اعتیاد اینترنتی همه گیر و عالم شمول

استفاده از اینترنت با وجود جنبه های مثبت, مانند کاربردهای علمی, آموزشی و ارتباطی, پیامدهای منفی نیز دارد استفاده کنترل نشده از رایانه و اینترنت که به سلامت جسمی و روانی فرد آسیب می زند, از جمله معضلاتی است که روان شناسان درباره آن هشدار می دهند

شمار کاربران جهانی اینترنت در سال ۲۰۰۵ از مرز یک میلیارد نفر گذشت و پیش بینی می‌شود که این رقم تا سال ۲۰۱۱ به ۲میلیارد نفر برسد.

رشد آمار، نشان دهنده آن است که اینترنت به یک منبع اطلاع رسانی فراگرتبدیل شده است و هر کس در هر سن و سال، کاربرد خاص خود را از آن دارد.

استفاده از اینترنت با وجود جنبه‌های مثبت، مانند کاربردهای علمی، آموزشی و ارتباطی، پیامدهای منفی نیز دارد. استفاده کنترل نشده از رایانه و اینترنت که به سلامت جسمی و روانی فرد آسیب می‌زند، از جمله معضلاتی است که روان‌شناسان درباره آن هشدار می‌دهند.‏

● اعتیاد اینترنتی

استفاده از اینترنت در سال‌های گذشته، روند رو به رشدی داشته، تا حدی که این دنیای مجازی، منابع اطلاعات و حتی سرگرمی‌ها را دگرگون کرده است‌. خبرهای آنلاین ـ که پیوسته به روز می‌شوند ـ ایمیل‌، چت و صفحات پیام‌نما این اجازه را به ما می‌دهند تا با افراد دیگر در‌باره هر موضوعی، به گفت‌وگو بنشینیم. اما پرسشی که مطرح می‌شود، این است: «استفاده نادرست و اعتیادآور از اینترنت چیست‌؟»

اعتیاد اینترنتی به گستره وسیعی از مشکلات رفتاری برآمده از استفاده نادرست ازآن اشاره می‌کند. براساس این دیدگاه، زمانی که میزان استفاده از اینترنت به کمتر از ۱۹ ساعت در هفته برسد، فرد به شکل طبیعی از اینترنت استفاده می‌کند و اگر فردی بیش از این ساعت در هفته از اینترنت استفاده کند، معتاد به شمار می‌آید.‏

اما گولدبرگ، روانپزشک برجسته آمریکایی معتقد است: «اعتیاد اینترنتی عبارت است از استفاده بیمارگونه و وسواسی از اینترنت، که کناره‌گیری فرد از دیگران، مهمترین شاخص‌ آن است.»‏

● نشانه‌های اعتیاد

نازنین لقمانی ـ روان‌شناس ـ در تشریح اعتیاد اینترنتی، به تعریف استفاده سالم و ناسالم از اینترنت می‌پردازد و می‌گوید: «استفاده هر فرد از اینترنت، بستگی به عوامل بسیاری دارد. ممکن است فردی بنا به حرفه خود، نیاز به استفاده گسترده‌ای از اینترنت داشته باشد یا به خاطر ارتباط با اقوام و دوستان که فاصله زیادی از هم دارند مجبور باشد، دائما وارد دنیای مجازی اینترنت شود‌. صرف وقت زیاد در اینترنت، همیشه مساله‌ساز نیست، اما اگر جستجوی مداوم در این دنیای مجازی، فرد را از روابط خانوادگی‌، شغل یا دیگر مسائل مهم زندگی دور کند، نا‌خواسته اعتیاد به اینترنت به وجود می‌آید.» ‏

این روان‌شناس درباره ویژگی معتادان به اینترنت، می‌گوید: «اعتیاد اینترنتی، نوعی اختلال و بی نظمی وسواسی است. در واقع، زمانی می‌توان گفت که فرد دچار اعتیاد به اینترنت است که نشانه‌هایی از خستگی زودرس، تنهایی و افسردگی داشته باشد.»‏

این روان‌شناس به نتایج یک پژوهش علمی که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا انجام شده است، اشاره می‌کند و می‌افزاید: «برای تشخیص اینکه فردی به اینترنت معتاد است یا خیر، باید چند مورد از این نشانه‌ها در او دیده شود.»‏

او درباره این نشانه‌ها، می‌گوید: «صرف زمان بیشتر برای دستیابی به رضایت افزونتر از اینترنت، مهمترین ویژگی این افراد است. در این شرایط با وجود صرف همان میزان وقت، میزان رضایت‌مندی کاربر کمتر است و نیاز به زمان بیشتری دارد تا به همان درجه از رضایت قبلی برسد. کناره‌گیری در مدت دو روز در ماه که بعد از کاهش و یا ترک استفاده مداوم از اینترنت حاصل می‌شود، نشانه دیگری است که باید به آن توجه شود. این موضوع موجب بروز اختلالاتی در عملکرد اجتماعی، فردی و آموزشی می‌شود.»‏

لقمانی درباره ویژگی‌های شناخته شده دیگر می‌گوید: «زمانی که فردی اعتیاد به اینترنت پیدا می‌کند،حجم قابل توجهی از وقت او صرف استفاده از اینترنت می‌شود، طوری که سایر فعالیت‌های مهم فرد برای استفاده از اینترنت کاهش می‌یابد و او برای استفاده مفرط از اینترنت، خطر از دست دادن روابط مهم، شغل و فرصت‌های آموزشی را می‌پذیرد.»‏

● داستان‌های واقعی

نمونه‌های اعتیاد به رایانه و اینترنت در سایر کشورها، بازتاب گسترده تری در مقایسه با تجربه‌های ایرانی داشته است، اما نباید فراموش کرد که در ایران نیز گرایش نوجوانان و جوانان به اینترنت بالاست و بسیاری از آنان برای همراه شدن با این دوست مجازی به گوشه‌ای از اتاق خود پناه می‌برند.‏

چند سال پیش، مقاله‌ای در مجله «نیویورک تایمز» منتشر شد که در آن داستان‌های واقعی درباره افراد معتاد به اینترنت نقل شده بود. به عنوان نمونه‌، شوهر زنی ساکن شمال غربی پاسفیک به‌خاطر استفاده مفرط همسرش از رایانه و صرف وقت زیاد برای این کار، تقاضای طلاق داده بود. وسواس شدید این زن نسبت به اینترنت موجب شده بود که فراموش کند برای بچه‌هایش غذا بپزد، آنان را به ملاقات دکترشان ببرد یا سوخت کافی برای گرمای خانه تهیه کند. در همین مقاله، داستان پسر۱۷ ساله‌ای از شهر تگزاس نیز نقل شده بود که دچار علائم کناره‌گیری ناشی از استفاده مفرط از اینترنت شده بود. زمانی که این پسر بچه را به مرکز توانبخشی الکلی‌ها و معتادان بردند، بدنش به شدت رعشه داشت و میز و صندلی اتاق را به اطراف پرت می‌کرد.‏

● راه گریز

حامد حیدری ـ روان‌شناس‌ـ معتقد است: «اعتیاد به اینترنت، اختصاص به سن، جنس و طبقه خاصی ندارد. مردان، زنان و کودکان در سراسر دنیا می‌توانند به ارتباطات اینترنتی، بازی‌های اینترنتی و جمع‌آوری اطلاعات از راه اینترنت معتاد شوند.»‏

او می‌افزاید: «اینترنت می‌تواند مفری باشد برای کسانی که از مشکلات روانی رنج می‌برند و دچار تشویش، افسردگی و نبود اعتماد به نفس هستند. ارتباط مجازی، شرایطی را برای گریز از واقعیت فراهم می‌آورد و وسیله‌ای برای ارضای نیازهای هیجانی و روانی است.» ‏

او می‌افزاید: «کسی که در روابط واقعی بین فردی، توفیق چندانی نداشته است، با این روش می‌تواند، بدون آنکه چهره خود را برملا کند و نام خود را بگوید، روابط گسترده‌ای را برقرار کند و احساسات خویش را بروز دهد. این ارتباطات، موجب شکل‌گیری توهم صمیمیت می‌شود و وقتی واقعیت خارج، محدودیت‌های خود را نشان می‌دهد، واکنش‌های ناامیدانه‌ای را در فرد ایجاد می‌کند.»‏

● کاهش ارتباط

کودکان و نوجوانانی که به اینترنت دلبستگی بسیار پیدا می‌کنند، ساعت‌ها بدون وقفه روی خط باقی می‌مانند و زمانی که امکان دسترسی به اینترنت را نداشته باشند، دچار تشویش، لرزش دست و عصبانیت می‌شوند، استراحت و آرامش را فراموش می‌کنند و با اینترنت و وسوسه‌های آن خیال پردازی می‌کنند. ‏

حیدری می‌گوید: «وقتی فردی در خانواده، معتاد به استفاده از اینترنت باشد، نخست فرصت برقراری ارتباط با سایر اعضای خانواده را از دست می‌دهد. همین امر موجب شکل گیری یک چرخه معیوب می‌شود و فرد از نظر عاطفی و روانی از افراد خانواده فاصله می‌گیرد و به استفاده از اینترنت پناه می‌برد. کم شدن روابط موجب می‌شود، فرد مهمترین منبع حمایت اجتماعی خود را از دست بدهد.» ‏

کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی، می‌افزاید: «گسستن یا تضعیف روابط بین زن و شوهر یا والدین و فرزندان، باعث می‌شود که آنان به جای ارتباط باهم، شنیدن حرف‌های یکدیگر و گوش سپردن به درد دل هم، محو فضای مجازی اینترنت ‌شوند و سعی کنند تا خلأهای عاطفی را با حضور موجودی غیرواقعی (اینترنت) پر کنند.» ‏

● افراد مستعد

اینترنت، جزو جدایی ناپذیر زندگی امروز است. در هر لحظه، میلیون‌ها کاربر در سراسر دنیا وارد دنیای مجازی اینترنت می‌شوند تا از گستره وسیع اطلاعات، آنچه را جستجو می‌کنند، به دست آورند. بنابراین، اعتیاد به اینترنت در همه کاربران ـ حتی کسانی که به فراخور شغل یا تحصیل، مجبور به استفاده طولانی از این ابزار هستند ـ به وجود نمی‌آید. پس افرادی که زمینه‌های این وابستگی را دارند، چه کسانی هستند و چه ویژگی‌هایی دارند؟

نازنین لقمانی در پاسخ به پرسش بالا، می‌گوید: «اگر فرد زمینه‌ افسردگی داشته باشد یا از اضطراب و ناراحتی‌های عصبی رنج ببرد، اینترنت مفری برای دوری از احساساتی نظیر دلمردگی و بی‌حوصلگی اوست، اما استفاده بیش از حد از رایانه، موجب انزوا و گوشه‌گیری فرد می‌شود.» ‏

وی می‌افزاید: «اعتیاد به داروهای روانگردان‌، وابستگی به اینترنت را در فرد افزایش می‌دهد. هم چنین ناتوانی فرد در برقراری روابط سالم اجتماعی موجب می‌شود تا به چت‌روم‌، پیام‌ یا بازی‌های آنلاین به‌عنوان راهی مطمئن برای ایجاد رابطه جدید، پناه ببرد.» ‏

این روان‌شناس با اشاره به اینکه جوانان بیشترین جمعیت وابسته به اینترنت را تشکیل می‌دهند، می‌گوید: «جوانان به ‌دنبال گروه‌هایی هستند که در آن احساس صمیمیت و راحتی بیشتری حس کنند و فضای مجازی این شرایط را در اختیار آنان می‌گذارد‌.»‏

در کنارعوامل اجتماعی و روانی، شرایط جسمی نیز منجر به وابستگی فرد به اینترنت می‌شود. لقمانی در این باره می‌گوید: «اگر فرد بنا به دلایلی چون ناتوانی یا معلولیت کم تحرک باشد، اینترنت وسیله‌ای است که امکان ارتباط گسترده او را با دنیای بزرگ و البته مجازی اینترنت، فراهم می‌کند.»‏

او می‌گوید: «تنهایی، روابط سرد خانوادگی، کنجکاوی و نبود برنامه‌ریزی از عوامل دیگری هستند که وابستگی فرد به اینترنت را درپی دارند.»‏

● پیشگیری و درمان ‏

در صورت بروز علایم اعتیاد در فرد، منع کامل دسترسی به اینترنت توصیه نمی‌شود. حیدری با بیان این موضوع می‌افزاید: «برای رفع وابستگی به اینترنت، ایجاد ساختاری برای کاهش دسترسی و رسیدن به مرز اعتدال لازم است. برای مثال، استفاده روزی شش ساعت از اینترنت، به تدریج باید به یک ساعت در روز کاهش یابد.» ‏

او می‌افزاید: «استفاده از وسایلی مثل ساعت زنگ دار برای نشان دادن مدت زمان اتصال و نصب یک آیین‌نامه خانگی در اتاق فرزندان برای اینکه به آن وفادار بماند، مفید خواهد بود. بهتر است در ازای کاهش اتصال به شبکه، برای او پاداشی در نظر بگیرید یا در صورت تخطی، مجازاتش کنید. اگر رایانه فرزندتان در اتاق او یا در محل دیگری قرار دارد، انتقال آن به مکانی مثل آشپزخانه، اتاق غذاخوری یا هر مکانی در منزل که به راحتی بتوان رایانه را مشاهده و کنترل کرد راه حل مناسبی است.»‏

این روان‌شناس می‌افزاید: « تهیه فهرستی از فعالیت‌های جایگزین، مفید است. به این ترتیب که استفاده از اینترنت را به تدریج با دیگر سرگرمی‌های جذاب جایگزین کنید. استفاده مفرط از اینترنت، پوششی برای مشکلات مختلفی است که فرزندتان با آن روبه روست و در این حالت نیاز به درمان‌های خارج از خانه با کمک متخصصان دارد. در این چنین شرایطی از مشاوران مدرسه یا مراکز درمانی کمک بگیرید.» ‏

حیدری معتقد است: «مراکز درمان اعتیاد به مواد مخدر و الکل نیز می‌توانند مورد مشورت قرار گیرند، اما بدون شک تجربیات آنها درباره اعتیاد اینترنتی نیست و فقط درباره روش‌های مقابله با عادات، اطلاعاتی را در اختیار می‌گذارند. البته مراکز درمان این گونه از اعتیاد را می‌توانید روی اینترنت بیابید به شرط آنکه خود دچار اعتیاد نشوید.» ‏

فریده عباسی

http://glo۱۱۰.blogfa.com/۸۶۰۶.aspx