قصری که برای شیرین بنا شد

مروری بر جاذبه های گردشگری قصر شیرین

سفر به شهر عشق، شهری که نام آن همذات دلدادگی است؛ قصر شیرین. نامش رمانتیک و مردمانش نیز. خسرو پرویز عاشق می‌شود، دلداده شیرین. شاید هم رقیبی برای فرهاد! اما یک رقیب برنده. در حالی که فرهاد تیشه به ریشه کوه می‌زند، خسرو پرویز کاخی بنا می‌نهد مزین به نام همسر مسیحی‌اش.

کاخی که از دل تاریخ می‌گذرد و امروز همچنان فخرفروشی می‌کند. حالا محل این کاخ شهری است به همین نام. در دفتر و کتاب زیاد از قصر شیرین نوشته‌اند هر کس به زعم خود. ابودلف یکی از گردشگران و مورخان خارجی درباره این شهرستان چنین نوشته است: قصر شیرین دارای ساختمان‌های بلند و عظیمی است که دید انسان از تعیین ارتفاع آن عاجز و فکر از پی بردن به آن قاصر است. این بناها شامل ایوان‌های پیوسته، خلوتگاه‌ها، انبار، کاخ‌ها، سقف‌های ضربی، گردشگاه‌ها و اتاق‌هایی است که بر فراز تپه بنا شده و مدتی وقت می‌خواهد تا شخص خردمند به کیفیت آن پی ببرد. به گفته وی، این شهر را پادشاهی به نام ابرویز و یا به عبارتی خسروپرویز بنا نهاده است. از همان بدو ورود مهمان قصر شوید. راستی قصر شیرین در استان کرمانشاه است.

● قصر بی‌شیرین مانده!

به سمت حاشیه شمالی شهر بروید درست در نزدیکی آتشکده چهارقابی، ویرانه‌های قصر خسرو پرویز خودنمایی می‌کند. اما دیگر نه از فرهاد دلسوخته خبری است و نه خسرو خود را فاتح این عشق می‌داند. سرنوشتشان تنها نقل کوچه است و دستمایه شاعر. درباره این کاخ جغرافی‌نویس و اهالی تاریخ زیاد گفته و نوشته‌اند. بیشتر آنها نیز بر این باورند که این کاخ توسط خسرو پرویز در میان باغ وسیعی احداث شده است. بهشتی بوده برای حیوانات وحشی که اجازه داشته‌اند در آن زندگی کنند. آب فراوانی نیز از رودخانه الوند در جدولی مرتفع به این باغ وارد می‌شد. یکی از مورخان این کاخ را از زمره عجایب جهان دانسته است که در سال ۶۲۸ میلادی توسط هراکلیوس به ورطه ویرانی رفت.

از آن همه ابهت قصر، امروز بوی ویرانی به مشام می‌رسد و اندکی ضعف مدیریت. ورود به کاخ در ابتدا از پلکان دوطرفه‌ای میسر بوده است. در بخش شرقی بنا نیز تالار ستون مستطیل شکلی وجود دارد که طاق‌های آجری آن را پوشش داده‌اند. در پشت تالار هم اتاق گنبد‌دار بزرگی وجود دارد. در دو طرف شمال و جنوب اتاق گنبددار، اتاق‌های مستطیل شکلی به چشم می‌خورد که از طریق اتاق گنبد‌دار قابل دسترسی بوده‌اند.

حالا می‌توانید به پشت اتاق گنبددار بروید، در اینجا حیاطی مربع شکل با رواق ستون‌دار قرار دارد. اطراف این حیاط ستون‌دار را اتاق‌های متعددی فراگرفته اند. اتاق‌هایی که روزی روزگاری مامن کاخ‌نشینان بود. حالا از چه طبقه و یا به چه شغلی بودند را نمی‌دانیم. اما این کاخ امروز به آه دل فرهاد گرفتار آمده است.

● از هر در که می‌خواهید وارد شوید

چهارقاپی نزدیک همین قصر شیرین است. پس تا زیاد دور نشده‌اید زمان را از دست ندهید. معنی چهار‌قاپی یا چهارقاپو ساده است؛ جایی که ۴ در دارد. این آتشکده تاریخش به دوران ساسانی بازمی‌گردد.

اهل فن و تحقیق درباره این آتشکده بر این باورند که از نوع آتشکده‌هایی بوده که دالان طواف داشته است که به مرور رواق آن فرو ریخته است. با این وجود هنوز می‌توان در بخش‌هایی از آن نشانه‌هایی را یافت.

با گذشت این همه سال هنوز باستان‌شناسان در پی کشف زوایای ناشناخته آن هستند. آنها گاهی هم در نتیجه‌گیری از یافته‌ها با هم اختلاف نظر دارند. بیشتر باستان‌شناسان این بنا را آتشکده‌ای از زمان خسرو پرویز پادشاه ساسانی می‌دانند ولی برخی نیز آن را کاخی از همان زمان می‌دانند.

در مجموع آتشکده چهارقاپی متشکل از اتاقی مربع شکل با یک سقف گنبدی شکل است. اما بار دیگر باید گفت متاسفانه حالا اثری از آن باقی نیست. دلخور نشوید شما می‌توانید آن را در ذهن خود مجسم و بازسازی کنید. با این وجود شما بقایای گوشواره‌ها را در چهار گوشه آن خواهید دید اگر دیر بجنبید ممکن است آن را هم نبینید!

گفتیم این اتاق مربع شکل ۴ در دارد، انتخاب با خودتان است که از کدام در وارد شوید.

هر ۴ در هم به رواق اطراف فضای مرکزی ختم می‌شوند. در حاشیه این بنا اتاق‌ها و فضاهایی وجود دارند که بخش‌هایی از آن نتیجه کوشش باستان‌شناسان است که پیش از حفاران غیرمجاز آن را شناسایی کرده‌اند.

در این بنا از مصالح محلی مثل لاشه‌سنگ و ملات گچ استفاده شده است. هرچند گنبد بنا آجری است.

● از آن بزرگی یا بلندی

حالا پس از آن که کلی میراث تاریخی دیدید، از شکوه گذشته آن لذت بردید و بر حال نزار امروزش غصه خوردید، بر لب جوی نشین و از زندگی لذت ببر. کنار رودخانه الوند بی‌ریا و زلال. درست مثل یک مسافر. رودخانه الوند زیبا و خروشان است. هر لحظه را از نو برای آدمی معنی می‌کند. «از آن بزرگی یا بلندی» معنی الوند است. واژه‌ای از لغات غنی زبان‌های آریایی. رودخانه از ۲ سرچشمه سیراب می‌شود؛ یکی از کوه‌های دالاهو است و دیگری از قلاجه.

سرچشمه اصلی رودخانه الوند از سراب اسکندر در غرب زاگرس و حدود ۳۲ کیلومتری در مشرق زهاب در شمال دهستان ریژآب است. همین ریژآب خود کلی دیدنی است با دنیایی از افسانه‌ها و مردمانی نیک‌نژاد.

رودخانه الوند همچنان که پیش می‌رود، بسیاری از نهرهای دیگر، خود را به آغوش آن می‌سپارند تا ماهی کوچک خود را نزد وی به امانت سپارند به امید دریاهای آبی رنگ. دوباره جان آرام می‌گیرد اینجا. سرانجام رودخانه پس از کلی مهربانی با زمین راهی عراق می‌شود. رودخانه الوند به دلیل این که از سرپل‌ ذهاب (حلوان) می‌گذرد به نام رودخانه حلوان نیز معروف است.

● سیستم‌های آبرسانی

تعجب کردید؟خب پس بیشتر تعجب کنید و لذت ببرید. سیستم‌های آبرسانی یکی دیگر از جاذبه‌های تاریخی شهرستان قصرشیرین است.

در ضلع شمالی عمارت خسرو درست به موازات جاده کمربندی قصر شیرین باقیمانده سیستم‌های آبرسانی دوره ساسانی به طول تقریبی ۱۰ کیلومتر دیده می‌شوند که در میان اهالی محل به نهر شاهگدار معروف است.

این کانال به وسیله بندی از شمال شرقی روستای سید ایاز، آب رودخانه حلوان را به حاشیه شمالی شهر قصر شیرین انتقال می‌داد. در ساخت کانال که بسیار فکورانه طراحی شده است از بلوک‌هایی از جنس سنگ‌های ماسه‌ای خاکستری رنگ و ملات گچ استفاده شده است. مشاهده چنین کارهایی دانش و فرهنگ مردمان آن روز را به خوبی نشان می‌دهد.

● قصری دیگر به نام شیرین

حالا که سرشار از آرامش شدید به سبک و سیاق پیشینیان به کاروانسرا بروید. کاروانسرای قصر شیرین در داخل خود شهر است. شهری که در همین دوره معاصر هم رنگ جنگ و خون به خود گرفت. کاروانسرا هم زخمی و دلشکسته شد، بسیار زیاد. به گونه‌ای که تنها قسمت ورودی آن باقی ماند. حالا پس از گذشت این همه سال، این هیبت رنجور در حال التیام و مرمت است به کوشش میراث فرهنگی.کاروانسرای قصر شیرین از نظر پلان مثل دیگر کاروانسراهای دوره صفوی همچون بیستون و ماهیدشت است. این کاروانسرا دارای ورودی طاقداری در ضلع جنوبی است و در هر طرف ورودی سکویی دراز برقرار شده است. پس از ورودی، هشتی گنبدداری قرار دارد که از طریق آن می‌توان وارد حیاط مرکزی شد. چنان که به نظاره ایستاده‌اید در ۴ طرف این حیاط، ایوان‌های بزرگی با طاق جناغی مشاهده می‌کنید. در اطراف ضلع حیاط مرکزی هم تعدادی اتاق ساخته شده است. گذشتگان لاشه‌های سنگ و آجر را بر هم نهادند و با دانش روز خود بنایی برپا کردند تا امروز گوشه‌ای باشد از میراث ملی این مرز و بوم.

● دیگر کاخ نیست

در گذشته‌ها در شمال قصر شیرین کاخی بود که حالا دیگر نیست. از آن تنها نامی مانده است. اهل محل به آن حوش کوری می‌گویند. این کاخ در دوران آبادانی خود یکی از قصرهای سلطنتی زیبا و بزرگ ساسانی به شمار می‌آمد. مکانی برای صدور فرمان. در حال حاضر این قصر ویرانه‌ای بیش نیست.

● پایان سفر و جیب‌های...

نمی‌شود که دست خالی برگشت. می‌شود؟ تنها به این فکر کنید هنرمندان قصر شیرین هنوز هم هنر و صنعت را درمی‌آمیزند تا تحفه‌ای باشد در خور نام شهر شیرین. حالا که مطمئن شدید امکان ندارد، کلی سوغات برای خرید در بازار انتظار شما را می‌کشند. اگر به صنایع دستی علاقه‌مندید موج، گلیم و قالی در این شهر به نام است و اگر اهل خوراکی بهتر می‌دانید مهم‌ترین سوغات شهر خرماست. محصول نخلستان‌های زیبا. البته اگر به فصلش باشد مرکباتی چون پرتقال، لیمو و نارنج خوشمزه سفرتان را خوشکام می‌کند.

● قصر شیرین، شیرین است اگر...

داستان عشق و عاشقی، شهری که مردمانی آرام دارد، اما اندکی دلشان گرفته است از رسم زمانه جوانانی دارد جویای کار. هنوز آهنگ گلوله و توپ و بمب در مغزشان می‌پیچد. شهری با شاخه‌های پربار نارنج و لیمو، آفتاب داغ تابستان و رنگ طلایی خرما. امید که بهارشان زود فرا رسد. سامان گیرند و دل خوش دارند به شهر شیدایی. این قصر شیرین است اگر...

سامان عابری