نقش وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده در مرگ و میر کودکان

اختلاف در عواملی از قبیل بهداشت عمومی مادر, مراقبت های ویژه در دوران حاملگی و پس از زایمان, تغذیه و بهداشت در دوران کودکی و باعث به وجود آمدن اختلاف در سطح مرگ ومیر کودکان در میان جوامع, اقوام و خانواده های مختلف می شود

میزان و سطح مرگ‌ومیر کودکان یکی از شاخص‌های مهم و تعیین‌کنندهء سطح پیشرفت و توسعه‌یافتگی جوامع است. در بسیاری از گزارش‌های مربوط به توسعهء انسانی و اجتماعی سطح مرگ‌ومیر کودکان زیر پنج سال و کودکان زیر یک سال اهمیت ویژه‌ای دارد. از سوی دیگر هر چند مرگ‌ومیر کودکان به سطح توسعه‌یافتگی جوامع مربوط می‌شود، باید افزود که بسیاری از علل تعیین‌کنندهء مرگ‌ومیر در سنین اولیه مربوط به شرایط زندگی خانواده‌هایی است که نوزادان در آن‌جا به دنیا می‌آیند و پرورش می‌یابند.

اختلاف در عواملی از قبیل بهداشت عمومی مادر، مراقبت‌های ویژه در دوران حاملگی و پس از زایمان، تغذیه و بهداشت در دوران کودکی و... باعث به وجود آمدن اختلاف در سطح مرگ‌ومیر کودکان در میان جوامع، اقوام و خانواده‌های مختلف می‌شود.

از این رو، شناسایی این عوامل و تلاش برای رفع آن‌ها از یک سو به کاهش مرگ‌ومیر کودکان می‌انجامد و از سوی دیگر تلاشی است در جهت توسعه‌یافتگی. اگر از نگاه موردی دوری کنیم و وضعیت مرگ‌ومیر کودکان را در مجموع مدنظر قرار دهیم، به عواملی برمی‌خوریم که ارتباط تنگاتنگی با وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خانواده‌ها دارد. از دیدگاه جمعیت‌شناسی می‌توان علل مرگ‌ومیر کودکان را در دو گروه علل جمعیت‌شناختی و عوامل اقتصادی و اجتماعی مورد بررسی قرار داد. البته باید توجه داشت که مرگ‌ومیر کودکان با بروز انواع بیماری‌ها و عدم درمان به‌موقع و یا درمان‌ناپذیر بودن آن و حوادث اتفاق می‌افتد که وضعیت خانواده‌ها در بروز بیماری، نوع و میزان درمان و مراقبت‌های بعد از آن بسیار موثر است.

علل جمعیت‌شناختی به‌طور مستقیم بر مرگ‌ومیر کودکان تاثیر می‌گذارد. این علل عبارتند از:

۱) سن مادر به هنگام ازدواج و نیز به هنگام تولد نوزاد،

۲) فاصله‌گذاری میان موالید،

۳) رتبهء موالید،

۴) سن نوزاد،

۵) وزن نوزاد،

۶) میزان باروری،

۷) چند قلوزایی،

۸) وزن نوزاد هنگام تولد.

عوامل اقتصادی- اجتماعی خانواده‌ها که به‌طور غیرمستقیم بر میزان مرگ‌ومیر کودکان اثر می‌گذارند، عبارتند از:

۱) سطح تحصیلات والدین،

۲) درآمد والدین،

۳) اشتغال والدین و نوع شغل آن‌ها،

۴) نوع و محل زایمان مادر،

۵) محل سکونت خانوار،

۶) نوع مسکن و امکانات منزل مسکونی خانوار،

۷) وضعیت زناشویی همسران و ساختار خانواده،

۸) محل تولد و زندگی مادر قبل از ازدواج،

۹) سطح و نوع تغذیهء مادر در هنگام بارداری و زایمان و نیز نوع تغذیهء خانوار،

۱۰) وضعیت ترجیح جنسی در اجتماع و توجه بیش‌تر به جنس مرد،

۱۱) نوع و وضعیت مراقبت‌های دوران بارداری و زایمان،

۱۲) پایگاه اقتصادی - اجتماعی خانوار،

۱۳) اعتیاد والدین به سیگار،

۱۴) طول دوران شیردهی و کیفیت آن.

همان‌گونه که ملاحظه می‌شود بسیاری از عوامل اقتصادی اجتماعی نام ‌برده، ارتباط نزدیکی با وضعیت اقتصاد خانواده (شغل، درآمد، ثروت، برخورداری‌ها و توانایی‌های مالی) دارد. مطالعات بسیاری نشان داده است که میزان درآمد خانواده، پایگاه اقتصادی و اجتماعی خانواده، محل سکونت که ارتباط نزدیکی با اقتصاد خانواده دارد، نوع و میزان تغذیهء مادر و کودک که با میزان درآمد و سطح آگاهی‌های خانواده مرتبط است، تاثیر غیرقابل انکاری بر میزان و نرخ مرگ‌ومیر کودکان زیر پنج سال دارد.

از این رو، تلاش برای ارتقای سطح درآمدی خانواده‌ها و در مجموع بهبود اقتصاد خانواده‌ها، به معنای تلاش برای افزایش طول عمر افراد و کاهش میزان مرگ‌ومیر کودکان خواهد بود.