تنگنا در خیابان های شهر

مهمترین راه حل ترافیكی شهر تهران افزایش ضریب سرنشین خودروها از ۶ ۱ به ۵ ۲ است كه این افزایش معادل ساخت صدها كیلومتر بزرگراه است و این حاصل نمی شود جز تقویت ناوگان حمل و نقل عمومی

پشت چراغ های قرمز شهر، همه زمان را به طور معكوس می شمارند تا چراغ سبز و در نهایت فرمان حركت صادر شود. این راهبندان ها حساب شده و به اصطلاح قانونی اند. گاهی راهبندانها به دلایل متفاوتی اتفاق می افتد كه دیگر قابل پیش بینی نیست و كسی نمی داند كه این انتظاریك دقیقه است. نیم ساعت و یا چقدر بیشتر؟ این گونه راهبندان اغلب از جانب مردم صورت می گیرد كه به دلیل نبود اجرای قاطع از طرف مأمورین راهنمایی و رانندگی و یا كوتاهی مسئولین در امر فرهنگسازی ایجاد می شود. نادیده گرفتن حق دیگران، عبور از چراغ قرمز، اهمیت ندادن به تابلوهای راهنمایی، پیاده و سوار كردن مسافر در وسط خیابان ها و عبور عابرین پیاده از مسیرهای خط كشی شده نیز به این بی نظمی ها دامن می زند تا گره هایی در رفت و آمد شهروندان زده شود كه گاه با دندان نیز باز نشود.

●راهبندان ، مساله اجتماعی

بر اساس آمارهای موجود در شهر تهران با احتساب ۴۰ دقیقه زمان تأخیر در هر سفر و با توجه به این كه به طور متوسط ۱۴ میلیون سفر درون شهری انجام می شود و زمان اتلاف وقت شهروندان در راهبندان و ترافیك شهری ۲۰۰ میلیارد دقیقه در سال است. البته علاوه بر اتلاف انرژی و هزینه، این سكون و كندی در رفت و آمد، خود فشارهای اجتماعی و روانی را به دنبال دارد و از دید جامعه شناسان، ترافیك شهر خود را در دل معضلات اجتماعی جای كرده است كه اگر برنامه ریزی دقیق و حساب شده ای صورت نگیرد، ترافیك به یك بحران اجتماعی تبدیل می شود. دكتر غلامعلی توسلی جامعه شناس و استاد دانشگاه تهران در تحلیل معضل راهبندان به شرایط اجتماعی اشاره می كند و می گوید: «مسائل اجتماعی مشكلات پیچیده ای هستند كه بر گروه و دوره خاصی تأثیر می گذارد و اگر فكر اساسی نشود می تواند فاجعه آور باشد. البته این مشكلات بر حسب كشورها متغیر است. مسائل اجتماعی ممكن است مسائل كوتاه مدتی باشد كه سعی می شود در آن مدت حل گردد، ولی گاهی مسائل، مشكلات پیچیده ای هستند كه باید درباره آنها اندیشید، برنامه ریزی كرد و تدابیر ویژه اتخاذ كرد وگرنه به بحران تبدیل می شود.» وی ادامه می دهد: « راهبندانی كه هم اكنون گریبانگیر جامعه ماست در گذشته وجود نداشته؛ به طوری كه در چند سال اخیر مردم این مسئله را احساس كردند و بدین ترتیب ترافیك نیز به عنوان یكی از معضلات اجتماعی خود را نشان داد. البته راه حل هایی نظیر توسعه بزرگراه ها، طرح محدوده ترافیك، طرح زوج و فرد كردن خودروها، روش هایی بوده كه سعی شد مشكل ترافیكی را تا حدودی حل كند. البته این روش ها خود مسائل مختلف اجتماعی- اقتصادی را شامل می شود.»

وی در ادامه به مهاجرت روستائیان به شهرها اشاره كرد و می گوید: «با گسترش شهرها ۷۰ درصد مردم به سمت شهرها آمدند و به رغم افزوده شدن جمعیت (مهاجرت، زاد و ولد) ساختار شهر بدون تغییر و قدیمی باقی ماند. از یك طرف كوتاهی در توسعه و مسائل عمومی و ترویج استفاده از آن و از طرفی نیز چون آموزش های لازم در مورد رعایت قوانین صورت نگرفت نتیجه آن افزایش خودرو و تردد خودروهای شخصی در سطح شهر شد، به طوری كه هر شخصی وقتی از طبقه پایین به طبقه متوسط صعود می كند تهیه یك ماشین برایش در اولویت قرار می گیرد. حتی برخی خانواده ها برای تك تك اعضاء خودرو تهیه می كنند. تردد خودروی شخصی بیش از ظرفیت موجب شد ترافیك پایتخت به این وضع موجود تبدیل شود.»

●فرهنگ و جایگاه آن در ترافیك

فرهنگ ترافیك، فرهنگ زندگی كردن با دیگران است. فرهنگ رعایت حقوق دیگران. ما برای انجام كارهایمان مجبوریم بسیاری از دقایق و ساعات روزانه خود را در خیابان های شهر بگذرانیم. البته این فقط شامل رانندگان نمی شود، بلكه كلیه شهروندان اعم از پیاده و سواره را دربرمی گیرد. پس فرهنگ ترافیكی یك فرهنگ همه گیر و موثر در جامعه كنونی است. در این بین دكتر توسلی به لزوم فرهنگساری در جامعه اشاره می كند و می گوید: «نظام، نظام حركت است و مثل هر جامعه ای قاعده مند. ولی بسیاری از افراد به دلایل مختلف این قوانین را رعایت نمی كنند و همین عدم قانون مندی به دیگران صدمه می زند و موضوع فاجعه آور خواهد بود. مثل جلو زدن از دیگران، چراغ زدن، بوق زدن، عموم مردم هر جا كه مایلند ماشین خود را پارك می كنند و باعث به وجود آمدن منازعه می شوند به طوری كه هر كه زرنگ تر و قلدرتر باشد راحت تر راه را پیش می برد. باید شخصیت فرهنگی مردم ارتقا یابد تا بتوان در یك جامعه وسیع و پای بند به فرهنگ زندگی كرد. ما باید فكر و ذهنمان را با عصر صنعت یكی كنیم تا به عصر صنعت برسیم. فرهنگ صنعتی و جدید، فرهنگ علائم و نشانه هاست. باید این علائم آموزش داده شود تا به آنها پای بند باشند.»

وی در ادامه افزود: «رسانه ها، مطبوعات، راهنمایی و رانندگی و بالاخص تلویزیون و تمامی عوامل موثر در فرهنگ سازی باید فكر كنند و بدانند كه بار سنگینی بر دوش دارند. این دستگاه ها هم اكنون زمان و برنامه كمی را به این موارد می پردازند كه چشم گیر و چندان موثر نیست. متاسفانه در ایران به جای آنكه علائم كار كنند ماشین ها كار می كنند در حالی كه این علائم سمبلیك هستند. فرهنگ و فرهنگ سازی كه همه جا از آن اسم می برند در واقع چیزی است كه به اصول بستگی دارد.

دكتر توسلی در پاسخ به این سؤال كه جریمه ها تا چه میزان می تواند به فرهنگ سازی كمك كند، پاسخ می دهد: «پلیس نقش مهمی دارد. متاسفانه در كشور ما ترافیك جایگاه خود را هنوز به دست نیاورده و مردم از فرهنگ جریمه آگاهی ندارند. جریمه ها چندین برابر شده، در حالی كه رعایت حقوق دیگران هنوز بالا نرفته. نرخ بیمه بالا رفته و اینها نشانگر فقر فرهنگی است. در واقع جریمه اجباری است برای رعایت حقوق شهروندان و البته حكایت از ترافیك سنگین و آمد و شد زیاد است».

وی با ابراز تاسف از این موضوع كه بالاترین ارقام كشته ها در كشور به دلیل تصادف است، می گوید: «فرهنگ ترافیك و رعایت حقوق دیگران یك مسئله حیاتی است كه ممكن است ضربه های جبران ناپذیری وارد كند».

استاد جامعه شناس به آگاهی مردم از حقوق شهروندی تاكید كرده و می گوید: «مردم از حقوق شهروندی خود آگاهی ندارند. ممكن است یك شهروند به دلایل مختلف دست به كارهای غیرقانونی و یا تخریب اموال عمومی بزند. مردم باید بدانند كه وجود قوانین برای راحتی خودشان است و كسی كه در این بین متضرر می شود، خود آنهاست.

در نهایت اینكه ما باید جامعه دموكراتیك داشته باشیم، جامعه ای كه حقوق شهروندی را نشان دهد و این كار آسانی نیست و باید در مورد آن تفكر و برنامه ریزی شود. ما باید فكرمان را اصلاح كنیم تا شرایطی مناسب را برای خود و دیگران به وجود آوریم».

●یك راهكار فراموش شده

بنابر استانداردهای جهانی، نیاز هر خودرو به معبر۴۰ متر مربع است. این درحالی است كه با افزایش سالانه ۴۰۰ هزار دستگاه خودرو در تهران هم اكنون تعداد خودروهای شهر به بیش از۳ میلیون دستگاه رسیده، یعنی كمبود تقریباً ۵۰ میلیون مترمربع معبر. از یك طرف بی توجهی به استفاده از حمل ونقل عمومی از سوی شهروندان و از طرف دیگر كمبود و كوتاهی در توسعه وسایط نقلیه عمومی از جانب مسئولان، باعث شده ۷۵درصد افراد پایتخت در مسافرت های شغلی درون شهری از خودروهای شخصی استفاده كنند. نگاهی به آمارهای موجود نشانگر این است كه در تهران و البته سایر شهرهای كشور كه دچار بحران ترافیكی شده اند، برنامه ریزی حساب شده و بلندمدت لازم و ضروری است.

زهرا كریمی مبین

---