مراقب قلب خود باشید

پیشگیری از ابتلا به بیماری های قلبی همواره یکی از موضوع های مورد توجه بوده است و روش هایی که به کمک آنها می توان جلو شایع ترین علت مرگ و میر دنیا را گرفت, برای همه جالب توجه است, ولی پیشگیری موضوع ساده ای برای بحث نیست

پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های قلبی همواره یکی از موضوع‌های مورد توجه بوده است و روش‌هایی که به کمک آنها می‌توان جلو شایع‌ترین علت مرگ و میر دنیا را گرفت، برای همه جالب توجه است، ولی پیشگیری موضوع ساده‌ای برای بحث نیست.

بذر بیماری شریان‌های تغذیه کنندة قلب احتمالاً حدود یک دهه قبل از ظهور اولین علائم بیماری کاشته شده است که خود، بررسی علمی را مشکل می‌کند. دست‌اندرکاران این موضوع در بسیاری از موارد با اظهارات ضد و نقیض خود باعث سردرگمی مردم می‌شوند.

کتاب‌ها، مقالات و گزارش‌های خبری روزمره باعث گیج شدن و سردرگمی، هرچه بیشتر افراد غیرمتخصص را فراهم می‌کند. یک روز غذای کم چربی مورد نظر قرار می‌گیرد، روز دیگر وجود مقداری مواد سلولزی در غذا اهمیت پیدا می‌کند و یک روز نیز کاهش مصرف شکر موضوع اصلی قلمداد می‌شود. مطلب زیر سعی دارد حقیقت امر را مشخص و اخلاف میان واقعیت‌ها و فرضیات را در تمامی موارد به طور مشخص بیان کند. با مطالعه مقالاتی که در مجلات و روزنامه‌های عمومی و غیرتخصصی درج می‌شود چنین به نظر می‌رسد که رهایی از شربیماری‌های قلبی خیلی ساده است ولی اگر ما به اطراف و اطرافیان خود توجه کنیم درمی‌یابیم که هنوز تا رهایی از این بیماری راه درازی در پیش است.

ساده انگاشتن این مسائل ممکن است سبب اشتباه در نحوه قضاوت ما شود. برای مثال بسیاری از اوقات بیماری‌های قلبی به سادگی مترادف با بیماری‌های سرخ‌رگ‌های قلبی تلقی می‌شود البته تصلب شرائین قلب از شایع‌ترین بیماری‌های قلبی به شمار می‌رود ولی نواقص دریچه‌ها، ناهماهنگی ریتم قلب و نواقص مادرزادی را نیز نمی‌توان نادیده گرفت. به غیر از تصلب شرائین، بعضی بیماری‌های قلبی نیز با دانش امروزی قابل پیشگیری نیستند، در حالی که بعضی دیگر قابل پیشگیری هستند.

به عنوان مثال، ضایعه عفونی شدن دریچه‌ها را با رعایت کامل بهداشت دهان و دندان می‌توان پیشگیری کرد و می‌توان با استفاده از داروی وارفارین از لخته شدن خون در اطراف دریچه تنگ شده جلوگیری کرد، همچنین می‌توان مانع بعضی از نواقص مادرزادی قلب با مصون کردن مادر در برابر بیماری سرخجه در زمان بارداری شد.

● مفهوم پیشگیری

هیچ کس نمی‌تواند ادعا کند که ما قادریم از بروز بیماری سرخرگ‌های قلب به طور کامل و صدرصد پیشگیری کنیم.

پیشگیری در این مورد به مفهوم کاستن از شیوع بیماری است، زیرا اگر تمامی عوامل شناخته شده بیماری را نیز در همه مردم برطرف کنیم، بازهم عده‌ای از مردم مبتلا به بیماری سرخرگ‌های قلب خواهند شد. دو نوع پیشگیری وجود دارد: پیشگیری اولیه و پیشگیری ثانویه.

پیشگیری اولیه آن است که با اقدامات پیشگیرانة اولیه در اشخاص سالم، مانع بروز بیماری سرخ‌رگ‌های قلبی در آنها شویم . پیشگیری ثانویه به این مفهوم است که با به کار بردن عوامل پیشگیرانه، مانع از پیشروی بیماری در اشخاص مبتلا به بیماری قلبی شویم.

ما فکر می‌کنیم روش‌هایی که برای پیشگیری اولیه به کار می‌رود در پیشگیری ثانویه نیز مفیدند (و برعکس)، دلیلی هم برای رد استدلال وجود ندارد.

همچنین باید کاملاً روشن کنیم که از چه نوع بیماری‌هایی باید پیشگیری کنیم. در مباحث قبل در مورد مشخصة اصلی مربوط به بیماری سرخ‌رگ‌های تغذیه‌ای قلب صحبت کردیم. (درد قلب، حمله قلبی و مرگ ناگهانی قلب) این سه عارضه، در بعضی موارد شبیه یکدیگرند.

ولی مکانیزم بروز هرکدام با دیگری متفاوت است. درد قلب معمولاً بر اثر کاهش جریان خون در رگ‌های تنگ شده قلب ایجاد می‌شود و مرگ ناگهانی بر اثر آشفتگی هدایت الکتریکی قلب در زمینه بیماری بطن‌ها به وجود می‌آید.

گرچه بیماری سرخگ‌های قلب، عامل اصلی هر سه این بیماری‌ها هستند، ولی علت زمینه ساز هرکدام از آنها با دیگری فرق دارد. یک روش پیشگیری می‌تواند احتمال بروز هر سه این تظاهرات را کم کند و یا فقط در مورد یکی از این بیماری‌ها مفید باشد.

● پیشگیری از بیماری‌ سرخ‌رگ‌های قلب

هرچند ما نمی‌دانیم که تا چه حد قابل پیشگیری هستند، ولی تا حدودی می‌توان از بروز آنها پیشگیری کرد.

یکی از دلایل روشن و قانع کنندة این ادعا، شیوع متفاوت انواع گوناگون بیماری‌های قلبی در میان مردم کشورهای مختلف است که توسط آمار بیان می‌شود و آمار نشان می‌دهد که مرگ مردان براثر بیماری سرخ‌رگ‌های قلب در اسکاتلند، سه برابر ایتالیا و ۱۰ برابر ژاپن است.

حتی درصدد مبتلا به بیماری سرخ‌رگ‌های قلب در گروه‌های مختلف اجتماعی در هر کشوری تفاوت دارد. مثلاً میان مردان زیر ۴۵ سال انگلستان، متخصصان و مدیران (طبقه اول اجتماعی) نصف کارگران ساده غیرماهر (طبقه پنجم اجتماعی) به بیماری سرخ‌رگ‌های قلب دچار می‌شوند.

عوامل قابل پیشگیری باید دستکم تا حدودی در ایجاد این تفاوت آماری دخیل باشند. در کشورهای در حال توسعه، توده مردم فقیر هستند و به ندرت دچار درد و حمله قلبی می‌شوند. در صورتی که این ناراحتی‌ها در میان معدود افرادی که پول کافی به دست می‌آورند و به شیوه مدرن غربی زندگی می‌کنند، بیشتر دیده می‌شود.

موارد دیگری که بر قابلیت علم پیشگیری در کاستن از میزان ابتلا به بیماری دلالت می‌کند، وجود تغییرات در شیوع بیماری در یک کشور است. بهترین نمونه آن مربوط به کشور آمریکا است که طبق آمار طی سال‌های ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۶ تلفات ناشی از بیماری‌های قلبی در مقایسه با سال‌های قبل از ۱۹۶۸ به میزان ۲۰ درصد کاهش نشان می‌دهد.

آمار مربوط به انگلستان چنین میزان کاهشی را نشان نمی‌دهد. کم شدن آمار مرگ و میر در سال‌های دهة ۱۹۶۰ در انگلستان را پزشکان مربوط به کاهش تعداد افراد معتاد به سیگار می‌دانند. به راحتی می‌توان مشاهده کرد که تعداد بیماران مبتلا به ناراحتی‌های قلبی، می‌تواند کاهش پیدا کند، ولی متخصصان عقاید مختلفی در مورد روش‌های رسیدن به چنین هدفی دارند.

دکتر منوچهر قارونی

متخصص قلب و عروق

گردآوری و تنظیم: رشیدبهنام