اسناد جدید کودتا نقش پر رنگ انگلستان در کودتای 28 مرداد

فایننشال تایمز با استناد به اسناد وزارت خارجه امریکا اعلام کرد که انگلیس برای کودتای 28 مرداد به امریکا فشار آورد فشای این مذاکرات بازتاب های متفاوتی در جوامع بین المللی داشته است بر اساس این گزارشات انگلیس پافشاری های مکرری در جهت سقوط دولت مصدق کرده است و فشار های زیادی به آمریکا در جهت برکناری دکتر مصدق آورده است, مکتوب زیر به بررسی نقش انگلیس در کودتای 28 مرداد می پردازد

در حالی که طی 64 سال گذشته مردم ایران در نقش داشتن توأمان دولت های وقت انگلیس و امریکا در کودتای 28 مرداد سال 1332 علیه دولت قانونی دکتر محمد مصدق در ایران تردیدی نداشتند، روز گذشته روزنامه فایننشال تایمز در گزارشی نوشت: «اسناد جدیدی که وزارت امور خارجه امریکا از حالت طبقه بندی خارج کرده است، نشان می دهد که دولت انگلیس در کودتای ۲۸ مرداد علیه دولت مصدق نقش داشته است.»

به گزارش ایسنا به نقل از فایننشال تایمز «این اسناد که روز سه شنبه از سوی آرشیو امنیت ملی دانشگاه جرج واشنگتن منتشر شده است، نشان می دهد که لندن در مقایسه با واشنگتن، نقش پررنگ تری در سرنگونی دولت مصدق ایفا کرده است. دو پژوهشگر این مؤسسه اسناد جدید را اولین تأیید رسمی منتشر شده از هدف اعلام شده انگلیس در اواخر سال 1952 (برابر با 1332 هجری شمسی) برای متقاعد کردن واشنگتن به عزل مصدق از قدرت توصیف کرده اند.»

بر اساس این گزارش، طرح آژاکس که از عنوان طرح سازمان اطلاعات مرکزی امریکا (سیا) برای سرنگونی دولت مصدق گرفته شده است، نشان می دهد لندن بارها از واشنگتن خواست برای سرنگونی مصدق در قالب یک کودتا همکاری کند اما امریکا در ابتدا به امید امضای یک قرارداد نفتی با ایران، با درخواست انگلیس مخالفت کرد.

انگلیس در ابتدا در قالب یک درخواست کتبی که در 8 اکتبر 1952 مطرح شد، تقاضای حذف دکتر محمد مصدق را مطرح کرد. یادداشت های وزارت امور خارجه امریکا نشان می دهند که مقام های انگلیسی و امریکایی از مهرماه سال 1331 دست کم سه بار برای بحث درباره سرنگون کردن دولت مصدق دیدار کردند. کریستوفر استیل، دومین مقام عالی رتبه سفارت انگلیس در واشنگتن این ایده را با مقامات امریکایی در میان گذاشته بود. اما سازمان سیا در نهایت در طرح سرنگونی محمد مصدق مشارکت کرد.

گفته می شود دولت انگلیس در سال های گذشته بارها مقام های امریکایی را برای جلوگیری از اعلان علنی نقش لندن در کودتای 28 مرداد سال 1332 تحت فشار قرار داده اند. سندهای تازه انتشار یافته جزو مواردی بوده اند که از مجموعه مفصل اسنادی که چند وقت پیش وزارت امور خارجه امریکا برای اولین بار درباره طراحی کودتای 28 مرداد سال 1332 منتشر کرد، حذف شده اند.

ابتدا یک یادداشت با عنوان «پیشنهاد سازمان دهی کودتا در ایران» مورخه 26 نوامبر 1952 در 17 ماه مه منتشر شد، سپس سند دوم که در عنوان آن عبارت «پیشنهاد بریتانیا برای سازماندهی کودتا در ایران» درج شده، منتشر شد که مربوط به یادداشتی در تاریخ 3 دسامبر 1952 است. این سند، نشان می دهد که دولت انگلیس در حال کنترل آن چیزی بوده است که مردم امریکا ممکن بود درباره دخالت دولت شان در ماجرای کودتای 28 مرداد در ایران مطلع شوند. به نوشته فایننشال تایمز، هنوز مشخص نیست آیا با لندن برای انتشار اسناد مربوط به سال 1952 مشورت شده است یا نه.

تأکید روزنامه امریکایی فایننشال تایمز بر نقش بیشتر انگلیس در کودتای 28 مرداد در حالی است که تاکنون سابقه نداشته است که جک استراو، وزیر امور خارجه پیشین بریتانیا تنها مقام رسمی این کشور بود که در طول این سال ها با اشاره ای گذرا به نقش این کشور در کودتای ۲۸ مرداد، آن را از موارد بارز مداخله بریتانیا در امور داخلی ایران خواند. در حالی که مقامات امریکایی در این باره مسئولیت پذیری بیشتری نشان دادند. چنانکه در سال 2000 مادلین آلبرایت وزیر امور خارجه دولت کلینتون به خاطر نقش تأثیرگذار امریکا در کودتای 28 مرداد از مردم ایران عذرخواهی رسمی کرد و با تکیه بر واژه کودتا اعتراف کرد که براندازی دولت ملی ایران در سال 32 موجب پسرفت توسعه سیاسی در ایران شد. باراک اوباما، رئیس جمهوری امریکا نیز دو مرتبه به طور صریح به نقش امریکا در کودتای 28 مرداد 1332 که منجر به سقوط دولت ملی دکتر مصدق و تحکیم پایه های قدرت شاه در 25 سال بعد از آن شد، اشاره کرد. او یک بار در سال 2009 و در سخنرانی خود در دانشگاه قاهره و بار دیگر در سخنرانی خود در مجمع عمومی ملل متحد در سال 2013 و در نخستین سال حضور روحانی به عنوان رئیس جمهوری ایران در نشست سالانه مجمع عمومی به این موضوع اشاره کرد. اوباما همچنین در کتاب خود به نام «جسارت امید» که در سال 2006 و در دوره سناتوری خود نوشته است نیز به کودتای 28 مرداد اشاره کرده و این اقدام را به عنوان نشانه ای از مداخلات بیش از حد دولت امریکا در امور داخلی دیگران و ایجاد اتحاد با کشورها به وسیله حمایت از یک دولتمرد مقتدر دانسته است. با این حال سخنگوی وقت کاخ سفید باوجود موضعگیری های صریح باراک اوباما در سال 2015اعلام کرد که دولت امریکا برنامه ای به منظور عذرخواهی رسمی از ایران بابت کودتای 28 مرداد سال 1332 ندارد. عذرخواهی که اگر انجام می شد اگر چه مرهم کارسازی بر زخم کهنه کودتای 28 مرداد و نتایج فاجعه بار آن در تاریخ سیاسی ایران نبود، اما می توانست قدمی هرچند کوچک برای تغییر در فضای منفی حاکم بر این رابطه باشد.