نقش رابطه آزادی تفكر تولید علم

در فرآیند تولید علم و نظریه پردازی ابتدا لازم است كه ویژگیهای بارز فعالیت های علمی مورد بررسی قرار گیرد از جمله مهمترین این ویژگیها بررسی رابطه ثابت بین پدیده ها و به دنبال آن كشف قوانین و نظریه پردازی است یك نظریه معتبر دارای دو جنبه مهم صوری و تجربی است كه این دو جنبه به نوعی مكمل یكدیگر می باشند

دانش محصول آگاهی است حال آنكه تكنولوژی بهره گیرنده از آن است. دانشمند ممكن است بخاطر نقش آگاهی در پی آگاهی باشد اما اهداف تكنولوژیست بهره گیری از آن است. رابطه بین دانش و تكنولوژی كه در واقع تا اواسط قرن نوزدهم میلادی نسبتاً جدا از هم رشد می كرده كه می توان ماشین های تحریر، چرخ خیاطی و غیره را نام برد كه بیشتر حاصل هوش و استعداد مكانیكی انسان بوده است.

اما در اوایل قرن بیستم همزمان با رشد صنایع شیمیایی، ارتباطات برق و هواپیما سازی فعل و انفعال بیشتری بین دانش و تكنولوژی به وجود آورد.

« تكنولوژی ارتباطات و اطلاعات اروپایی به ICT و آمریكایی به IT معروف است در واقع تركیبی است از تكنولوژی اطلاعات و ارتباطات كه به تنهایی و یا در تركیب سایر حوزه های تكنولوژیك محیط زندگی انسان را متحول ساخته است. اما چنانچه انسان را محصول تأمل دو عنصر محیط و ساختار ژنتیكی بدانیم، باید اذعان كرد كه IT تأثیر مخصوصی بر عنصر محیط داشته است.

تكنولوژی اطلاعات و ارتباطات منحصر به فرد است و بر خلاف سایر منابع، استفاده از منابع اطلاعاتی موجب كاهش آن نمی گردد. همچنان كه اطلاعات در یك سیستم ساخت جریان می یابد سودمندی بیشتری پیدا می كند و همچنین تكنولوژی خنثی نیست. تكنولوژی انعكاس نظام ارزشی خاص ساختار اجتماعی- اقتصادی و نگرش به روابط انسانی كه اغلب به همراه تكنولوژی انتقال می یابد و می تواند به تقسیم برابر فرصت ها و ثروت ها منجر شود و یا به نادیده گرفتن آنها ختم شود.

تكنولوژی بر جامعه و ارزش های جامعه اثر می گذارد و سازمان محدویت هایی را بر گزینش و اجرای انتقال تكنولوژی تحمیل می كند. استفادهٔ روزافزون از تكنولوژی اطلاعات، عواقبی دارد كه همواره مفید نیست. آمادومهتارام بو ( دبیر كل پیشین یونسكو)نگرانی خود را در مورد سرعت تغییرات تكنولوژی به این صورت ابراز نموده است: در نوآوری تكنولوژی موجب ترغیب شده است. موضوعی كه رخ داده است كاهش توانایی فكری و فرهنگی جامعه در نظارت بر تأثیر پیشرفت است. انسان دیگر برای جلوگیری از نیروهای تغییر تلاش نمی كند و همواره در به افسار كشیدن آن توفیق ندارد.»

●خلاصه :

در فرآیند تولید علم و نظریه پردازی ابتدا لازم است كه ویژگیهای بارز فعالیت های علمی مورد بررسی قرار گیرد از جمله مهمترین این ویژگیها بررسی رابطه ثابت بین پدیده ها و به دنبال آن كشف قوانین و نظریه پردازی است یك نظریه معتبر دارای دو جنبه مهم صوری و تجربی است كه این دو جنبه به نوعی مكمل یكدیگر می باشند.

در فعالیت های علمی هدف غائی تولید یك پارادایم است یعنی حاصل مجموعه ای سیستماتیك و به هم پیوسته از فعالیت های علمی، تولید یك چهارچوب نظری و عملیاتی جهت تبیین روابط میان پدیده ها می باشد.( دكتر فرامرز ملكیان، مجموعه مقالات همایش منطقه ای، ۱۳۸۱.ص۲۶۷)

نظریه پردازی و تولید تكنولوژی بسیاری از مبانی علمی و تكنولوژیكی است. و یكی از اصول اساسی در كار علمی برنامه ریزی است، چون موضوع علم، خود نظم بخشی به امور و ریشه گیری از روی نظم و برنامه است.

یعنی پتانسیل ها به خوبی مشخص نیست و اهداف نیز در برنامه ریزی نیز به شكل لازم، معلوم و تعریف شده نمی باشند.( دكتر حسن فاطمی، ۱۳۷۴.ص۱۵۶).

علم از طریق مطابقت دادن یك نظام رسمی از نمادها با مشاهدات تجربی در جهت تولید گزاره های قابل تأیید تلاش می كنند. علم با گزاره های قابل تأیید سرو كار دارد. گزاره ها یا بیانات علمی باید این قابلیت را داشته باشند كه درست بودن یا نادرست بودن آنها را بتوان بطور آشكار نشان داده به گونه ای كه پژوهشگران علاقمند دیگر بتوانند همان آزمایش را تكرار كنند و نتایج مشابه بدست آورند، این اصرار بر قابلیت بررسی علنی گزاره ها ، ویژگی ممتاز علم است. علم با رویدادهای خصوصی یا منحصر به فرد سر و كار ندارد، بلكه تنها به بیاناتی می پردازد كه بطور تجربی قابل اثبات هستند. یك تجربه صرفاً شخصی كه منحصر به فرد و غیرقابل اثبات باشد نمی تواند یك قانون علمی باشد. اما اگر در شرایط كاملاً مشخص و تعریف شده، تجربه أی را چندین بار تكرار كنیم و نتایج یكسانی بدست آوریم آنگاه یك قانون علمی كشف كرده ایم. یك قانون علمی را می توان به عنوان یك رابطه ثابت بین دو یا چند دسته از پدیده ها تعریف كرد و به همین دلیل می توان گفت همه دانشمندان به دنبال كشف قوانین هستند. نظریه به عنوان مهم ترین سند شناخته شده رویدادهای علمی حاصل فرآیند فعالیت های منظم علم است. در فرآیندنظریه پردازی علمی دو جنبه مهم هستند نخست اینكه هر نظریه دارای یك جنبه رسمی یا صوری است كه كلمات و نمادهای نظریه را شامل می شود، دوم اینكه هر نظریه دارای یك جنبه تجربی است كه رویدادهای فیزیكی را كه نظریه در نبیین آنها می كوشد، شامل می شود. هر چند كه رابطه بین جنبه های صوری و تجربی نظریه بسیار پیچیده است، باید خاطر نشان ساخت كه بخش صوری نظریه می تواند به خودی خود معنی دار باشد، حتی اگر پیش بینی هایی كه در جهان فیزیكی انجام می دهد نادرست از آب در آیند. نكته مهم آنست كه یك نظریه ممكن است معتبر به نظر برسد اما مادام كه آزمون سخت تجربی را با كامیابی پشت سر ننهاده باشد، از لحاظ علمی معنی دار تلقی نخواهد شد. همیشه این احتمال وجود دارد كه شخص تحت تأثیر بیان فریبندهٔ نظریه قرار گیرد و فراموش كند معلوم نماید نظریه پردازی و تولید علم به عنوان مبانی حركتهای علمی و تكنولوژیكی در یك جامعه علاوه بر زیربناهایی كه از آنها یاد شده به شرایط و عوامل دیگری هم بستگی دارد كه در صورت نبود یا ضعیف بودن آن شرایط فرآیند تولید علم و تشكیل نظریه های مورد نیاز نیز میسر نخواهد شد.

آزادی، ارتباط آزادمنشانه فرهنگ دموكراتیك به وسیله این تمایل كه افراد فرصت پیشرفت مداوم به سوی آزادی و انجام اقدامات روز افزون مربوط به آن را داشته باشند آزادی را گسترش می دهند.

در جهان اشكال حكومتی متفاوتی وجود دارندكه برخی خود كامه و برخی آزاد منشانه عمل می كنند، گرچه هیچ كشوری دموكراسی كامل به دست نیاورده، با این حال در عصر ما برقراری ارتباط كه در آن دموكراسی مطلوب به شكل های گسترده ای تقسیم شده است، عصری كه بیشتر حكومت ها ادعای اعمال قدرت را بر اساس خواست افراد دارند. ارتباطات با این تفكر ایده آل سهیم است وبه دنبال اعطای آن به مردم و پاسخگویی به نیازهایشان می باشد. علی رغم ناتوانی در كسب دموكراسی كامل در حكومت ها و یا درارتباطات اصول دموكراسی یكی از مهمترین ارزش های انسانی است كه بایستی ترغیب شود.

ارتباط دموكراتیك فرآیند تكاملی است كه بر اثر گذشت زمان دچار تغییر می شود و سطوح مختلفی را در كشورهای مختلف به خود اختصاص می دهد. به هر حال ارتباط دموكراتیك هدفی را دنبال می كند كه در آن ارتباطات را در پاسخ به خواست های افراد مسئول می داند. دموكراتیك كردن ارتباطات را می توان به عنوان فرآیندی كه در آن موارد زیر وجود دارد تعریف كرد:

الف) انسان عضو فعال در تصمیم گیری محسوب می شود و نه به عنوان هدف ارتباطی

ب ) تنوع تبادل پیامها افزایش می یابد.

ج) گسترش و كیفیت حضور اجتماعی یا مشاركت در برقراری ارتباط افزایش می یابد.

ارتباط دموكراتیك فرآیندی اساسی برای انسان است. برقراری ارتباط لازمه اش انسان بوده است، و انسان ها ذاتاً به اطلاعات، احساسات و عقاید خود نیاز دارند.

چنــانچه برقـراری ارتبـاط تنهـا از نظر اجتماعی و در روابط بین فردی و ارتباط شفاهی مطرح می شد، عدهٔ كمی نیاز به برقراری ارتباط را مورد پرسش قرار می دادند. این دخالت تكنولوژی در فـرآیند ارتبـاطات است كه بـه بـروز سئوالاتی در باره نیاز اساسی به برقراری ارتباط منجر می شود. ولی وجود ماشین نبایستی به تغییر نیازهای ضروری افراد منتهی گردد. از سوی اجتماعات و گروه هایی از افراد كه از طریق ارتباطات گروه های خاصی را تشكیل داده اند، نیاز مشابهی مطرح است. نادیده گرفتن تبادل اطلاعات وارتباطات و ابزار و عقاید فردی یك جامعه و با یك ملت علمی غیر انسانی است. این عمل موجب تخریب شخصیت و فرهنگ جامعه شده است و افراد بشر را تهی دست تر می كند. بنابراین نیاز به برقراری ارتباط بین تمامی افراد و جوامع وجود دارد، و بودن آن اساسی ترین نیاز اجتماعی انسان نادیده گرفته می شود.

دولت های مختلف آزادی ارتباطات را متفاوت معرفی می كنند و لازم است در باره برخی از این تفاوت ها بر اساس تحلیل هایی از ۳ نگرش اصلی برقراری ارتباط از سوی پرفسور هووارد آنادولت ارائه شده است به كنكاش بپردازیم: ( شریعتمداری، علی. تكنولوژی اطلاعات و ارتباطات ، ۱۳۷۵، ص ۸۹)

نوع اول :نگرش غربی به عنوان یك فرآیند زنده سیاسی و یك فعالیت تجاری پویا تأكید دارد. این نظریه از انقلاب آزادی خواهان در برابر هیأت حاكم نشأت گرفته و به بهترین وجه در اولین اصلاحیه قانون اساسی ایالات متحده آمریكا داده نشده است.

همچنین آزادی و ارتباطات مستلزم ابزارهای تكنولوژی به منظور برقراری ارتباط است ولی توسعه وسایل ارتباطی به نظارت دولت، حزب و حمایت اقتصادی و طبقاتی نیاز دارد. این نظارت می تواند به اعمال سانسور منتهی گردد و در نهایت موجب نادیده انگاشتن خود آزادی است.

كشورهای كمتر توسعه یافته باید تكنولوژی و وسایل ارتباطات را به دست آورند و در به كار گیری آن مسئولانه عمل كنند برای مردم خود آزادی و دموكراسی با ارمغان آورند.

در كل هدف اصلی این است كه افراد گروه ها حداكثر آزادی ممكن در ارسال و دریافت اطلاعات را دارا باشند. اعمال سانسور از سوی دولت تقریباً به كلی محكوم نشده است، و آزادی ارتبـاط به عنـوان یك وسیله تبـادل افكار و بررسی برنامه های سیاسی و رقابتی ارزش گذاری می شود. آزادی در عنوان كردن انتقادات از دولت و امور دولتی به صورت نظریه تضمین شده و تا حد گسترده ای اعمال می شود.

دومین نظریه مربوط به خبرنگاران كشورهای توسعه یافته است كه تأكید بر ضرورت ارتباطات در ایجاد هویت ملی، قدرت اقتصادی و اجتماعی دارند. سومین نظریه ارتباطات به نگرش سوسیالیستی است كه عقیده دارد، هیچ نیازی به آزادی ارتباطی بیشتر از آنچه حزب كمونیست در بیان عقاید در نظر گرفته، وجود ندارد، زیرا حزب از جانب مردم سخن می گوید و یا حداقل پیام های بین افراد را هدایت می كند.

●شكل آزادی در برقراری ارتباط

شرط لازم برای توسعهٔ شایسته و درخور انسان بیان عقاید احساسات یا ارزشها از سوی فرد یا یك ملت به وسایل برقراری ارتباط و تكنولوژی اطلاعات پیچیده در عصر الكترونیك نیاز دارد. در حال حاضر كشورهای كمتر توسعه یافته از فقر و وسایل ارتباطی رنج می برند و آزادی لازم برای عمل رساندن صدای خود به جهانیان را ندارند، به هر حال وقتی یك كشور كمتر توسعه یافته به وسایل ارتباطی دست می یابد ، دولت مربوطه اش تشویق می شود كه گاهی در جهت منافع توسعه و بعضی مواقع در جهت منافع رهبران سیاسی به كنترل ارتباطات بپردازند.

در این حالت ، دولت تنها به طرح پیام هایی می پردازد كه در جهت برنامه ها و ارتباط با سیاست مداران خود به نظر مناسب و مطلوب می رسند. البته این همان سانسور یا آنتی تز یا نقطه مقابل آزادی ارتباطات است.

این دور تسلسل بدترین نوع سركوب آزادی است زیرا باعث نادیده گرفتن آزادی، و آزادی سیاسی انسان پیش شرط های برقراری عدالت و آزادی است.

كشورهای كمتر توسعه یافته باید تكنولوژی و وسایل ارتباطات را به دست آورند و در به كار گیری آن مسئولان عمل كنند و برای مردم خود آزادی و دموكراسی را به ارمغان آورند .

این نمودار بر اساس الگوی توسعهٔ « هوارد آناولت » طراحی شده است

آزادی به منظور برقراری ارتباط ------> نادیده گرفتن آزادی ------>ایجاد سانسور ------> برقراری كنترل ------> نیاز به وسایل -------> آزادی به منظور برقراری ارتباط

نویسنده: مهناز حبیبی

منابع :

۱- اسمیت، فیلیپ و هونفیش، گوردن ( ترجمه علی شریعتمداری ) تفكر منطقی روش تعلیم وتربیت، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۷۱.

۲- هر گنهان، بی آر( ترجمه علی اكبر سیف ) مقدمه ای بر نظریه های یادگیری، تهران، انتشارات فرهنگ معاصر، ۱۳۷۱.

۳- شریعتمداری، علی، نقد و خلاقیت تفكر، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۷۱.

۴- مجموعه ای از اولین همایش منطقه ای نهضت علمی، اسفند ۸۲.

۵- دكتر سیــف، عـلی اكـبر. روانـشنـــاسی پــرورشی( یــادگیری وآمــوزش )،تهران، انتشارات آگاه، ۱۳۸۰.

۶- ملكیان، فرامرز، مجموعه مقالات همایش منطقه ای، ۱۳۸۱، ص ۲۶۷.

۷- فاطمی ، حسن، مجموعه مقالات همایش منطقه ای، ۱۳۸۱، ص ۱۵۶.

---