کودکانمان بزرگ شده اند

نویسنده باید به همه ظرافت های دنیای امروز کودکان و ویژگی های آن توجه کند

دو هفته‌ای می‌شود که کتاب جدیدی برای پسرم خریده‌ام. تمام هوش و حواسم به این است که کتاب را به دست بگیرد و بخواند. چند باری هم که به او گوشزد کردم آیا کتاب را خوانده یا نه؟ با بی‌میلی و رودربایستی، چنین پاسخی به من داد: «می‌خوانم بابا، می‌خوانم.»

اما خوب می‌دانم مشکل چیست. پسرم آن کتاب را دوست ندارد. همان روز اولی که کتاب را به دستش دادم با اشتیاق گرفت و وقتی دو سه صفحه‌ای خواند آن را روی زمین گذاشت و دیگر ندیدم آن را به دست بگیرد. در عوض هر روز می‌بینم کتاب دیگری را به دور از چشمان من برمی‌دارد و چنان با اشتیاق می‌خواند که من نیز هوس می‌کنم آن را بخوانم. در یک فرصت مناسب کتاب را از او می‌گیرم و پس از مطالعه چند صفحه ابتدایی عجیب وسوسه می‌شوم تا پایان آن را بخوانم و چیزی نمی‌گذرد که خواندن آن را تمام می‌کنم. کتاب را می‌بندم. احساس می‌کنم حق با پسرم است.

او در این کتاب چیزی می‌بیند و می‌جوید که در دیگر کتاب‌ها آن را نمی‌یابد. نوع روایت داستان چنان خلاقانه و بی‌نظیر است که من نیز همچون فرزندم، همراه با روند داستان، در رویاهای شخصیت داستان اوج می‌گیرم و پیش می‌روم. هوس می‌کنم دوباره بخش‌هایی از آن کتاب را که نوع روایتش بسیار خلاقانه است، بخوانم و عجیب است حظ بیشتری می‌برم... .

شاید برای تک‌تک پدر و مادرهایی که نونهالان و خردسالانی دارند چنین اتفاقی رخ داده باشد. بارها پیش آمده کتابی را برای فرزندمان ‌خریده‌ایم و وقتی به دستش داده‌ایم با واکنش منفی او روبه‌رو ‌شده‌ایم، اما گاهی نیز می‌بینیم کتابی دیگر را به دست می‌گیرد و با اشتیاق آن را می‌خواند و داستان آن را برای ما هم تعریف می‌کند.

همین جا باید تأکید کنم به‌هیچ‌وجه قصد تخریب یا زیرسوال بردن زحمات و تلاش نویسندگان را ندارم، ولی باید واقعیت‌ها را پذیرفت و کوشید به برخی چرا‌ها پاسخ داد. چرا کودکان و نونهالان ما برخی کتاب‌ها را با شور وشوق بیشتری نسبت به برخی دیگر مطالعه می‌کنند؟ در این کتاب‌ها چه چیز نهفته‌ای وجود دارد که ذهن کودکان ما را تا این اندازه به خود مشغول می‌کند؟

به عقیده بسیاری از صاحب‌نظران و کارشناسان کودک، مهم‌ترین عنصر در محتوای کتاب کودک بحث جذابیت و خلاقیت است. این که کودک من با خواندن کتاب با شخصیت داستان همذات‌پنداری کند، با او در داستان شریک شود و با پستی و بلندی‌ها و فراز و نشیب‌های داستان پیش ‌برود.

به عقیده روان‌شناسان، کودکان به آثاری علاقه‌مند می‌شوند که باعث رویاپردازی و پرواز خیالشان شود. هیجان نهفته در یک اثر باعث می‌شود کودکان به یک اثر علاقه‌مند شوند یا آن را نادیده بگیرند.

در دنیایی به سر می‌بریم که انواع و اقسام بازی‌ها، فیلم‌ها و انیمیشن‌های خلاقانه و متهورانه تولید شده و می‌شود و به ‌‌آسانی در دسترس کودکانمان قرار می‌گیرد. این‌ آثار، شدیدترین و گیراترین هیجانات را برای کودکان و نونهالان ما به ارمغان می‌آورد. نونهالان ایرانی هر روز تخیلات و هیجانات درونی خود را با مشاهده بازی‌ها و سرگرمی‌ها به منصه ظهور می‌رسانند. بنابراین اگر قرار است کتاب نیز در این میان جایی داشته باشد باید از عنصر خیال، جذابیت و خلاقیت برخوردار باشد. بدون این ویژگی‌ها کتاب به شیئی تبدیل می‌شود که از امروز و فردا دور است و در گذشته به‌سر می‌برد.

سپری شد روزگاری که مادربزرگ و پدربزرگمان برای ما قصه «شنگول و منگول» تعریف می‌کردند و ما با رؤیای گیر افتادن گرگ قصه خوشحال می‌شدیم و هر شب خوابشان را می‌دیدیم. امروز کودکان و فرزندانمان با فناوری‌ها و شخصیت‌های انیمیشنی و بازی‌های رایانه‌ای پرهیجان رویارو هستند. شخصیت‌هایی که بخوبی می‌توانند احساسات کودکانمان را درگیر و تسخیر کنند، به گونه‌ای که گویی این خودشان هستند که در آن فضا و حادثه نقش بازی می‌کنند. درواقع، کودکانمان زندگی شخصیت‌های داستانی این انیمیشن‌ها و بازی‌های رایانه‌ای را زندگی خود تلقی کرده و مسحور این داستان‌ها می‌شوند.

اینها واقعیت زندگی امروزمان است و اگر قرار است برای کودکان و نوجوانانمان کتاب نوشته شود، نویسنده باید به همه ظرافت‌های دنیای امروز و ویژگی‌های آن توجه کند. تکنولوژی باعث همگرایی و نزدیکی مردمان سرزمین‌ها می‌شود و این پاسخی است به کسانی که می‌پندارند کودک ایرانی و شرقی با کودک غربی تفاوت دارد. به هر حال، منکر برخی تفاوت‌ها نیستیم، ولی باید پذیرفت کودک ایرانی هم مانند کودک غربی، رویاها و هیجاناتی دارد که باید به آنها پاسخ داده شود. نویسنده ایرانی باید در نظر داشته باشد داستان مانند بازی‌ها و انیمیشن‌ها باید خلاقیت، جذابیت و هیجان مضاعف برای کودک و نوجوان امروز داشته باشد. باید توجه داشته باشید کودک امروز دیگر از حرف زدن درباره درخت و گل و بلبل و شنگول و منگول لذت نمی‌برد. او بزرگ شده، چون دنیای اطرافش بزرگ شده است.

حیدر ایمنی

کارشناس نشر مدیر روابط عمومی سوره مهر