پاندا خرس یا راکون

دانشمندان سال ها بر سر این مساله که آیا پاندای بزرگ نوعی خرس است یا نه, با یکدیگر اختلاف داشتند سال ۱۸۶۹ میلادی ۱۲۴۸ هجری شمسی نخستین طبیعت شناس غربی پس از مشاهده پاندای بزرگ آن را یکی از اعضای خانواده خرس ها Ursidae معرفی کرد

دانشمندان سال‌ها بر سر این مساله که آیا پاندای بزرگ نوعی خرس است یا نه، با یکدیگر اختلاف داشتند. سال ۱۸۶۹ میلادی (۱۲۴۸ هجری شمسی) نخستین طبیعت‌شناس غربی پس از مشاهده پاندای بزرگ آن را یکی از اعضای خانواده خرس‌ها (Ursidae) معرفی کرد. اما یک سال بعد از آن، گروهی از دانشمندان اسکلت پانداها را مورد آزمایش قرار داده و اعلام کردند ساختار اسکلتی بدن این جانور بیشتر از آن‌که به خرس‌ها شبیه باشد، به راکون‌ها شباهت دارد.

این شبهه دقیقا از آنجا ناشی می‌شود که اسکلت بدن پاندای بزرگ خصلت‌های مشابهی با پاندای قرمز (Ailurus fulgens) که عضو خانواده راکون‌هاست، دارد. این حیوان که پیشتر از پاندای بزرگ شناسایی شده، نوعی پستاندار درخت‌زی و بومی نواحی شرقی هیمالیا و جنوب‌غربی چین است و در حال حاضر نیز از نظر تقسیم‌بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) در رده آسیب‌پذیر جای گرفته. چراکه هم‌اکنون حدود ده هزار پاندای سرخ در طبیعت وجود دارد. شباهت پاندای بزرگ و پاندای سرخ از جهاتی مثال‌زدنی است.

پاندای سرخ زندگی در جنگل‌های بامبوی مرتفع جنوب آسیا را ترجیح می‌دهد. از طرفی فرم جمجمه، ساختار دندان‌ها و نحوه استخوان‌بندی دست آنها از جمله شست کاذب بسیار شبیه پانداهای بزرگ است. پاندای بزرگ قطعا شبیه خرس‌هاست، اما در مجموع مثل آنها رفتار نمی‌کند.

به عنوان مثال پاندای بزرگ با این‌که در مناطقی با زمستان‌های فوق‌العاده سرد زندگی می‌کند، اما خواب زمستانی ندارد. پاندای بزرگ بندرت همانند یک خرس غرش می‌کند و بجای آن علاقه وافری به ناله کردن دارد. تازه‌ترین تحقیقات ژنتیکی و مقایسه‌های مختلف نشان داده پانداهای بزرگ سیاه و سفید در معرض خطر انقراض، برخلاف برخی شباهت‌های خیره‌کننده به پانداهای قرمز، در اصل یکی از نزدیک‌ترین خویشاوندان خرس‌ها هستند.

● معده یک گوشتخوار، عادت یک جونده

پاندای بزرگ غرب چین ۱۰ تا ۱۲ ساعت از وقت خود را در طول روز صرف خوردن می‌کند. سر بزرگ این حیوان ماهیچه‌های بزرگی دارد که امکان جویدن مداوم را برایش مهیا می‌کند. معده‌اش، ابتدایی و روده‌اش کوتاه است. جالب است بدانید معده و روده پاندای بزرگ دقیقا تاکیدی بر خصلت گوشتخواری خانوادگی‌ این حیوان است و به همین دلیل هضم بامبو برای آنها مشکل است.

● استخوان‌بندی متمایز

پاندای بزرگ در پنجه دست خود یک شست کاذب دارد که در اصل حاصل نوعی تغییر در استخوان مچ است. پانداها از این انگشت کاذب برای نگه داشتن سرشاخه‌های نازک بامبو استفاده می‌کنند. تحقیقات اخیر نشان داده جمجمه یک پاندای بزرگ برخلاف باورهای اولیه، کاملا با جمجمه کوچک و قلمی راکون‌ها فرق دارد. حجم قابل توجه بخش فوقانی جمجمه پاندا یکی از بارزترین این تفاوت‌هاست. همچنین یک راکون معمولی (Procyon lotor) شست کاذب ندارد. از طرفی شانه‌های بزرگ و پاهای کوتاه پانداها باعث می‌شود راه رفتن آنها به نظر کج و نامتعارف جلوه کند.

● ابعاد بدن

از نظر جثه نیز پانداها حرف‌هایی برای گفتن دارند. به عنوان مثال دو خویشاوند نزدیک آنها یعنی خرس‌های قهوه‌ای جزیره کودیاک آلاسکا و خرس‌های قطبی که در ضمن بزرگ‌ترین خرس‌های جهان هستند، به ترتیب حدود ۴۴۳ و ۶۵۰ کیلوگرم وزن و بین ۸/۲ تا ۳ متر طول دارند. این در حالی است که پانداها حدود ۷/۱ متر طول و ۱۲۵ کیلوگرم وزن دارند. با این حال پانداها کوچک‌ترین خرس‌های دنیا نیستند. کوچک‌ترین خرس دنیا، خرسی موسوم به آفتاب با نام علمی Helarctos malayanus است که تنها حدود ۴/۱ متر طول و ۶۵ کیلوگرم وزن دارد. خرس کوچک آفتاب، بومی جنگل‌های تنک حاره‌ای جنوب شرق آسیاست. اما جمجمه یک پاندا از دیگر خرس‌ها بزرگ‌تر است. صورت، سر گرد و ماهیچه‌های بزرگ و آرواره در خرس‌های پاندا، بیانگر نوع متفاوت تغذیه در این حیوان است. پانداها تنها در این شرایط و با این قابلیت‌ها می‌توانند عصاره بامبو را از طریق جویدن زیاد مورد استفاده قرار دهند.

● بامبوخوارها

پاندای بزرگ بیش از ۹۰ درصد رژیم غذایی خود را از بامبو تامین می‌کند. بامبو یا خیزران گیاهی چند ساله و همیشه سبز از تیره گندمیان است. برخلاف باور عده‌ای، بامبو درخت نیست بلکه در اصل نوعی علف چند ساله و بزرگ است. رطوبت و حرارت دو فاکتور مهم در رشد بامبو محسوب می‌شود. بهترین بامبوهای جهان در ژاپن و چین رشد می‌کنند اما کشت بامبو در بیشتر نواحی شرقی آسیا آسان است و به همین مناسبت هم در این مناطق نسبتا زیاد دیده می‌شود. پانداها عادت دارند از شاخه‌ها، شیره و برگ‌های خیزران تغذیه کنند. این گیاه حتی آب کافی را نیز در اختیار بدن آنها می‌گذارد. از بین حدود ۳۰ گونه بامبویی که پانداها از آنها تغذیه می‌کنند، بامبو چتری و پیکانی پرطرفدارتر است. از آنجا که بامبو در تمام طول سال یافت می‌شود، پس عملا پانداها نیازی به خواب زمستانی ندارند.

● معده‌ها و روده‌های تخصصی

چنانکه پیش‌تر هم اشاره شد، هضم بامبو حتی برای پانداها نیز دشوار است. برخلاف پانداها که معده آنها به گوشتخواران شبیه است، علفخوارانی نظیر گاوها چند معده، روده‌های عریض و طویل و باکتری‌های تخصصی برای شکستن بافت گیاهان دارند. اما پانداها این ویژگی‌ها را ندارند و در نتیجه مجبورند روزانه مقادیر بسیار بیشتری از این گیاه را مصرف کنند تا بتوانند انرژی لازم را برای حیات به دست بیاورند.

یک پاندا در طول روز گاه بیشتر از ۴۰ کیلوگرم بامبو مصرف می‌کند و این در حالی است که بخش اعظم آن نیز دفع می‌شود. دیگر گیاهان مورد علاقه پانداها عبارتند از: سروکوهی، تاک، راج (نوعی گیاه گلدار) و هویج وحشی.

● گوشتی که تهیه آن گران تمام می‌شود

تصور نکنید پانداها همیشه رژیم علفخواری دارند. آنها اگر مجال داشته باشند از شکار موش و سوسک‌هایی که در لابه‌لای درختان پیدا می‌شود، غفلت نمی‌کنند. اما پانداها را نمی‌توان شکارچیان کارآزموده‌ای تلقی کرد چرا که گاه حتی شکارهای راحت را نیز از دست می‌دهند و به همین دلیل گاهی هم می‌توان آنها را بالای سر بقایای شکار دیگر شکارچیان از جمله پلنگ پیدا کرد.

مترجم: فرناز حیدری

منابع: WorldWideLife

IUCN Red List، Hunters of the Wild Encyclopedia of mammals