عدالت و الگوی اسلامی ایرانی پیشرفته

در نگاه اول که نگاهی است انسان محور, تمام تفاسیر فردی , گروهی , حزبی , ملی و فراملی را شامل می شود

- عدالت و مبانی الگو (هستی شناختی،معرفت شناختی،انسان شناختی)

- عدالت و اهداف الگو

- عدالت و راهبردهای الگوی اسلامی_ ایرانی پیشرفت

- عدالت و شاخص های الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت

● عدالت

«ملاک سیاست عدالت است .»

حضرت علی علیه السلام

عدالت سرفصل تمام فصول آفرینش است .

● تفسیر عدالت

عدالت از دو دیدگاه تفسیر می شود:

۱) تفسیر عدالت به رأی

۲) تفسیر عدالت به عدالت

در نگاه اول که نگاهی است انسان محور، تمام تفاسیر فردی ، گروهی ، حزبی ، ملی و فراملی را شامل می شود. و کاملاَ واضح است که در این نظر عدالت فقط ، یک لفظ مشترک است که بر تفکرات گوناگون و اندیشه های متکثر اطلاق می شود و هر کس عدالت خود را ، یعنی اندیشه و مرام خود را اصیل می پندارد و انتظار آن را دارد که دیگران هم با او هم رأی شوند و در سطح کلان دنیا را به هم مسلک شدن با خود فرا می خوانند و دنیایی را می خواهند بسازند که تک مسلک باشد و صاحب مسلک خود آنها ، و اساسنامه مسلک در دست و به قلم خود آنها باشد . بسیاری جریانات زائیده همین امر است که در ابعاد مختلف دنیا را اختلاف فرا می گیرد . تفکراتی مانند تک قطبی شدن جهان ، جهانی شدن و تک خیمه شدن مدیریت تمام دنیا بر پایه همین تفکر مسخ شده می باشد.

وقتی برای یک امر واحد ، مصدر واحدی وجود نداشته باشد لاجرم آن امر صاحب مصادر می شود و یا مصادر، آن را صاحب می شوند .

● تفسیر عدالت به عدالت

حال بر می گردیم به تفسیر عدالت از دیدگاه خود عدالت .

کاملا بدیهی است که برای آنکه درک درستی از یک امر داشته باشیم باید آن را تعریف کنیم یا تعریف درستی از آن داشته باشیم که در رهیافت به مفهوم آن ما را اقناع کند.

در مورد عدالت نیز وضع به همین شکل است اما با شدت اهمیت و فراتر از هر مقوله ی دیگر ، یعنی برای آنکه عدالت ، آنطور که هست و یا باید باشد ، کاملا بر ما معلوم شود ، ضرورت دارد که یا خودمان آن را تعریف کنیم یا برای ما تعریف آن موجود باشد .

حال اگر عدالت را خودمان ، آنهم براساس علم خودمان یعنی بر محوریت اندیشه و علم انسانی صرف تعریف کنیم باز هم دچار تفسیر به رأی شده ایم و لذا ماجرا آن خواهد شد که در غرب و جوامعی که اینگونه کرده اند . حال اگر قرار شود ، غیر ، آن را برای ما تعریف کند ، آن غیر ، چه کسی یا چه کسانی باید باشند؟ آیا انسان هایی از خود ما و آنها هم از دید و نظر خودشان ؟ که البته آنهم تکلیفش مشخص است .

● تعریف تشریعی

مقوله عدالت از چنان گستره عظیمی برخوردار است که نمی توان در یک جمله آن را تعریف کرد نه بلکه حتی نمی توان آ‌ن را در یک زمان و یا یک مکان در انحصار آورد و آنهم از دیدگاه انسانی ، که خود را نمی تواند جامع و مانع تعریف کند. یعنی عدالت دارای ویژگی ای می باشد که تعریف آن ، ایستا و در انحصار زمان و مکان ثابت نیست هر چند که بستری ثابت از اصول مطلق برای آن وجود دارد اما جلوه های عدالت براساس اصل پویش ، متکثر است و در عین حال نفس عدالت واحد می باشد .

بی کرانگی و بی حد و مرز بودن عدالت باعث شده است که از دیدگاه انسان قابل تعریف نباشد بلکه حتی می توان گفت عدالت، یک مقوله خاص است که تعریف آن فقط در جریان عمل قابل لمس است و گرنه تعریف آن به علت پهنه گسترده ای که دارد غیر ممکن می نماید .

عدالت بستر کل عالم و اساس آفرینش است و از جلوه ی نازل آن ، یعنی نظم فیزیکی گرفته تا حد بی نهایتش که معنا را شامل می شود ، گسترده است .

امیرالمؤمنین (ع) در مورد عدالت می فرمایند : «عدالت ، شالوده ای است که هستی بر آن استوار است .»

● ابعاد سه گانه عدالت

عدالت مفهومی بسیط و سه بعدی است که در ملازمت و ملاحظت سه بعد معنا ، ماده و زمان قابل تصور و تعریف است که در تعریف آن عنایت به هر سه بعد ، ما را در درک و فهم آن معاونت می کند . توجه به یک یا دو بعد آن ، تلاش ما را در درک و فهم آن عقیم می کند . ابعاد سه گانه عدالت ، در عرصه اجتماع انسانی کاملا معنا پیدا می کند .

نگاه انسانی به عدالت یعنی نفی عدالت چرا که گستره بسط عدالت و نمود آن در عرصه انسانی و در ابعاد سه گانه آن از عهده اندیشه ی صرف انسانی خارج می باشد لذا وقوف به عدالت و رعایت آن فقط در مشایعت مکتب آسمانی امکان پذیر است .

از آنجا که یک بعد عدالت معناست و معنا زمینی نبوده و به عنوان اصلی ترین و اساسی ترین بعد عدالت فقط توسط محل صدور خود قابل تبیین است و انسان که اختلاطی از معنا و ماده است بی شک ، زمانی قادر به فهم عدالت است که بر محور معنا حرکت کند تا ماده را به خدمت گیرد نه اینکه خود به خدمت ماده درآید . این امر کاملاَ بدیهی است که فقط در ملازمت معناست که عدالت ظهور می یابد.

ظهور عدالت در نشست آن با بعد معنا در طول تاریخ بشر ، نمود فردی ، گروهی و نسبی داشته است بجز در حکومت نبی اکرم صلوات الله علیه و آله در صدر اسلام.

«خداوند سبحان ، عدالت را قوام بخش ( زندگی) مردم قرار داده است و مایه دوری از حق کشیها و گناهان و نیز وسیله آسانی و گشایش برای اسلام» حضرت امیرالمؤمنین(ع) مهندسی سیاست و الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت: اصل اول از اصول دین محور مهندسی سیاسی اسلام ،عدالت است . مهندسی سیاسی در تمام مراحل سه گانه خود این اصل اصیل را نصب العین خود قرار داده است و در جزء به جزء سیر خود در طراحی و اجراء و نظارت این اصل را در اولویت قرار می دهد و هر حرکت خود را با ملاک قرار دادن این اصل از دیدگاه مکتب اسلام و فلسفه سیاسی که از گنجینه عظیم فقه سیاسی مشروب است عملیاتی می کند.

● پیشرفت:

اگرچه زندگی انسان به طور طبیعی در حرکت بوده و دست آورد هایی اقتضایی داشته که نتیجه ی تلاش برای رفع نیاز بوده است اما آن را نمی توان پیشرفت نامید.

پیشرفت زمانی اتفاق می افتد که نقطه ای هدف گذاری شده وجود داشته باشد.

معمولا این نقاط همیشه در زندگی انسان وجود داشته اند اما اکثر آنها ودر بیشتر ادور جزئی و یا شخصی بوده اند بجز مواردی که منجر به ساخت تمدن های بزرگ شده اند مصداق آن تمدن کهن ایران و نیز تمدن اسلام می باشد.

نقاط هدف گذاری شده که پیشرفت تمدن های نخستین بشر را در پی داشته است در نتیجه ی آرمان های ادیان آسمانی تعریف شده اند. این نقاط هدف گذاری شده پس از بحران های دین ستیزی در راستای مطالبات مادی تعریف شدند. فرگشت جوامع با تأثیراز ایدئولوژی ها و مکاتب خاص مدنی آن ،نوع ، شکل و مختصات هدف را تحت تأثیر گذاشت در این میان روند پویش بر اساس مطالبات فرد و از جایگاه استبداد فردی مدیریت می شد که دست آورد آن تبعا رضایت فرد را تعقیب می کرد نه جمع.

● تعریف پیشرفت

«پیشرفت عبارت است از مدیریت آگاهانه ی روند پویش»

یعنی حرکت انسان در زندگی او به طور خودآگاهی پایش شود به طوریکه این پایش حرکت زائیده ی یک هدف گذاری تعریف شده باشد.

در این راستا الگوی پیشرفت ، نسخه ای هویتی می باشد که مؤلفه های هویتی آن، از نوع هویت حاکم بر یک تمدن تبعیت می کند به نوعی باید گفت که هر الگوی پیشرفت بازتاب دهنده ی تفکرات اعتقادی حاکم بر تمدن موجد آن می باشد.

● تعریف الگوی پیشرفت

«الگوی پیشرفت عبارت است از نسخه ای راهبردی که مؤلفه های هندسه ی هویتی یک تمدن را ارائه می دهد»

با توجه به این تعریف ، الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت عبارت است از:

« نسخه ای راهبردی که مؤلفه های جهان بینی حاکم بر تمدن اسلامی ـ ایرانی را ارائه می دهد»

- به عبارت دیگر الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت:

مدلی از خرد و اندیشه ی ایرانی می باشد برای رسیدن به آرمان اسلامی.

الف) عدالت و مبانی الگو

۱) هستی شناختی:

هستی شناختی حاکم بر الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت عبارت است از؛ پاسخ و نوع نگاه جهان بینی به این پرسش بنیادی که، آنچه که هست چگونه هست؟

هرچه شناخت هستی از قدرت پاسخگویی علمی بیشتری برخوردار باشد به طبع این اگاهی و شناخت عدالت جامع تر و کاربردی تری را ارائه می دهد که در مرحله ی عملیاتی شدن از پشتوانه ی مستحکم تری برخوردار خواهد بود.

۲) معرفت شناختی:

معرفت شناختی الگو، از نوع شناخت شناسی صادر شده از جهان بینی منبعث می شود.

مدل شناخت شناسی ارائه شده ازسوی جهان بینی باید پس از تبیین فلسفی به صورت علمی و آکادمیک که دارای قابلیت کاربردی باشد، ارائه شود و این یکی از مطالبات امروز بشر است که برای هر امری جایگاه علمی و قدرت پاسخگویی را در خواست می نماید.

۳) انسان شناختی:

در مدیریت روند پویش آنچه اساس هنجارهای مدیریتی کلان و جزئی را تشکیل می دهد شناخت انسان و آگاهی به تمام زوایای وجودی او می باشد که این شناخت پس از عبور از جهان بینی حاکم (جهان بینی حاکم بر الگوی اسلامی ـ ایرانی که وحیانی می باشد) ،در فرآیند زمینی شدن به شکلی پاسخگو و عالمانه بر اساس سطح مطالبه ی ذهنی ـ علمی در بستر زمان ارائه می شود.

این فرایند پردازش ، شریعت و تشریع خوانده می باشد که علم پویا و روزآمد بر بستر اصول ثابت آن را پردازش و به روز می کند.

● آنجه در این میان اهمیت دارد بینش به بازی شریعت بر بستر تکوین استد.

▪ شناخت کاربردی:

شناخت کاربردی انسان متفاوت از شناخت ایدئولوژیک بوده و در رویکرد مدیریتی ،مستعد ابزاری می شود.

شناخت کاربردی پاسخ گوی تمام ادعاهای مکتب در نیل انسان به سعادت و نیز سایر مطالباتی است که از یک الگو انتظار می رود.

▪ روانشناسی :

در روانشناسی انسان طبق نسخه ی لیبرالی آن تمام آموزه های اعتقادی و مکتبی صرفاً نوعی مخدر محسوب می شود که التیام بخش ناکامی ها و نتوانستن ها ی انسان است.

در جهان اسلام آنچه که در شناخت انسان به کار می رود نوعی از روانشناسی غربی (لیبرالی) است که سعی شده به نوعی در آن دخل و تصرف شود که اشتباهی بسیار بزرگ وآسیب زننده می باشد چرا که به دلایل کاملاً مشهود پاسخگو نبوده و علت آن عدم شناخت نسبت به قاعده ی "امتناع ذاتی " در دانش های انسانی می باشد.

یکی از بستر هایی که الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت باید پرداخت کننده ی آن باشد شناخت کاربردی انسان است که در اجرای عدالت از اساسیات به شمار می آید.

روانشناسی کاربردی انسان در پاسخ علمی به این مطالبه ی اساسی دارای جایگاه ضروی و پایه می باشد. در پردازش الگو، ارائه ی این بینش به شکل کارآمد و آکادمیک،یک ضرورت بوده که "روانشناسی برتر" را می طلبد (مکتب روانشناسی اسلام) این امر تأکیدی است بر اهمیت شناخت جامع نسبت به تمام جوانب کار در ارائه ی یک الگو که پاسخگویی و کارامدی آن را متقن نماید.

پرواضح و مبرهن است که بجز شناخت مکتبی انسان ،نیاز به شناخت دیگری است که ضرورت مدیریت می باشد و عدالت در زندگی پیچید ه ی انسان نیازمند چنین بستری است.

ب ) عدالت و اهداف الگو

هدف یک الگو خلاصه می شود درنیل جامعه به اهداف تعریف شده که در جهان بینی جایگاه ذاتی دارند.

در الگوی اسلامی ـ ایرانی این هدف به سعادت تعریف شده است و دارای مختصات منحصر به خود بوده و در دو مرحله تعریف می شود.

مهمترین هدف الگو در اجرای عدالت تکثیر پایگاه الگو (توضیح "پایگاه الگو در ذیل خواهد آمد) می باشد بطوری که پایگاه مادر به به صورت هنجاری در بیرون از جغرافیای خود بازتولید شود که گام اول در این راستا شناخت اساسنامه ی پایگاه و صدور نسخه ی تأسیسی آن به خارج از قلمرو اقتدار می باشد.

نسخه ی تأسیسی پایگاه الگو در الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت ،انقلاب امام خمینی(ره) می باشد که دارای محتوای منحصر به خود بوده و از تمام جهات از نطر علمی،راهبردی ،کاربردی و اعتقادی قابلیت پاسخگویی دارد.

انقلاب خمینی دارای تمام زیر ساخت های متعالی عدالت بوده و نسخه ای عالی از دین محمد می باشد که با ژرفای اندیشه ، چهارچوب علمی یک پی بست مدیریتی کلان را تولید و عرضه داشته است که به خاطر امضاء تطبیقی آن با مکتب وحیانی، پیشرونده و مبراء از کهنگی می باشد.

یک الگوی پیشرفت که پایگاه آن ایران تعریف شده است نسخه ی مصدور از آن انقلاب است که یک فرهنگ نامه از تمام ابزارهای تحقق عدالت را دارا می باشد.

بزرگترین هدفی را انقلاب خمینی به عنوان اساس حرکت در مسیر تحقق عدالت تعریف کرده است اصل مهدویت است که رویدادی محتوم می باشد.

مبانی نسخه ی پایگاه الگو(انقلاب خمینی)

▪ ولی فقه:

فلسفه وجودی ولی فقیه ،غیب معصوم آخر زمان است که در راستای جهان بینی وحیانی الگو قرار دارد.

لزا نقش کارکردی ولی فقیه هدایت به ظهور است.

فلسفه ی مهدویت نیل به "آرمان شهر"می باشد که جهانی شدن الگو در همخوانی با مسیر آن تبیین شده است لزا الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت باید زیر ساخت های جهانی عدالت را داشته باشد که مهدویت و ولایت فقیه به عنوان نماد اعتقاد عملی به آن ، زیر ساخت اساسی و پایه می باشند.

ج) عدالت و راهبردهای الگوی اسلامی_ ایرانی پیشرفت

● جهانی شدن

نسخه جدیدی که مدعیان اربابی عالم برای بشر امروز تجویز کرده اند و آن را در قبال فراخوان مطلوب ارائه می دهند بحث جهانی کردن است که برای تخفیف حضور قدرت سلطه در آن ،از جلوه های پویش زندگی اجتماعی بشر که همخوان نیت آنهاست استفاده می کنند.

در کارامدی راهبرد های الگو به جهت عدالت، با توجه به پایه بودن پایگاه الگو برای تحقق اهداف ،اشاعه ی وجه بارز پایگاه الگو به عنوان سنگ اساس به خارج از جغرافیای آن می باشد که بستر باز تولید پایگاه را با حفظ مرکزیت پایگاه مادر به دنبال دارد. با توجه به پایگاه بودن ایران در این الگو که انقلاب آن بستر ساز این قابلیت بوده است، گام نخست صدور انقلاب است که اساس اجرایی شدن الگو می باشد. قطعاً جهان به یک الگوی واحد نیاز دارد اما ابتدایی ترین و اساسی ترین ویژگی این الگو باید عدالت باشد

▪ پایگاه الگو

یک الگو، همان طور که بیان شد یک نسخه ی راهبردی است که در پس آن مجموعه اهداف تعریف شده ای وجود دارد که این اهداف در الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، از دو مقوله ی اسلامی بودن و ایرانی بودن خط می گیرد.

بحث عدالت و راهبرد های الگو یک بحث متقابل است :

۱) کمک عدالت به راهبرد های الگو

۲) کمک راهبرد های الگو به عدالت

الف) کمک عدالت به راهبرد های الگو از بستر "پایگاه الگو" متأثر است.

ب) کمک راهبردهای الگو به عدالت اشاره دارد به صدور الگو که افق جهانی شدن الگو را تعقیب می کند.

هر الگوی پیشرفت به طور ذاتی دارای یک پایگاه صدور می باشد که آن پایگاه ، مدیریت مرکزی تحقق اهداف الگو را به عهده دارد. اقتدار یک الگو در توسعه پیدا کردن ، رابطه ی مستقیم با "پایگاه الگو" دارد.

با شناخت و بصیرت به زوایای اسلام و نیز جایگاه امضائی ایران از سوی اسلام ، این الگو از پایگاه الگویی خود به نام ایران صادر می شود. با عنایت به قابلیت های یک پایگاه الگو ، آنچه که به عنوان راهبرد مطرح است توزیع مدل مطلوبیت پایگاه الگو به خارج از حدود رسمی آن می باشد.

عدالت جهانی با میزان موفقیت صدور و نهادینه شدن نسخه ی پایگاه الگو در جغرافیای غیر،رابطه ی مستقیم دارد.

د) عدالت و شاخص های الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت :

شاخص های الگوی اسلامی ـ ایرانی برای عدالت ، عبارتند از :

۱) مشارکت

۲) قانون

که این دو مبحث به تنهایی بحث های بسیار حجیم و زمانبری بوده که در این مجال نمی گنجد.

▪ سعادت :

در مهندسی سیاسی اسلام مدیریت با حرکت از مبدأ تا معاد با نگاهی هندسی و ساختاری در سه مرحله طولی ارائه می شود که عبارتند از :

۱) عدالت (دارای تفاسیر مختلف است که تفسیر علمی،تفسیر آخر و شکل کاربردی آن است)

۲) هدایت (اموزش کاربردی ترین و اساسی ترین بستر ثابت آن است)

۳) سعادت ( دارای دو بخش دنیوی و اُخروی است)

اصل سوم یعنی "سعادت" در سه مرحله پیاده می شود که عبارتند از :

۱) جامعه مطلوب

۲) آرمانشهر ( جهان شهر )

۳) پردیس شهر ( سعادت اخروی ) یا اخری شهر

با استحضار به اینکه سعادت انسان در گرو پیاده سازی دو اصل اول یعنی "عدالت" و "هدایت" (هدایت، شامل آموزش انسان در کلیه ابعاد می باشد) و اولویت اصل عدالت می باشد، جهانی شدن برابر نسخه ی "انسان تعریف" آن یعنی حریم شکنی سعادت بشر.

"تدوین برنامه جهانی شدن و جهانی کردن مستلزم حضور مدیریت برتر می باشد" که "عدالت" محور آن است.

در این راه و توجه به "اصل ضرورت مدیریت " بحث "انسان کامل " پیش می آید

● انسان کامل و عدالت

در مهندسی سیاسی ،طبق "اصل ضرورت مدیریت " ، جهان دارای معصوم آخر زمان (عج) است و فقط اوست که مدیر اعظم جامعه انسانی است از آن روی که او انسان کامل است و طبق اصل اول ، فقط برترین انسان در عدالت است که وجاهت مدیریت جامعه انسانی را دارد

- عدالت اساس عصمت

انسان کامل دارای "عصمت" می باشد لزا مدیریت او مدیریت جامع است . بر همین اساس" جهان شهر" به دلیل مدیریت برتر توسط انسان کامل و گستردگی عدالت در آن از نظر ویژگیهای زندگی انسان در بطن آن با جامعه امروز بسیار متفاوت و در اکثر ابعاد آن اصلا قابل مقایسه نیست .

الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت می بایستی بر اساس چنین نقشه ای از راه ، که دور نمایی از جهان بینی مهندسی شده و دارای برنامه ای در دو سطح کاربردی و راهبردی می باشد در مرحله اجراء مدیریت شود.

سالار علیزاده

منابع مورد استفاده :

امرائی،حسن.۱۳۸۸.مهندسی سیاست.تهران.شوکا.چاپ اول.

حضرت علی (ع) می فرمایند :

«نهایت عدالت ، آن است که آدمی با خودش به عدالت رفتار کند.»

نکته ای که دارای اهمیت زیاد می باشد حفظ اقتدار الگو در پایگاه خود می باشد که بحث آسیب شناسی نسخه ی الگو در تطبیق با اقتضائات و به روز شدن مدیریت آن مطرح می شود.