در جام جهانی گل کوچک بازی می کنیم

درباره بخش آثار تلویزیونی در جشنواره فیلم فجر

بیست و هشتمین جشنواره فیلم فجر هنوز از راه نرسیده حاشیه های خود را رو کرده است. حالا تاثیرات مسائل اخیر سیاسی و حرف و حدیث های پیرامون آن درباره جشنواره بماند برای بعد. فعلاً در مورد شیوه برگزاری و چند و چون آن، مسائل ریز و درشت بسیار است. اینکه جشنواره امسال زودتر از زمان همیشگی افتتاح می شود، برج میلاد به مکان اصلی این جشن بدل شده است و کارگردان های بزرگ حضور کمرنگی در آن دارند یا برخی فیلم های توقیف شده مثل به رنگ ارغوان قرار است در این جشنواره به نمایش درآید و مواردی دیگر. اما در این میان بخش مسابقات آثار تلویزیونی و به اصطلاح «تله فیلم» خود حدیث مفصلی است که خبر می دهد خبری در راه است. ظاهراً قرار است این بخش از جشنواره پررنگ تر از سال های قبل باشد، گرچه چند سالی از عمر آن نمی گذرد.

قبل از اینکه راه دوری بروم و دلایل تکنیکی تری را برای مخالفت خود با این بخش از جشنواره ردیف کنم به دم دست ترین بهانه متوسل می شوم و سوال می کنم مگر این جشنواره، رقابت فیلم های سینمایی نیست و مگر نه اینکه برای ارزشیابی تله فیلم ها و آثار تلویزیونی «جشنواره تولیدات صدا و سیما» از قبل وجود داشته است پس چرا موازی کاری و هزینه کردن پول و زمان و زمین؛ آن هم در سال الگوی مصرف، تله فیلم اگرچه یک شکلی از فیلمسازی است اما تله بودن آن تقدم ماهوی و رسانه یی آن را خود بیان می کند و امکان و فرصت نمایش اش نیز در طول سال فراهم است. بنا به گفته مرتضی میرباقری معاونت سیما ما فقط ۱۰۰ مناسبت یک روزه داریم که به هر کدام دست کم یک فیلم می رسد، حالا مناسبت های ده گانه و ماهانه بماند برای روز مبادا. تجربه این چند سال هم نشان داد که این بخش از جشنواره حتی مورد استقبال و توجه منتقدان و خبرنگاران سینمایی قرار نگرفت و بسیار کم رونق بود و اگر قرار باشد این تله فیلم ها صرفاً دیده شوند باز هم جشنواره فجر مکان مناسبی برای این کار نیست. ضمن اینکه سطح کیفی تولیدات سینمایی با این تله فیلم ها هم سطح و وزن نیست تا در یک رخداد مشترک به رقابت بنشینند.

بسیاری از این تله فیلم ها برای شرکت در جشنواره باید به فیلم های ۳۵ میلیمتری بدل شوند که به لحاظ فنی دیگر ویژگی های تله فیلم را ندارند و منطقاً نباید در این بخش مورد ارزشیابی قرار بگیرند. در واقع تله فیلم ها تولیدات ویدئویی هستند که کاربرد تلویزیونی دارند و سینما همان تلویزیون بزرگ تر نیست، بدیهی است که سینما مقتضیات و ساز و کارهای خود را دارد که لزوماً با کارکردهای تلویزیون همسو نیست. رسانه تلویزیون و نهاد صدا و سیما ماموریت ها و وظایفی دارد که تولید و پخش آیتم های مختلف آن در نسبت با همین ضرورت ها و کارکردها معنا می شود. سویه رسانه یی تلویزیون در ساخت تله فیلم ها نیز تسری می یابد و علاوه بر اهداف مشترکی که ممکن است میان سینما و تلویزیون وجود داشته باشد اما آنها دو مدیوم با زبان و کارکردهای خاص خود هستند. ساختار تله فیلم به واسطه همین تفاوت ماهوی این دو مدیوم شکل می گیرد و اساساً تله فیلم ساخته می شود تا در تلویزیون به نمایش درآید و اکران آن در سینما با فلسفه این ژانر و شکل فیلمسازی تناسب ندارد و هر کدام مخاطب و رسانه خاص خود را طلب می کنند. چگونه می توان در یک جشنواره به تماشا و قضاوت دو گونه فیلمسازی نشست که یکی در ۲۰ روز و نهایتاً یک ماه ساخته شده و دیگری چندین ماه یا چند سال برای تولیدش زمان برده است؟ حالا فرض کنیم هیچ یک از این دلایل، منطقی و محکمه پسند نیست، باید به نتایج عملی و تجربه شده در این زمینه هم مراجعه کنیم و ببینیم آیا نمایش فیلم های تلویزیونی در جشنواره سال های قبل موفق بوده است یا خیر؟ اتفاق گنجاندن این بخش در عمل به زیان این آثار و سازندگانش منجر می شود چراکه در مسابقه یی به رقابت گذاشته می شود که سینما محور و معیار آن است و دائم با آن سنجیده می شود.

مهم تر از همه اینکه آثار تلویزیونی معیار و ملاک های خود را برای داوری و قضاوت دارد و سطح کیفی، ساختار تکنیکی و فرم و زیبایی شناسی خاص خود را دارد و نمی توان با خلط مبحث، میان تله فیلم و فیلم سینمایی نسبتی اینهمانی برقرار کرد. اصغر هاشمی کارگردان سینما در این باره به نکته درستی اشاره می کند؛ «اگر قرار است فیلم های تلویزیونی در جشنواره فجر اکران شوند، باید با ملاک تلویزیون مورد ارزیابی قرار گیرند. در غیر این صورت می توان «تله تئاتر» را هم به این خاطر که با دوربین ضبط شده است، به جای فیلم سینمایی در جشنواره نمایش داد.» جشنواره فجر یک رخداد کاملاً سینمایی است و باید شأن سینمایی اش حفظ شود، این به معنای نفی ارزش های احتمالی در فیلم های تلویزیونی نیست بلکه سخن از تمایز ماهوی و رسانه یی آنهاست. حضور فیلم های تلویزیونی در جشنواره فیلم فجر مثل شرکت فوتسال یا گل کوچک در رقابت های جام جهانی فوتبال است که اگرچه ظاهر بازی به هم شباهت دارد اما ابعاد و سطوح آن با هم فرق می کند و هر دو را به یک چشم نمی توان دید و این عین عدالت است چراکه عدل قرار گرفتن هرچیز در جای واقعی خود است.

نگارنده معتقد است حضور تولیدات تلویزیونی در جشنواره غیرمتعارف بوده و فرصت نمایش آثار سینمایی را می گیرد. چرا وقتی انواع شبکه های تلویزیونی و اشکال مختلف جشنواره برای نمایش فیلم های تلویزیونی وجود دارد فرصت و مجال استثنایی جشنواره فجر برای نمایش آثار سینمایی از دست برود آن هم در شرایطی که یک فیلم سینمایی باید هفت خوان اکران را برای نمایش عمومی طی کند. میهمانان و مخاطبان جشنواره می آیند تا فیلم ببینند نه تله فیلم. اینجا مجال برای فیلم دیدن کم است، به ویژه اینکه گاهی این مجال به حکم توقیف برخی آثار، محال هم می شود اما در شبکه های تلویزیون همیشه برای نمایش تله فیلم باز است. بگذارید این جشنواره، سینمایی بماند.

سیدرضا صائمی