چرا در اقلیم کردستان عراق به رهبری بارزانی رفراندوم برگزار میشود این رفراندوم چه تاثیری بر منافع ایران و کردهای ایران میگذارد

در روزهای اخیر, اقلیم کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی از ارائه طرح رفراندوم برای تجزیه شمال عراق خبر داد, قرار است در آینده این رفراندوم برگزار شود به نظر می رسد رهبران اقلیم می خواهند پیش از سروسامان گرفتن دولت مرکزی, خود را جدا کنند و فرصت جمع و جورکردن کشور را از بغداد بگیرند, به ویژه آنکه اقلیم با تصرف کرکوک, به منابع نفت هم دسترسی پیدا کرده است مسعود بارزانی در سال های اخیر با نفوذ رسانه ای خود و ریاستی کردن هر چه بیشتر ساختار اقلیم, راه را برای همه پرسی تجزبه کردستان عراق باز کرده است, ولی منافع ملی ایران چه کدهایی در رابطه با اقلیم کردستان به ما می دهد

متخصصان واقع گرا منافع ملی را به عنوان امری بنیادین و فراگیر در تحلیل های خود لحاظ می کنند. در جهان کنونی، اعمال هر دولت اگر مبتنی بر منافع ملی نباشد و دولت امکانات، فرصت ها و ابزارهای خود را در راهی غیر از راه منافع ملی، هزینه کند، آن دولت نمی تواند مدت زیادی در جهان بپاید. تجربه دولت شکست خورده ای مانند شوروی مثال خوبی است.

دستگاه دیپلماسی هر دولت، باید دیدی مبتنی بر منافع ملی به رویدادهای اطراف داشته باشد و ابزارها و سازوکارهایی به منظور اعمال قدرت و کسب منافع به کار گیرد. به نظر صاحب نظران ژئوپلیتیک، منطقه خاورمیانه «کمربند شکننده» جهان است که به معنای وجود مسائل و مشکلات بی شمار، در این منطقه است. به گواه عالمان علم سیاست، روند دولت سازی در این منطقه طی نشده و امور هر دولت به دولت دیگر گره خورده است. یکی از چالش های امنیتی کشورها در خاورمیانه وجود گروه های اجتماعی- قومی با نخبگانی ناسازگار در حاشیه مرزهاست. عراق یکی از کشورهایی است که به دلیل ماهیت مصنوعی و مدیریت غلط سیاسی، نتوانسته با استفاده از هویت ملی، نخبگان قومی را به کشور وفادار کند و این امر معضلاتی برای عراق و منطقه درست کرده است.

بعد از حمله آمریکا به عراق و تشکیل اقلیم کردستان، در ایران دو رویکرد به اقلیم وجود داشت؛ گروهی به خاطر ارتباط ایران با نخبگان کردستان عراق و نیز ریشه ایرانیِ کردها و توجه به بحث ایران فرهنگی و تمدنی، با تشکیل اقلیم کردستان همراهی می کردند و معتقد بودند در صورت رسمیت یافتن اقلیم، ایران می تواند اقلیم را مجاب کند تا از حجم آسیب هایی که گروه های معارض از این منطقه متوجه ایران می کنند، بکاهد و این تهدیدها را از بین ببرد. گروهی دیگر اما، از دولت می خواستند سیاست ترکیه را به کار ببرد. صرف نظر از این دو رویکرد، بعد از چندین سال از شکل گرفتن اقلیم، این منطقه نتوانسته یا نخواسته جلوی احزاب معارض و تجزیه طلب را بگیرد و رسانه های وابسته به گروه های سیاسی در اقلیم کردستان، از اقدامات گروهک های مسلح دفاع می کنند؛ امری که مخل حسن همجواری است.

به نظر می رسد پهنه سیاسی کردستان عراق دارای پتانسیلِ بحران آفرینی است و ممکن است از لحاظ کارکردی، منجر به بیرون رفتن کشورهای پیرامونی از وضعیت تعادل شود. شطرنج قدرت در اقلیم کردستان عراق، کمی پیچیده است، ولی به نظر نگارنده، برخی از ویژگی های ساختار قدرت در اقلیم و حیات سیاسی- اقتصادی آن وجود دارد که باعث برخورد هایی با منافع ملی ایران در آینده می شود.

١. عراق کشوری با گروه های قومی- اجتماعی کثیر است که از قضا منافع این خرده فرهنگ ها و اقلیت های قومی، به کشورهای همسایه گره خورده است، در این بین ایران بیشترین منافع مشترک را با بغداد دارد و اقلیم نیز تعارضاتی اقتصادی و تضادهای فرهنگی- هویتی با بغداد دارد که این تضادها، نهایتا به روابط ایران- اقلیم کشیده خواهد شد.

٢. از نظر فرهنگی، عمق استراتژیک بارزانی دارای مناسبات عمیق قبیله ای و عشیره ای است و مشکلاتی مانند عدم امنیت و عدم توسعه اقتصادی، ضریب بحران را در این منطقه بالا می برد و هرگونه سرمایه گذاری ایران، روی این منطقه را با خطر مواجه می کند. افزون بر آن، به دلیل مسائل فرهنگی و ارتباطات بیشتر جنبش گوران و اتحادیه میهنی با ایران، ناسیونالیسم قومی در بین حزب و قبیله بارزانی نسبت به مکان های دیگر، پررنگ تر است و به دلیل این ناسیونالیسم قومی تند و تیز و ساختار «پارت دموکرات کردستان»، اقلیم در آینده نخواهد توانست گروهک های معارض را ساکت کند و این امر به افزایش تضادهای ایران و اقلیم دامن می زند. کتاب های درسی اقلیم کردستان و تاریخ سازی وارونه ای که «پارت دموکرات» با هدف ایجاد نفرت از ایران پی ریزی کرده، خبر از بیشترشدن تضاد منافع بین ایران و اقلیم می دهد.

٣. از منظر اقتصادی هم اقلیم دارای وابستگی اقتصادی و ژئوپلیتیکی تمام به دول رقیب ایران است و این امر، سازگاری ژئوپلیتیکی بارزانی را با ایران به حداقل می رساند، به طور واضح، بارزانی نیاز اساسی به مسیر ترکیه برای دادو ستد و فروش تنها منبع درآمدش{نفت} به اروپا دارد و این وابستگی، عملا اقلیم را به برگ برنده ترکیه در قبال حتی کردهای سوریه و ترکیه تبدیل کرده است. سخن آخر اینکه مسائل بی شماری باعث شده منافع حزب دموکرات را با منافع رقبای منطقه ای ایران درهم آمیخته و این اقلیم در هاضمه رقبای ایران غرق شود. این وضعیت هوشیاری دستگاه دیپلماسی کشور درباره وقایع کردستان عراق و موضوع مهم همه پرسی را طلب می کند.

صادق قیصری