تأثیر بیماری های کلیوی بر پوست, مو و ناخن

عوارض پوستی اختلالات کلیوی در گفت وگو با دکتر آریا جنابی متخصص بیماری های کلیه و دکتر غلامحسین غفارپور متخصص پوست

بیماران مبتلا به نارسایی کلیه در طول درگیری درازمدت یا دائمی با این بیماری همواره دچار عوارض فراوانی می‌شوند که هریک به نوبه خود دردسرآفرین و مشکل‌زا هستند. از آنجا که نارسایی کلیه با جان فرد مبتلا سر و کار دارد، همواره مورد توجه مردم بوده است...

این بیماری عوارضی هم دارد که چندان به چشم نمی‌آیند ولی برای فرد مبتلا بسیار مهم هستند. یکی از این عوارض و ضایعات، مشکلات پوستی‌ است. این مشکلات معمولا خطر جانی برای بیمار ندارند اما مستقیم در کیفیت زندگی او تاثیرگذارند.

دکتر غلامحسین غفارپور، متخصص پوست و عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران، درباره این بیماری‌ها می‌گوید: «نمی‌توان به این دلیل که بیمار دچار نارسایی کلیه با بیماری نسبتا جدی و مادام‌العمری دست به گریبان است، کیفیت زندگی او را در نظر نگرفت و از عوارض جانبی بیماری‌اش غافل شد چون هر یک از این عوارض می‌توانند حتی بیشتر از خود بیماری –چه از نظر سلامت جسمی و چه از نظر سلامت روانی- به فرد مبتلا آسیب برسانند.»

دکتر آریا جنابی، متخصص بیماری‌های کلیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز معتقد است: «یکی از اهداف درمان این بیماران، کم کردن عوارض پوستی است زیرا علاوه بر تاثیر جسمی، می‌تواند نقش روانی در تداوم و پیگیری درمانشان داشته باشد. اگر بتوان عوارض و ضایعات پوستی این بیماران را کاهش داد، از نظر اجتماعی وضعیت مطلوب‌تری پیدا می‌کنند و می‌توانند به زندگی عادی بپردازند.» عوارض پوستی ناشی از نارسایی کلیه در مراحل اولیه بیماری بروز نمی‌کنند و افرادی که به نوع خفیف‌تر بیماری‌های کلیوی مبتلا هستند، معمولا دچار این عوارض نمی‌شوند. این تغییرات و عوارض به‌تدریج و در طول زمان به وجود می‌آیند و با پیشرفت بیماری و بی‌توجهی تشدید می‌شوند. مشکلات پوستی ممکن است از تغییر رنگ پوست، ضایعات پوستی، خارش و ریزش موها تا کبودی‌های موضعی، تورم اندام‌ها و... باشند و بسیاری از آنها با توجه بیشتر تا حدودی بهبود پیدا می‌کنند.

● تغییر رنگ پوست

تغییر رنگ پوست به‌خصوص پوست چهره، یکی از شکایت‌های رایج بیماران کلیوی است. دکتر جنابی در مورد این تغییر رنگ چهره به زرد مایل به نارنجی توضیح می‌دهد: «علت بروز این عارضه، ناتوانی کلیه در دفع سموم بدن و رسوب این سم‌ها در لایه‌های پوست نواحی مختلف بدن از جمله صورت است. البته ممکن است کم‌خونی نیز در این تغییر رنگ پوست موثر باشد. یکی از هورمون‌های مهمی که در خون سازی نقش دارد، اریتروپوئیین است. ایجاد نارسایی در عملکرد کلیه، به‌تدریج باعث اختلال و کاهش میزان ترشح این هورمون که از کلیه‌ها ترشح می‌شود و این وضعیت در نهایت باعث کم‌خونی ‌و تیره شدن رنگ پوست خواهد شد.» دکتر غفارپور نیز برطرف شدن این مشکل را در درمان کم‌خونی و نارسایی کلیه می‌داند و می‌گوید: «برای درمان موضعی تیرگی‌های ایجاد شده، می‌توان هفته‌ای چند بار و در شب از کرم‌های روشن‌کننده استفاده کرد.»

● خشکی و خارش پوست

دکتر جنابی، خشک شدن پوست را از دیگر عوارض پوستی بیماری‌های کلیوی برمی‌شمارد و می‌گوید: «در بیماران مبتلا به نارسایی کلیه، پوست طراوت و لطافت خود را از دست می‌دهد، حالت شکننده پیدا می‌کند و دچار خارش‌های گسترده یا محدود می‌شود. این خارش باعث می‌شود فرد مدام پوست خود را بخاراند و همین کار باعث به‌وجود آمدن خراش‌های پوستی می‌شود.» وی مصرف داروهای مدر (ادرارآور) را هم در خشکی پوست بیمار موثر می‌داند و در این‌باره می‌گوید: «اگر بیمار مبتلا به نارسایی کلیه از داروهای مدر استفاده کند، ممکن است خشکی پوستش در مراحل اولیه بیشتر شود ولی به‌تدریج و با تطبیق‌یافتن سیستم فیزیولوژیک بدن با داروها، این مشکل برطرف خواهدشد.» دکترغفارپور خشکی پوست بیماران کلیوی و خارش آن را با یکدیگر مرتبط و استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده، نرم‌کننده و چرب‌کننده را گام اول در پیشگیری از خشکی بیش از حد پوست بیماران می‌داند. به گفته وی، استفاده از پرتوهای فرابنفش خورشید در فصل‌های آفتابی سال، در درمان خارش پوست بیماران کلیوی موثر است. این متخصص پوست در مورد درمان خارش پوست این بیماران در فصل‌های سرد سال می‌گوید: «یکی از شیوه‌های موثر، استفاده از مولد پرتوهای لیزر فوق بنفش با باند باریک است که در برخی بیمارستان‌ها وجود دارد.»

● ضایعه‌های پوستی

دکتر جنابی در مورد ضایعات پوستی‌ای که برخی بیماران مبتلا به نارسایی کلیه به آن دچار می‌شوند، خاطرنشان می‌کند: «به دلیل رسوب برخی ترکیب‌ها از قبیل فسفات‌ها و دیگر ترکیب‌های فسفردار، ضایعات برجسته‌ای در سطح پوست نواحی مختلف بدن این بیماران به وجود می‌آید. در مراحل اولیه نارسایی پیشرفته کلیه قطره‌های برفک‌مانندی به نام «شبنم اورمیک» روی پوست و بیشتر در نواحی ساق پا ایجاد می‌شود. این ضایعات بیشتر در افرادی که نارسایی پیشرفته کلیه دارند و هنوز تحت درمان دیالیز قرار نگرفته‌اند، دیده می‌شود و بعد از شروع دیالیز برطرف خواهندشد.» دکتر غفارپور نیز به «ضایعات سوراخ‌کننده پوست» اشاره می‌کند و در مورد مشخصات این ضایعات می‌افزاید: «این ضایعات، دانه‌های برجسته زیرپوستی‌ای هستند که حالت گنبدی شکل دارند و قسمت میانی‌شان کمی گود است. اندازه آنها گاهی به یک نخود هم می‌رسد و بیشتر در نواحی ساق پا دیده می‌شوند. ضایعات سوراخ‌کننده پوست به شدت خارش‌‌دار هستند و با پمادهای کورتیکواستروییدی قوی که خاصیت ضدالتهابی و ضدتکثیر پوستی دارند، درمان می‌شوند.»

● تورم پوست

معمولا بیماری‌های کلیوی باعث دفع پروتئین زیاد از بدن می‌شوند و در نتیجه میزان آلبومین خون کاهش پیدا می‌کند و یکی از عوارض جدی کاهش آلبومین، ایجاد تورم در پوست است.

دکتر جنابی دلیل این عارضه را تجمع آب در بافت زیر پوست می‌داند و می‌افزاید: «این عارضه در ناحیه جلوی شکم با وضوح بیشتری دیده می‌شود. همچنین در ساعت‌های اولیه صبح تورم در اطراف چشم‌ها به‌خصوص در کودکانی که دفع پروتئین دارند، قابل‌مشاهده است. این تورم در ساعت‌های‌ بعدی روز به‌خصوص در بیماران دارای تحرک بیشتر، به‌تدریج در پاها بروز می‌کند.» دکتر غفارپور دلیل ایجاد این تورم و چین‌خوردگی‌ها در پوست بیماران مبتلا به نارسایی کلیه را این‌گونه توضیح می‌دهد: «لایه شاخی پوست در این بیماران توانایی نگهداری آب را در خود از دست داده است. درمان این مشکل نیز به کیفیت درمان نارسایی کلیه بستگی دارد ولی استفاده از کرم‌های محتوی اوسرین، لانولین، گلیسیرین، پارافین یا وازلین می‌تواند بهبود نسبی ایجاد کند.»

● ضعف ناخن‌ها

بیماری‌های کلیوی، تغییراتی هم در ناخن‌ها می‌دهند. در برخی مبتلایان، بستر ناخن‌ها که در افراد سالم به وضوح دیده می‌شود، دیده نمی‌شود، محو می‌شود یا به سمت جلوی ناخن پیشروی می‌کند و در این حالت ناخن منظره سفید رنگ پیدا خواهد کرد. این عارضه بیشتر در بیمارانی که ابتدا آلبومین سرم آنها کاهش می‌یابد، دیده می‌شود. دکتر غفارپور در این‌باره می‌گوید: «درمان این عارضه به درمان نارسایی کلیه بستگی دارد ولی به بیماران توصیه می‌شود ضمن پیگیری درمان بیماری خود، بعد از شستشوی دست، پوست دست و سطح ناخن خود را با یک کرم مرطوب‌کننده مرطوب کنند.»

● ریزش مو و عوارض دیگر

کم‌مویی و ریزش مو در نواحی انتهایی اندام‌ها به ویژه در دست‌ها و پاها از عوارض نارسایی کلیه است. در نواحی ساق و روی پای این بیماران مویی نمی‌روید. در برخی موارد ریزش و شکنندگی موی سر، به دلیل کاهش فاکتورهای خونی مانند اسید فولیک و روی افزایش می‌یابد و حتی گاهی طاسی‌های موضعی‌ را در پی دارد. از عوارض دیگر پوستی در بیماران کلیوی نازک?شدن پوست پلک‌هاست که بیماران می‌توانند برای بهبود آن از نرم‌کننده‌های پوست مانند اوسرین استفاده کنند. کبودی‌هایی نیز که در پوست این بیماران دیده می‌شود، به دلیل اختلال انعقادی و عملکرد پلاکت‌هاست و معمولا در نواحی‌ای مثل ساق پاها، دست‌ها و شکم دیده می‌شود که احتمال وارد شدن ضربه‌های هر چند خفیف به آنها بیشتر است.

● توصیه آخر

دکتر آریا جنابی، فوق تخصص بیماری‌های کلیه می‌گوید: «بیماران دچار نارسایی کلیوی برای دریافت مراقبت‌های پوستی، بهتر است به متخصص پوست مراجعه کنند.» دکتر غلامحسین غفارپور نیز تاکید می‌کند: «اغلب اقدام‌هایی که برای بهبود وضعیت پوست بیماران مبتلا به نارسایی کلیه انجام می‌‌شود جنبه موقتی و مقطعی دارد و برطرف شدن قطعی آنها با کیفیت درمان نارسایی کلیه آنها ارتباط مستقیم دارد.»

پیمان صفردوست