نگاهی به فرش بیرجند

صنعت فرش در روستاها موجب اشتغال و استقرار روستائیان را در محیط زیست خود فراهم می سازد و در سطح مملكت ایجاد درآمد ارزی می كند

هنرمندان و پیش كسوتان صنعت فرش دستباف بیرجند

در یكصد سال اخیر درشهرستان بیرجند وقاین تولیدكنندگان با همت و بافنده ‏های ارزشمندی وجود داشته كه اسامی این عزیزان در فهرست جداگانه‏ای آورده شده است. دراینجا لازم می‏داند پیرامون بعضی از آنها توضیحات بیشتری داده شود. حاج محمد مهدی صمدی باتوجه به اینكه قیمت قالی دراوایل قرن حاضر براساس ذرع مربع (سانتی‏متر مربع ۱۰۴*۱۰۴=۱۰۸۱۶) و اجزای آن شامل گره معادل ۱۱۶ ذرع وبهر معادل۱۴ گره، خرید وفروش می‏شد وتعیین مساحت برای اكثر افراد كار ساده‏ای نبود) باوجودی كه از سواد كافی برخوردار نبود، درسال ۱۳۰۹ كتابی تحت عنوان »ذرع مربع قالی« به چاپ رسانید كه از استعداد فوق‏العاده او حكایت می‏كند.از بافندگان قدیمی فرش می‏توان از ملا اسماعیل دستگردی (دستگردمود) و فرزندان او بویژه حسین كه شهرت قالی سعدی را به او منسوب می‏دانند، نام برد. ملااسماعیل در آغاز جوانی چند سالی در درخش و سپس با چهار فرزند پسر وسه دختر خود به مود باز می‏گردد. ملا اسماعیل، روحانی بود و تمام فرزندان او سمت مروج قالی بافی را در منطقه مود به عهده داشتند و سبب اشتهار روزافزون قالی مود را فراهم ساختند. حاج حسین در سال ۱۳۳۳ در سن ۹۰ سالگی به رحمت ایزدی پیوست.حاج حسین امینی در ۵۰ سال اخیر در زمینه بافت قالی‏های نفیس بااستفاده از مواد اولیه مرغوب و رنگ‏ های گیاهی كوشش بسیاری نموده است. وی اولین فردی می‏باشد كه در بیرجند درسال ۱۳۲۵ یك كارگاه بزرگ قالی بافی كه از نظر بهداشتی و تأمین كانونهای حرارتی مورد تأیید بود ومی‏توانست همزمان با سرپرستی كافی چندین قالی در اندازه و رنگ و طرح یكسان تولید نماید، دایر نمود. قالی‏های امینی در داخل وخارج از كشور از شهرت خوبی برخوردار است.شادروان حاج علی اعتبار باعلاقه وكوشش خستگی‏ناپذیری با دایركردن یك دستگاه حلاجی در سال ۱۳۵۳ و یك كارخانه نخ ریسی پشم در سال ۱۳۵۴ ونیز چندین كارگاه رنگرزی و ایجاد فروشگاه و صدور خامه رنگ شده به سایر شهرستانها خدمات ارزشمندی به صنعت فرش دستباف‏ انجام داده است. لیكن در اوج سازندگی و صدور قالی و قالیچه به آلمان به علت تصادف در سال ۱۳۷۴ دار فانی را وداع گفت.

فهرست كارفرمایان، طراحان، نقاشان و بافندگان نمونه قالی (زن ومرد) در قرن حاضر خورشیدی وهمچنین مدیریت‏ هائی كه درامر ترویج قالیبافی ومربیانی كه در امر آموزش صنعت قالی بافی در حال حاضر در شهرستان بیرجند خدمت می‏نمایند به شرح جدولهای ۷۲ و۷۳ آورده شده است.

آموزش فرش بافی در بیرجند

۱.دانشواحد بیرجند باتوجه به اهمیت صنعت فرش در منطقه جنوب خراسان، از مهر ماه ۱۳۷۲ با پذیرش ۲۸ دانشجو، دوره كاردانی "علمی -كاربردی" صنعت فرش را تأسیس نموده و علاوه بر انتخاب اساتید مجرب و ماهر، كارگاه هایی در زمینه‏های طراحی، عكاسی، رنگرزی و شیمی رنگ‏ها برای تعلیم عملی دانشجویان پیش بینی نموده است. این دانشگاه موافقت سازمان مركزی دانشگاه آزاداسلامی را مبنی بر گشایش دوره كارشناسی فرش اخذ نموده و امید است بزودی كارخود را در این زمنیه با گرایش‏های بافت، نقشه ‏كشی، رنگرزی و مرمت آغاز نماید.

دردانشگاه آزاد اسلامی بیرجند خانم صباحت جمشیدی و آقایان صالح اعلمی در زمینه بافت و مرمت، محمد صمیمی، و هاشم زهرائی در مورد نقشه‏كشی، حسن كامیاب در مورد ارزیابی، محمدعلی بیدختی در زمینه سبك‏های فرش، محمد احمدی مقدم و سید غلامرضا سعیدی در زمینه رنگرزی وخانم معصومه اطمینان در مورد طراحی سنتی آموزش می‏دهند.

واحد بیرجند باتوجه به اهمیت صنعت فرش در منطقه جنوب خراسان، از مهر ماه ۱۳۷۲ با پذیرش ۲۸ دانشجو، دوره كاردانی "علمی -كاربردی" صنعت فرش را تأسیس نموده و علاوه بر انتخاب اساتید مجرب و ماهر، كارگاه هایی در زمینه‏ های طراحی، عكاسی، رنگرزی و شیمی رنگ‏ها برای تعلیم عملی دانشجویان پیش بینی نموده است. این دانشگاه موافقت سازمان مركزی دانشگاه آزاداسلامی را مبنی بر گشایش دوره كارشناسی فرش اخذ نموده و امید است بزودی كارخود را در این زمنیه با گرایش ‏های بافت، نقشه‏ كشی، رنگرزی و مرمت آغاز نماید.

۲. جهاد سازندگی باهمكاری آموزش و پرورش شهرستان بیرجند اقدام به تأسیس دبیرستان كار ودانش در رشته هنر فرش نموده كه تا به حال چندین نفر از این دبیرستان موفق به اخذ دیپلم گردیده‏اند.در این دبیرستان خانم‏ها غفاری، كیاسنجی و حاجی پور اشتغال به تعلیم دراین زمینه دارند.

۳. مركز آموزش فنی وحرفه‏ای نیز دارای یك شاخه قالیبافی برای تعلیم علاقه‏مندان در دوره‏های سه ماهه می‏باشد. دراین مركز خانم قاسمی و چندنفر دیگر به تعلیم اشتغال دارند.

۴. شركت تعاونی فرش دستباف بیرجند نیز تاكنون چند دوره سه ماهه ویاكمتر برای نوآموزان قالیبافی دایر كرده‏است.

۵. آموزشگاه تارو پود نیز در شهر بیرجند به تربیت هنر جو در زمینه فرش می‏پردازد. در این آموزشگاه خانم‏ها صباحت جمشیدی و زهرا بوشادی به آموزشهای لازم اشتغال دارند.

صعت فرش دستباف از دیدگاه توسعه روستائی

صنعت فرش در روستاها موجب اشتغال و استقرار روستائیان را در محیط زیست خود فراهم می‏سازد و در سطح مملكت ایجاد درآمد ارزی می‏كند. به طوری كه ‏مقام آن از نظر میزان ارز آوری بعدازنفت قراردارد. صادرات ۲۱۳۳ میلیون دلار فرش در سال ۱۳۷۳ از پتانسیل بالقوه این صنعت حكایت می‏كند.

به موجب بررسی های انجام شده توسط مركز آمار ایران در سال ۱۳۷۳ بالغ بر ۹۶۲۵۹۰ خانوار در كشور (مشتمل بر ۶/۲۰۰/۷۰۹ نفر) دارای دار قالی بوده‏اند كه ۱۸۷۹۸۷۸ نفر روی آنها كار می‏كرده‏اند. حدود ۸۴ درصد شاغلان صنعت فرش را زنان تشكیل می‏دهد. بدین ترتیب نقش صنعت فرش‏در ایجاد اشتغال روشن می‏شود. چنانچه به صنایع جنبی فرش كه بالغ بر ۴۵ رشته می‏شود نیز توجه گردد، به اهمیت صنعت فرش‏درایجاد اشتغال بیشتر پی برده می‏شود .

---