده است.» یکبار به فکر می افتد و می رود سازمان بیمه و برای مدت شش ماه خود را بیمه می کند. بعد می پرسد اگر ۱۵-۱۰ سال حق بیمه بپردازد، بعد می تواند از مزایای بازنشستگی و مستمری برخوردار شود؟ جواب داده بودند: نمی شود چون خانمتان از بیمه بازنشستگی استفاده می کند.» در حالی که بر طبق قانون، چنانچه یک کارگر ولو برای مدت کمی در محلی مشغول کار می شود کارفر می باید او را برای همان مدت بیمه کرده باشد، اما برخی از کارفرمایان خصوصاً ساختمانی، کارگران را به لحاظ انجام کار مقطعی شان، بیمه نمی کنند. این غفلت و یا بی توجهی آنگاه مشکل ساز می شود که کارگر حین انجام کار دچار حادثه ای شده باشد.

بیمه؛ چتر سبز آرامش بر زندگی یک سازنده و نصاب اسکلت فلزی ساختمانی، می گوید بیمه کارگران در کارگاه و در حین ساختمان سازی موجب امنیت اقتصادی و پشتکار آنان و راحتی خیال کارفرما می شود. «علیرضا قیطاسی» در این باره توضیح می دهد: کارگر بیمه باشد طبعاً با پشتکار و دلگرمی بیشتر کار خود را انجام می دهد. بیمه این مزیت را نیز دارد چنانچه خدای ناکرده برای کارگری اتفاقی ناراحت کننده رخ دهد و در بستر بیماری بیفتد، خانواده اش نیز نگران و درمانده گذران و هزینه زندگی نمی شود. در چنان شرایطی، کارفرما هم دچار نگرانی و دغدغه قانونی نخواهد شد. پس، بیمه هم به نفع کارگر و هم به سود کارفرما است. متاسفانه برخی کارگران باتوجه به شرایط کاری اقتصادی کشور روی به کارهای مقطعی می برند که اغلب توجه به بیمه شدن خود نمی کنند. در این وضع، کارفرمایانی هم مثلا برای آن که وجهی بابت تامین بیمه چند کارگر خود نپردازند، حق قانونی شان را از بهره مندی بیمه، نادیده می گیرند. سایه روشن های بیمه وی سپس به موردی متضاد درباره عدم تحقق حمایت بیمه کننده اشاره می کند: حدود ۹-۸سال پیش یک کارگر غیرایرانی که تحت پوشش بیمه- حوادث- بود در جریان کار در یک ساختمان دچار حادثه ای می شود. یک گروه کارشناس علت وقوع حادثه و صدمات وارده به کارگر مذکور را بررسی می کنند. بعد نظر می دهند به دلیل آن که کارگر یاد شده تابعه کشور دیگری است مشمول دریافت (حمایت) غرامت و جبران خسارت نمی شود.

ناچار پیمانکار خسارت زیاد درمانی در این واقعه پرداخت کرد. این سازنده و نصاب اسکلت فلزی، با اشاره به این که کلیات قانونی بیمه را کم و بیش و آن هم هنگام مراجعه به سازمان، آگاه می شود، می افزاید: اما باید گفت نکات بسیاری در بخش ها و بندهای قانون بیمه است که شخص بیمه گذار از آن ها اطلاعی ندارد و برایش نادانسته می ماند. تنها زمانی که موردی- مشکلی- پیش می آید، کارشناس مربوطه به آن نکات ناآشنا برای بیمه گذار، استناد قانونی می کند. در آن حالت، خسارت وارده به کارگر، متوجه کارفرما (پیمانکار) می شود. وی تأکید دارد که در این باره شناخت بیشتر به بیمه گذاران داده شود، به گفته او، کارگران ثابت کارگاهی اغلب بیمه هستند ولی بیشتر کسانی که در کارهای بیرون کارگاهی و روی ساختمان سازی ها کار می کنند، از مزایای بیمه محروم هستند چون بیمه نیستند.» بنویس بیمه یعنی آرامش سال ها پیش هر بار که با رانندگان تاکسی درباره وضعیت کار و نیازهاشان گفت وگو می کردم، گلایه های زیادی داشتند که عمدتاً متوجه سازمان متبوع شان بود. از «نکوفر» راننده تاکسی درباره بیمه و چند و چون آن سؤال می کنم، نخستین جمله اش این است: «بیمه خیلی خوبه» که با لحنی رضایتمند به زبان می آورد. -«بعد از ۳۵سال راننده تاکسی بودن، دو سال است توسط تاکسیرانی بیمه تأمین اجتماعی شده ایم حسن بیمه بودن در این موقعیت اقتصادی، یک مزیت خوب است. او برای خانواده سه نفری خود هر سه ماه ۱۱۲هزار تومان بابت بیمه پرداخت می کند.» می پرسم اگر بیمه نبودید، مثل سال ها پیش...- «گفتم که؛ امروزه بیمه نبودن صرف نمی کند.» ماشینتان هم که بیمه است.- «ماشین بدون بیمه، یعنی تعطیل شدن کار. یعنی خوابیدن ماشین.» در همین اثنا یکی دیگر از همکارانش به جمعمان می پیوندد. او هم حرف های همکارش را می زند و می افزاید: داروهایی که با دفترچه بیمه نمی توان تأمین کرد باید به طور آزاد تهیه کنیم. نکوفر هم همین را می گوید.» «حضرتی» فروشنده لوازم صوتی، هم بیمه شدن و خدمات تأمین اجتماعی را خوب توصیف می کند. او می گوید دو سال از طریق کارفرما خود و همسرش بیمه شده است. از آن سال تا کنون هر ماه و به اقتضای نرخ متغیر بیمه بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ تومان بابت بیمه می پردازد.

... نیاز به بیمه مثل نیاز به هوا «اکرامی» می گوید سالیانی در مدرسه غیرانتفاعی تدریس می کرده ولی علاقه اش به پژوهش مسایل انسانی و تربیتی به قول خودش بر آموزگاری، می چربیده و حال در سال های فراغت، بیشتر رویکرد به تحقیق دارد. او در حوزه بیمه می گوید بیمه در گذشته های دور برآمده از محل دریافت مالیات در جغرافیای بریتانیا است که هر آینه حادثه ای خسارت بار برای مردم رخ می داده است، از محل آن بودجه، خسارت دیدگان را حمایت می کردند، و می گوید در کشورمان عمدتاً تشکیلات دولتی و رسمی معتبر در بخش مسایل، کارکرد و سوابق خدمتی افراد فعالیت می کنند شامل سازمان تأمین اجتماعی و بیمه خدمات درمانی بوده و هستند که طی سال های اخیر وزارت رفاه و تأمین اجتماعی هم افزوده شده است. درباره بیمه خدمات درمانی مصوب سال۷۳ آییننامه آن مبنی بر چگونگی شناخت مردمانی نیازمند به کمک، تسهیلاتی مشمول آن گروه می شوند که تشخیص داده می شوند معلولیت دارند، از کارافتاده، استطاعت و تأمین هزینه زندگی اهل و عیال شان را ندارند و... بیمه تأمین اجتماعی هم که بیشتر افراد کارگری و کارگاهی و خود بیمه گذار و به طور مستقل تحت پوشش بیمه قرار می گیرند.» وی ادامه می دهد: «در جایی به نقل از این سازمان خواندم که بیمه گذاران برای آگاهی از حق و حقوقی که در مکتوبات مقررات قانونی برای شان درنظر گرفته شده است از سازمان پرس وجو کنند. البته تأکیدهای دیگری هم در تبلیغات مربوطه مطرح شده بود. حال به نظرم درباره همین شناسایی حقوق و تسهیلات و منع تضعیف حق بیمه گذاران می توان به جرأت گفت بسیاری از مردم از متن حقوق قانونی شان در این زمینه اطلاع موثق ندارند.

این درحالی مطرح می شود که زندگی حال و سرنوشت آتی یکایک بیمه شدگان به چگونگی تأمین جامع حقوق شان در زمان اشتغال و یا دوران از کارافتادگی و بازنشستگی و... است. درحالی که بیمه از یک سو به معنای آن است فرد پیش از آن که هر نوع ضرر که متوجه سلامت و جان و اموالش شود با پرداخت مبلغی مشخص به اقتضای زمان انتظار محق دارد بیمه کننده جبران زیان کند. لذا این شیوه، به عبارتی می تواند قولنامه ای از ردیف دین به اعتبارات شرعی و قانونی باشد.» اکرامی معتقد است که توضیح در ریز مفاد مقررات بیمه در هر بخش شامل زیان های کاری و یا حوادث غیرمترقبه لزوماً باید برای بیمه گذار کاملاً ملموس باشد. گلایه هایی که برخی از مردم از بیمه دارند عمدتاً ناشی از عدم اطلاع رسانی و فرهنگ مداری قاطع است. همه حرفم در این زمینه است که طوری باشد مردم خود نیاز به بیمه شدن را مثل هوا و آب و... محسوب کنند.

حمایت های مردمی و دولتی از صنعت بیمه، پشتوانه ای مناسب برای توسعه اقتصادی کشور است و تقویت اقتصادی، گسترش دامنه اشتغال و در نتیجه پویایی، شادابی و امیدواری فزونتر در لایه های جامعه می گستراند. از آنجا که دولت ها مسئولیت اولیه و راهبردی کلان بیمه را رهبری و رصد کرده و می کنند اعتقاد به این موضوع طبعاً در چگونگی کارکرد، اقدامات و تقویت بنیه های سیستم بیمه ای نقش شایان و قابل توجهی را در بخش صنعت بیمه ایفا می کند. توسعه صنعت بیمه و افزایش بیمه گذار از طریق برنامه ریزی های دولت و مصوبات مجلس طی چند سال گذشته غیرقابل انکار است. اما هنوز بسیاری از قشرها و لایه های جامعه از مزایای بیمه محروم هستند. در این ارتباط، گفته های بیمه شدگان حاکی از مهم خواندن بیمه و بیمه شدن ها است اما درباره از زمینه ها نیز معترفند وسعشان نمی رسد بعضی داروها که مشمول بیمه نیستند را تأمین کنند چون قیمت بالا دارند و این می تواند مشکل ساز در روند درمان شود. رئیس کانون شورای اسلامی کار کشور، پیرامون موقعیت بیمه در کشور، معتقد است کشورهای مسلمان نشین پیشتر از غربیان، از محل منابع عمومی به این امر پرداخته اند. وی می گوید که در ایران اوایل دهه ۱۳۳۰ چارچوب مشخص تر درباره تشکیل بیمه معین می شود و هر قدر عرصه اقتصادی کشور به سمت صنعتی تر شدن می رود، پویایی نظام بیمه ای بارورتر می شود. «حسن صادقی» در ارزیابی های خود از موقعیت بیمه، وضعیت کنونی بیمه را مطلوب نمی خواند. به زعم وی، خدمات ارائه شده جوابگوی میزان پرداخت های کارفرمایان و کارگران نیست و از دیگر سو این نظر خود را برمی تاباند که دولت آن گونه که باید، به تعهد خود عمل نکرده است. وی در عین حال اعتقاد دارد بیمه چتری است به نفع کارفرما و کارگر و هم ضامن موقعیت حال و آینده نیروی کار کشور است.

ضامن پویایی جامعه وی می گوید بیمه که در مکتب اسلام تعریف شده حاکی از آن است که در حکومت های اسلامی و یا شکل گرفته از کشورهای مسلمان نشین بیشتر در قالب احکام اسلامی و از محل منابع عمومی بوده است و پیش از آن که غرب به این امر برسد فرهنگ اسلامی برای رفع مایحتاج طبقات بی بضاعت و در جهت پوشش حمایتی آنان دستوراتی در خود نهفته دارد اما این روش به صورت امروز، مدرنیته نبوده است. حکومت های اسلامی در قالب و شیوه های مختلفی این حمایت را انجام می دادند، شاید به صورتی که بهزیستی امروز انجام می دهد، بوده است. وی به سابقه ظهور فرهنگ بیمه در ایران اشاره می کند و می گوید: «در سال ۱۳۰۳ شیوه- عملکرد بیمه ای- برای کارگران آلمانی که در ایران مشغول احداث خط آهن بودند، مورد توجه همانندی آن روش فراهم می شود و دولت وقت برای پوشش حمایتی کارگران قرار گرفت و به صورت چتر حمایتی برای کارگرانی از جمله در بخش چرم سازی و دباغی، به اجرا درآمد تا آن که در سال ۱۳۳۳ چارچوب مشخص تری تشکیل شد. هرقدر اقتصاد و ایران رو به سوی صنعتی رفت نظام بیمه ای بارورتر شد و چتر حمایتی کارگران بیشتر وسعت گرفت. پوشش بیشتری بر جامعه کارگری گسترده تر می شود. ضوابط و مقررات قانون بیمه در بخش بیمه نیروی انسانی (اشخاص) و چه در بخش بیمه تجاری، جزییات و به طور کلی سیستم فنی هزار لایه ای دارند که به آسانی و راحتی برای هر بیمه گذاری از آن ها چندان چیزی دستگیرش نمی شود. عموماً به اصل تحقق بیمه شدن بسنده می کنند.

از سوی دیگر بر مبنای وجود همین شرایط و ساختارهای تودرتو، مسیر سیال اجرایی بیمه با در برداشتن سرفصل ها را که بیمه گذار طی می کند، نادانسته به یک پیچ و گره در وسط کار بر می خورد. مثلا شرط متقاضی بیمه شدن کارفرما از یکی از آن پیچ هاست که نمی تواند مشمول شرط و روند متعارف بیمه گذار شود. دایره محدود خدمات رسانی ۳۰سال است که سابقه کار تولیدی پوشاک دارد ولی نتوانسته از مزایای بیمه استفاده کند. الان نگران آینده است که توان کار نخواهد داشت و... «محمودی» کارفرمای این تولیدی در این باره می گوید: «یک کارگاه کوچک تولیدی پوشاک را اداره می کنم. یک کارگر ثابت دارم که بیمه است اما خودم با ۳۰سال سابقه کار، بیمه تأمین اجتماعی نشده ام.» می پرسم چرا؟.- «به دلیل این که بیش از پنجاه سال سن دارم. اداره بیمه می گوید کارفرمای زیر پنجاه سال می تواند بیمه تأمین اجتماعی شود. او می افزاید: «در حال حاضر نسبت به آینده خود ترس دارم چرا که دوران جوانی و انرژی سال های پیش را ندارم. تا چند سال پیش که جوان بودم، چنین احساسی نداشتم اما حالا... الان نگران دوران کهولت و طبیعتاً دوران بازنشستگی ام هستم اگرچه ناچار حالا هم از صبح تا شب پشت چرخ دوخت و خیاطی هستم.» وی می گوید:« بیمه شدن برای کارگر و بهره مندی ازمزایای درمانی و بازنشستگی، خوب است.» کیفیت خدمات مطابق حق بیمه نیست «صادقی» در ادامه بیان نظرات خود، وضعیت بیمه کارگران را به لحاظ پوشش- تأمین اجتماعی مبنی بر این که کیفیت خدمات دهی به میزان آنچه- وجوه بابت حق بیمه- از کارفرما و کارگر گرفته می شود، قابل قبول نمی داند اگرچه می افزاید:

«تلاش شده است که چتر بیمه ای بر سر سایر اقشار از جمله رانندگان درون و برون شهری، متولیان مساجد و... گسترش یابد اما این چتر، کارگران بخش صنوف، ساختمانی و... را در بر نگرفته است.» وی معتقد است: «این اتفاق، نوعی کوتاهی به صاحبان حق برخورداری از مزایای بیمه و فاصله گرفتن از آرمان های بلند سازمان مذکور است، در حالی که بنا بر اصل قانون، اگر یک کارگر برای مدت کوتاهی هم سر کار برود باید بیمه باشد چرا که احتمال می رود در حین انجام کار دچار حادثه شود و یا چنانچه کارگر هنگام کار- خدای ناکرده- فوت کند، صندوق، جبران مالی کند.» پرداخت بدهی ها به صندوق تامین اجتماعی بیمه کارگران ساختمانی و اشاراتی به این موضوع در چند دوره سال های اخیر مجلس، ادامه اظهارات رئیس کانون شورای اسلامی کار است که در بخشی از این مباحث می گوید: «بحث تصویب بیمه کارگران ساختمانی سرانجام منجر به آن می شود که مجلس هشتم، دولت را موظف به پرداخت هزینه های بیمه کارگران ساختمانی و بنایان در سراسر کشور می کند «به گفته وی، این حرکت بسیار با ارزش است که باید از مجلس تقدیر و از دولت درخواست شود تا نسبت به تعهدات خود در مورد صندوق تامین اجتماعی عمل کند. چرا که بیمه از تعهدات حاکمیتی است که بار صندوق های بیمه ای ازمحل منابع درآمدهای عمومی تامین و به حساب این صندوق ها واریز می شود.» وی با ابراز تاسف از این که دولت ها همواره نسبت به تعهدات خود پیرامون پرداخت مطالبات صندوق تامین اجتماعی کوتاهی کرده اند، می گوید: «امروزه عمده ترین بدهکاری ها به صندوق تامین اجتماعی، دولت است که حدود ده هزار میلیارد تومان فقط اصل مبلغ بدهکاری به صندوق است. این مورد، باعث کوتاهی سازمان نسبت به تعهدات خود در قبال بیمه شدگان تحت پوشش می شود.» شرایط بیمه سخت است بار پر حجم و سنگینی روی چهار چرخه دستی اش دارد. لحظات ایستاده است تا کمی خستگی اش کاسته شود. از کودکی تا جوانی تحت حمایت بهزیستی بوده و تا کلاس سوم راهنمایی درس خوانده است. زمانی که در سن ۱۶ سالگی از بهزیستی بیرون می آید، چند سالی به عنوان نگهبان در یک پاساژ بسر برده است.

حسن آقایی

---