اِدِم چیست؟

ادم که به زبان فارسی‌خیز و بین مردم به عنوان ورم شناخته می‌شود به مفهوم تجمع مایع اضافی در بافت‌های زیر پوست است. بیشترین قسمت‌های بدن که دچار خیز می‌شوند، پاها هستند که به …

ادم که به زبان فارسی‌خیز و بین مردم به عنوان ورم شناخته می‌شود به مفهوم تجمع مایع اضافی در بافت‌های زیر پوست است. بیشترین قسمت‌های بدن که دچار خیز می‌شوند، پاها هستند که به خاطر جاذبه تمایل بیشتری برای ایجاد ورم دارند.

گاهی در حالت عادی یعنی بدون وجود بیماری ادم ایجاد می‌شود، مثلا وقتی شخص خیلی طولانی سرپا بایستد و حرکت نکند، پاها اندکی دچار خیز می‌شوند که با دراز کشیدن برطرف می‌شود. در خانم‌های باردار هم اواخر حاملگی به خاطر فشار جنین روی وریدهای شکم در پاها اندکی خیز ایجاد می‌شود که طبیعی است.

اما علت ادم یا خیز چیست؟ هر وقت مانعی در سر راه سیاهرگ‌های بدن باشد، فشار داخل این سیاهرگ‌ها بالا رفته و مایع زیادی در بافت‌ها تجمع می‌کند.

شایع‌ترین علت این مشکل بیماری نارسایی قلبی است که به دلیل ناتوانی قلب در پمپاژ خون، خون داخل سیاهرگ‌ها نمی‌تواند به درون قلب تخلیه شود و پروسه‌ای که در بالا شرح داده شد، رخ می‌دهد.

گاهی دلیل بالا رفتن فشار وریدها، انسداد بر سر راه وریدهاست، مثلا وجود یک لخته خون در سیاهرگ‌ها که به آن ترومبوز وریدی می‌گویند. در این حالت معمولا یکی از پاها ورم می‌کند؛ در حالی که در بیماری قلبی هر دو پا دچار ورم می‌شوند.

همان طور که گفته شد، وجود یک توده بر سر راه سیاهرگ‌ها نیز باعث فشار روی آنها و ایجاد ادم می‌شود. بارداری یک دلیل فیزیولوژیک(غیر بیماری) ادم است. وجود توده‌های بزرگ داخل شکم نیز با همین مکانیسم ادم ایجاد می‌کنند.

بجز فشار وریدها عامل دیگری که باعث ایجاد ادم می‌شود، کم شدن پروتئین‌های خون است. آلبومین که نوعی پروتئین است، مهم‌ترین نقش را در بین پروتئین‌های بدن برای تنظیم مایعات داخل بدن دارد.

وجود این پروتئین در خون باعث می‌شود که مایعات داخل رگ بماند و کم شدن آن باعث خروج مایعات از رگ‌ها و ایجاد ادم می‌شود. محل ساخته شدن آلبومین کبد است. سیروز که به مفهوم به هم خوردن ساختمان و عملکرد کبد است، باعث کم شدن تولید آلبومین و خیز سراسری در پاها و جمع شدن مایع در شکم می‌شود.

دلیل دیگر کم شدن آلبومین، دفع آن از کلیه‌هاست. در حالت عادی کلیه‌ها آلبومین را دفع نمی‌کنند، ولی دربرخی بیماری‌های کلیوی آلبومین زیادی هر روز از طریق ادرار دفع می‌شود که باعث ایجاد ادم در سراسر بدن بخصوص صورت می‌گردد.

کم کاری تیروئید هم باعث ادم می‌شود، ولی برخلاف مواردی که برشمرده شد، این نوع ادم به دلیل تجمع مایع زیادی نیست، بلکه به خاطر جمع شدن موادی دیگر زیر پوست است.

یک روش راحت برای تشخیص وجود خیز یا ادم این است که وقتی روی ساق پا در قسمت داخلی، یعنی جایی که پوست کاملا روی استخوان کشیده شده است و عضله نازکی وجود دارد، با یک انگشت فشار وارد کنیم یک گودی ایجاد می‌شود و به اصطلاح ادم گوده‌گذار است. در بین بیماری‌هایی که برشمردیم همه بجز کم کاری تیروئید ادم گوده‌گذار ایجاد می‌کنند.

دکتر رضا کریمی

متخصص بیماری‌های داخلی