زندگی پس از سرطان

طی سلسله گزارش های متعدد درباره بیماری سرطان دریافتیم که این بیماری, بیماری قابل علاج و قابل درمان است بیماری سرطان برخلاف باور نادرست عموم مردم نه یک بختک و نه یک بیماری دردناک و شوم, بلکه بیماری است که فقط و فقط به اطلاع رسانی و بالا بردن افکار عمومی مردم ارتباط دارد تا بتوانند بهتر با این بیماری و عوارض ناشی از آن آشنا شوند

طی سلسله گزارش های متعدد درباره بیماری سرطان دریافتیم که این بیماری، بیماری قابل علاج و قابل درمان است. بیماری سرطان برخلاف باور نادرست عموم مردم نه یک بختک و نه یک بیماری دردناک و شوم، بلکه بیماری است که فقط و فقط به اطلاع رسانی و بالا بردن افکار عمومی مردم ارتباط دارد تا بتوانند بهتر با این بیماری و عوارض ناشی از آن آشنا شوند. اگر بدانید ۹۰ درصد سرطان ها در مراحل اولیه قابل درمان است و اغلب بیماران سرطانی پس از بهبود و طی مراحل درمانی بازگشت بیماری نخواهند داشت قطعا دیدتان نسبت به بیماری تغییر خواهد کرد.

پیشرفت علم پزشکی طی دهه های اخیر زوایای مختلف بیماری سرطان را آشکارتر کرده است و نه فقط به درمان آن نایل آمده بلکه به زندگی پس از سرطان نیز توجه نموده است. درمان سرطان توسط یک تیم پزشکی صورت می گیرد و با ۲ هدف عمده انجام می شود. اولین هدف علاج سرطان است. همان گونه که گفتیم ۹۰ درصد سرطان ها در مراحل اولیه قابل درمان است. در مرحله بعد هدف تیم پزشکی تسکین درد بیمار است که افزایش طول عمر، افزایش کیفیت زندگی و کنترل بیماری را شامل می شود. برای رسیدن به این اهداف تیم پزشکی از چندین روش ازجمله جراحی، رادیوتراپی، درمان های سیستمیک مثل شیمی درمانی یا هورمون درمانی به کار گرفته می شود که اغلب ترکیبی از چند روش است.

دکتر پیام آزاده متخصص سرطان و فوق تخصص گوارش درباره تفاوت اصلی مقابله با سرطان با سایر بیماری ها می گوید: تنوع سرطان ها، کشف سرطان در مراحل مختلف و تنوع درمان ها باعث می شود یک درمان خاص برای یک بیمار سرطانی طراحی شود که شبیه هیچ بیمار سرطانی دیگری نیست. عوارض سرطان نیز در بیماران مبتلا به یک سرطان متفاوت است و هیچ ۲ بیمار سرطانی را نمی توان با هم مقایسه کرد.

خوب است همین جا بگوییم که هر بیماری حق دارد دقیقا اطلاعات بیماری و درمانش را از تیم پزشکی خود بخواهد. بیمار سرطانی باید اطلاعات کاملی در این باره داشته باشد تا در نیمه راه خسته و افسرده نشود. بیمار باید نسبت به عوارض درمانی خودآگاه باشد تا به اشتباه نیفتد و هر مشکل جسمی را به پای سرطان نگذارد. متاسفانه این موضوع چندان رواج ندارد و ما باید اطلاع رسانی کنیم تا بیماران به این حق خود واقف شوند.

دکتر آزاده تاکید می کند که تمام بیماران سرطانی پس از بهبود از یک سری عوارض عمومی رنج می برند که ما در این جا به آن ها می پردازیم اما عوارض حاد، خاص و شخصی را باید از طریق پزشک معالج خود پیگیری کنند، بنابراین زندگی پس از سرطان به زندگی بیمار سرطانی اطلاق می شود که بهبود پیدا کرده و می خواهد به زندگی عادی برگردد. اولین دغدغه هر بیمار سرطانی پس از رهایی از سرطان این است که آیا بیماری بازگشت دارد یا خیر. هر بیمار سرطانی حداقل بین ۵ تا ۱۰ سال پس از بهبود باید از طریق تیم پزشکی معالج خود ازنظر عود بیماری یا بروز عوارض بیماری و درمان های انجام شده چکاپ شود.

سرطان برخلاف بسیاری از بیماری ها نیاز به پیگیری دائم سال ها پس از بهبود دارد و مهم ترین تفاوت بیمار سرطانی علاج شده با سایر بیماران است. بیمار در هر بار ملاقات با پزشک باید تغییرات فیزیکی و روحی خود را به اطلاع او برساند. به عبارتی برنامه درمانی تیم پزشکی سال ها پس از بهبود ادامه پیدا می کند تا از سلامت او مطمئن باشد.

توصیه های کلی پس از درمان سرطان به تمام بیماران سرطانی این است که در وهله اول باید سیگار را ترک کنند. سیگار که مهم ترین عامل ایجاد سرطان در افراد سالم است، در بیمار سرطانی بهبود یافته باعث عود بیماری یا ایجاد سرطان های دیگر در بدن و افزایش عوارض ناشی از بیماری می شود، حتی در حین درمان ترک سیگار به بهبود سریع تر بیمار سرطانی منجر می شود.

تغذیه یک بیمار بهبودیافته از سرطان باید با آگاهی و دانش کافی باشد. تاکید بیشتر بر غذاهای گیاهی، مصرف ۵ وعده میوه و سبزی، مصرف حبوب، تنقلات، استفاده کمتر از گوشت قرمز، توجه به کالری غذا، مصرف نکردن گوشت های فرآوری شده (نمک سود، دودی، کبابی) است و تغذیه آن ها اهمیت پیدا می کند و باید بدانیم چاقی پس از درمان سرطان مضر است زیرا چاقی بیش از حد عوارض خود را دارد. هم چنین ورزش کردن را توصیه می کنیم حتی در حین درمان ورزش های کند توصیه می شود و در اولین فرصت پس از بهبودی از سرطان ورزش متوسط و سنگین انجام شود تا به شرایط ایده آل برسند و پس از بازگشت به زندگی عادی روزی ۳۰ دقیقه ورزش کنند.

مشکلات شایع و عمومی بیماران پس از بهبود از سرطان شامل احساس خستگی، درد، تغییرات وزن و افکار بد و منفی است که به گفته دکتر آزاده در بیماران سرطانی با درجات متفاوتی قابل مشاهده است و بیماران سرطانی حتی با یک بیماری مشابه عوارض مشابهی ندارند و ما فقط به مهم ترین و شایع ترین عارضه پس از درمان سرطان اشاره می کنیم که اولین آن خستگی است. همه بیماران پس از طی دوره درمان احساس خستگی می کنند که اغلب قابل رفع است زیرا علت آن کم خونی، سوءتغذیه، کمبود مایعات و افسردگی است. احساس خستگی به تدریج و با درمان های تکمیلی در طی ماه های پس از اتمام سرطان بهبود پیدا می کند.

طی ماه های اولیه درمان لازم است بیماران برنامه ریزی روزانه داشته باشند زیرا ساعاتی طی روز احساس سرحال بودن و پرانرژی بودن می کنند و ساعاتی ممکن است احساس کسالت و خستگی زیادی کنند. بنابراین با برنامه ریزی می توانند از حداکثر انرژی خود در ساعات مورد نظر استفاده کنند. چرت زدن در طول روز پس از انجام یک فعالیت روزانه به همه به خصوص بیماران سرطانی توصیه می شود. آن ها باید حداکثر صرفه جویی را در انرژی بکنند و ساعات خواب و بیدار شدن روزانه خود را تنظیم کنند و در کارهای جسمی از دیگران کمک بگیرند. شاید اطرافیان احساس خستگی فرد بیمار را درک نکنند، بنابراین خود بیمار باید از دیگران کمک بخواهد. در خارج کشور بیماران سرطانی امکان گردهمایی هایی دارند و می توانند طی آن با هم از تجربیات و مشکلات خود صحبت کنند. این محیط به بیمار روحیه بسیار خوبی می دهد و او را نسبت به بیماری اش آگاه تر می کند. اما مشکلی که در کشور ما وجود دارد این است که عادت بد ما ایرانیان باعث می شود این محیط ها چندان مثبت نباشد و بیماران تجربه های درمانی دیگران را برای خودشان به کار گیرند.

متخصص سرطان با اشاره به یکی دیگر از شایع ترین مشکلات بیماران بهبودیافته از سرطان می گوید: تصور درد وحشتناکی که عموم مردم از سرطان دارند به کلی نادرست است زیرا حتی یک صدم بیماران از چنین دردی رنج نمی برند و دردهای شدید فقط در مراحل آخر بیماری به سراغ بیمار می آید. درد سرطان از بسیاری از بیماری ها کمتر است اما بیماری که از سرطان رهایی پیدا کرده است هم ممکن است از دردهای عمومی در بدن خود رنج ببرد. به عنوان مثال قسمتی از پوست که تحت رادیوتراپی قرار گرفته تا ماه ها حساسیت دارد و عموم بیماران از آن به عنوان درد یاد می کنند. این درد در طول زمان رفع می شود. بی حسی و گزگز در اندام ها که ناشی از آسیب های موقت عصبی ناشی از جراحی، شیمی درمانی یا رادیوتراپی است، شکایت غالب بیماران است که آن ها از آن به عنوان درد یاد می کنند. این دردها جای نگرانی ندارد و رفع می شود. دردهای شدید عمل جراحی نیز عادی است و درد پیچیده دیگری که در بیماران وجود دارد دردهای ذهنی است. بیماری که پستانش را درآورده، از همان ناحیه احساس درد می کند و به مسکن جواب می دهد و بهبود پیدا می کند.

متاسفانه در مواردی بسیاری از بیماران درد را بروز نمی دهند که شیوه بسیار نادرستی است. بیمار مبتلا به سرطان از ترس معتاد شدن به مسکن درد خود را انکار می کند اما درد سرطان قانون دارد. اگر مریض سرطانی درد دارد و مسکن بسیار قوی مصرف می کند به هیچ وجه به داروها اعتیاد پیدا نمی کند و به محض بهبودی داروها را می تواند قطع کند. به عبارتی اعتیاد در مصرف مسکن در بیماران سرطانی رخ نمی دهد.

یک مشکل شایع دیگر در بیماران سرطانی، مشکلات دهان و دندان است. بیماران سرطانی باید دقت داشته باشند که قبل از شروع دوره درمان به دندانپزشک مراجعه کنند زیرا اغلب بیماران پس از شروع مراحل درمان دچار مشکلات شدید ناحیه دهان و دندان ها می شوند. دلیل این امر این است که سرعت رشد بافت های دهان و دندان بسیار بالاست و درمان های سرطان روی سلول هایی که سرعت رشد بالایی دارند، بیشتر تاثیر می گذارد. بنابراین به محض شروع درمان هایی مثل شیمی درمانی یا رادیوتراپی، بافت دهان به سرعت تحت تاثیر قرار می گیرد و زودتر دچار آسیب می شود و بیمار به خشکی دهان، مشکلات دندانی، اخلال در حس چشایی، دردناک شدن زبان و لثه به درجات مختلف دچار می شود. مشکل شایع دیگر سفت شدن فک است که ممکن است ماه ها و سال ها روی بیمار باقی بماند. برای جلوگیری از مشکلات دهان و دندان در این بیماران باید بیماران با مصرف آب حفره دهان را مرطوب نگه دارند، آدامس و آب نبات بدون قند مصرف کنند، مسواک بزنند، لثه و زبان را با یک مسواک نرم، تمیز کنند. از خمیردندان کودک استفاده کنند، نخ دندان را فراموش نکنند، دندان های مصنوعی را تمیز نگه دارند و اگر زخم در دهان دارند چه حین درمان سرطان و چه پس از درمان، از خوردن غذا و مایعات داغ و تند و اسیدی و بسیار شیرین بپرهیزند و لب به سیگار و الکل نزنند، برای سفتی فک نیز روزی ۳ بار دهان را تا جایی که درد ایجاد نمی کند باز کنند تا این حالت کمتر شود.

دکتر آزاده درباره تغییرات وزن چه به صورت افزایش یا کاهش نیز می گوید: بیشتر بیماران پس از بهبود از سرطان چاق می شوند و عوام هم تصور می کنند این خوب است در صورتی که از نظر ما خوب نیست چون ممکن است عوارض جدی داشته باشد. افزایش یا کاهش وزن پس از بهبود از سرطان نامطلوب است اما کاهش وزن پس از سرطان هم از نظر جسمی و هم از نظر روحی به طور جدی قابل بررسی است. غیر از موارد خاص و بنا به تجویز پزشک هیچ دارویی یا مکملی یا ماده گیاهی نداریم که باعث افزایش وزن و بدون عارضه در یک فرد معمولی شود.

فرد سرطانی به علت از دست دادن قسمت زیادی از حس چشایی اش باید از سایر حواس خود برای افزایش وزن کمک بگیرد.توصیه ما این است که برای هضم و جذب بیشتر غذا در این افراد باید ۶ وعده غذای سبک بخورند و به رنگ غذا و شکل غذا توجه بیشتری کنند. محیطی که غذا در آن صرف می شود بسیار مهم است زیرا طبق تحقیقات تاثیر محیطی که غذا صرف می شود از درمان های بسیار پرهزینه در افزایش اشتها بیشتر بوده است. کسانی که مشکل بلع دارند باید از غذای نرم، غذاهای آب دار، سوپ و غذاهای مخلوط شده استفاده کنند و سایر غذاها را با دوغ یا آب مصرف کنند. در واقع در دهان خود غذا را نرم کنند. ظاهر غذا و ظرف غذا و سرو غذا نیز از این رو اهمیت دارد که اغلب آن ها از ظاهر غذا بدشان می آید.بنابراین بوی خوب غذا، ظاهر خوب غذا، همراه شدن با دیگران می تواند اشتهای آن ها را تحریک کند. در نهایت افکار منفی نسبت به سرطان را باید از ذهن زدود. این افکار بسیار آزاردهنده و رنج آور است.

بسیاری از افکاری که به ذهن یک بیمار سرطانی می آید عادی است و پایه علمی ندارد.

اغلب بیماران سرطانی تصور می کنند تقاص کار اشتباهی را که کرده اند با ابتلا به سرطان پس می دهند این حالت در اطرافیان سرطانی ها وجود دارد و در همه جای دنیا هم رواج دارد. عموم مردم باید بدانند تغییر ژنتیکی باعث سرطان شده نه چیز دیگر. خوب است این افکار به پزشک معالج منتقل شود تا او راهنمایی کند. سرطان یک بیماری قابل علاج و رو به پیشرفت در درمان است و برخلاف بسیاری از بیماری ها مثل دیابت غیرقابل علاج نیست. این فقط ترس از سرطان است که گریبانگیر بسیاری از بیماران و اطرافیان است. عوارض روحی در بسیاری از موارد حتی مراجعه نکردن به پزشک در سال اول بیماری قابل مشاهده است که نتیجه افکار منفی است. ما می گوییم این افکار عادی است و برگشت پذیر است و در طول زمان کمرنگ می شود و باید به پزشک اطمینان کرد و این افکار منفی را به زبان آورد تا راه حلی برای آن پیدا شود.

عظیمی مروی