مخدرها دو نوع وابستگی دارند

اعتیاد دو نوع وابستگی ایجاد می‌کند؛ بخش نخست، وابستگی جسمانی و بخش دیگر، وابستگی روانی به مواد مخدر. مواد اعتیادآور از نظر میزان وابستگی جسمانی و روانی‌‌شان متفاوت هستند، …

اعتیاد دو نوع وابستگی ایجاد می‌کند؛ بخش نخست، وابستگی جسمانی و بخش دیگر، وابستگی روانی به مواد مخدر. مواد اعتیادآور از نظر میزان وابستگی جسمانی و روانی‌‌شان متفاوت هستند، یعنی بعضی از مواد، وابستگی جسمی‌شان بیشتر است و بعضی دیگر، وابستگی روانی‌شان. وابستگی جسمی به گونه‌ای اتفاق می‌افتد که اگر فرد ماده را مصرف نکند، دچار علایم ترک می‌شود که به صورت مشکلات جسمانی خودش را نشان می‌دهد. علایمی مانند کوفتگی بدن، به هم خوردن دستگاه گوارش و درد. به عبارت دیگر وابستگی جسمانی مساوی است با علایم ترک. اما وابستگی روانی که مهم‌تر و شدیدتر است، یعنی هرگونه رفتار جستجوگرانه برای دستیابی به مواد. به این صورت که فرد از همان اول صبح که از خواب بیدار می‌شود، قبل از اینکه فکر کند می‌خواهد برود سر کار یا قبل از هر کار دیگری، نخستین دغدغه‌اش این است که چه‌طور مواد را برای خودش فراهم کند...

شاید برای‌تان جالب باشد بدانید که ترک جسمانی موادمخدر خیلی مهم نیست و حتی روش‌های مختلف ترک هیچ‌کدام ارجحیت فوق‌العاده‌ای بر یکدیگر ندارند، یعنی آنهایی که موقع ترک، درد می‌کشند یا درد نمی‌کشند و راحت یا سخت ترک می‌کنند خیلی با هم تفاوتی نمی‌کند. موفقیت ترک بیشتر به این بستگی دارد که وابستگی روانی از بین برود، در نتیجه ترک موادی که وابستگی روانی بیشتری ایجاد می‌کنند، سخت‌تر است.

به طور مثال حشیش وابستگی روانی‌اش خیلی بیشتر از وابستگی جسمانی‌اش است. البته نه اینکه اصلا علایم جسمانی نداشته باشد اما چون نوع ماده طوری است که تغییر و تحول جسمانی زیادی ایجاد نمی‌کند، علایم ترک‌اش هم خفیف‌تر است. مقداری تپش قلب و تعریق. اما تریاک تغییر و تحول جسمانی‌اش زیاد است و در نتیجه وقتی فرد ترک می‌کند با علایم ترک جسمانی شدیدتر مواجه می‌شود که در طول سه تا پنج روز به اوج می‌رسد و بعد از بین می‌رود. مهم این است که علایم ترک جسمانی هر چه هم شدید باشند، دوره کوتاهی دارند و از آن به بعد است که علایم ترک روانی آغاز می‌شود و فرد با اینکه از نظر جسمانی هیچ نیازی به مواد ندارد، هوس مصرف دارد، یعنی این میل و ولع را دارد که دوباره برود مواد مصرف کند.

نکته دیگر اینکه برخی افراد تصور می‌کنند که انتخاب نوع مواد مخدر می‌تواند با ویژگی‌های شخصیتی نیز ارتباط داشته باشد. البته نمی‌شود با اطمینان گفت فردی که به طور مثال حشیش را انتخاب می‌کند این‌طور آدمی است یا ارتباط معناداری را تعریف کرد اما در کل هر ماده‌ای که با حالت روانی فرد سازگارتر باشد، از نظر روانی بیشتر احتمال وابستگی‌اش به آن ماده وجود دارد. به طور مثال، اگر فردی حشیش مصرف کند و دچار احساس ناخوشایندی بشود، یعنی سیستم روانی‌اش آن را نمی‌پذیرد و سراغ ماده‌ای می‌رود که با وضعیت جسمانی و روانی‌اش سازگارتر باشد.

دکتر سیدسعید صدر/ روانپزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی