انقلاب بدون لاله در قرقیزستان

چگونگی به پایان رسیدن انقلاب رنگی در قرقیزستان

سرعت تحولات و رویدادهای اعتراضی اخیر در قرقیزستان بقدری سریع و گسترده بود که حتی مخالفین دولت کورمان‌بِک باقی‌یِف، رئیس‌جمهور مخلوع این کشور نیز سرنگونی دولت و به دست گرفتن قدرت در کمتر از ۴۸ ساعت را پیش‌بینی نمی‌کردند. هرچند سرعت این تحولات شایعاتی را نیز در خصوص احتمال دخالت خارجی در ایجاد و گسترش ناآرامی‌ها در پی داشت، اما این موضوع هنوز به اثبات نرسیده و از جمله روسیه هرگونه دخالت در این تحولات را به شدت تکذیب کرده است. به این اعتبار و با توجه به احتمال بروز تحولات جدید در عرصة سیاسی قرقیزستان، تحلیل‌گران در ارزیابی از روندهای موجود و آتی در این کشور همچنان جانب احتیاط را رعایت کرده و از پیش‌بینی قطعی تحولات در از جمله چگونگی تعاملات خارجی بیشکک احتراز می‌کنند.

سرعت تحولات و رویدادهای اعتراضی اخیر در قرقیزستان بقدری سریع و گسترده بود که حتی مخالفین دولت کورمان‌بِک باقی‌یِف، رئیس‌جمهور مخلوع این کشور نیز سرنگونی دولت و به دست گرفتن قدرت در کمتر از ۴۸ ساعت را پیش‌بینی نمی‌کردند. هرچند سرعت این تحولات شایعاتی را نیز در خصوص احتمال دخالت خارجی در ایجاد و گسترش ناآرامی‌ها در پی داشت، اما این موضوع هنوز به اثبات نرسیده و از جمله روسیه هرگونه دخالت در این تحولات را به شدت تکذیب کرده است. به این اعتبار و با توجه به احتمال بروز تحولات جدید در عرصة سیاسی قرقیزستان، تحلیل‌گران در ارزیابی از روندهای موجود و آتی در این کشور همچنان جانب احتیاط را رعایت کرده و از پیش‌بینی قطعی تحولات در از جمله چگونگی تعاملات خارجی بیشکک احتراز می‌کنند.

● چگونگی گسترش وقایع

همان طور که خبرگزاری‌های مختلف جهان به نقل از شاهدان عینی در بیشکک گزارش دادند، صبح روز چهارشنبه ۷ آوریل چندین هزار نفر با تجمع در مقابل کاخ ریاست‌جمهوری قرقیزستان خواستار استعفای کورمان‌بِک باقی‌یِف رئیس جمهور این کشور شدند. همان طور که می‌توان فیلم‌های منتشر شده از این تحول نیز نشان می‌دهد، پلیس و نیروهای ویژه قرقیز تقریباً هیچ مقاومتی قابل ملاحظه‌ای در مقابل معترضان از خود نشان ندادند و به‌عکس از محل تجمع گریختند. به تبع این تحویل، مخالفان و تظاهرکنندگان تجهیزات نظامی از جمله اسلحه‌های نیروهای پلیس را به غنیمت گرفتند و در پی آن بود که به گفته شاهدان در تمام طول روز و شب چهارشنبه صدای شکلیک گلوله در بیشکک قطع نشد.

در میانه همین روز مخالفین دولت که بر شمار آنها افزوده شده بود، به کاخ ریاست‌جمهوری یورش بردند، اما نیروی های پلیس و گارد ملی از ورود آنان جلوگیری کردند. در این بین، از بام ساختمان دولت تک‌تیر‌اندازهای پلیس اقدام به شلیک به سوی مهاجمان کردند که این مسئله منجر به کشته شدن شماری از مخالفین و تشدید درگیری‌ها شد. افزون بر این، استفاده مخالفین از کامیون برای باز کردن درب کاخ ریاست‌جمهوری نیز که در وهله‌های نخست با شکست روبرو شد، شلیک بیشتر نیروهای امنیتی از پنجره‌های این ساختمان به مردم را در پی داشت. به گزارش منابع مختلف در این درگیری‌ها حداقل ۷۵ نفر کشته و شمار بسیاری نیز مجروح شدند.

خبرنگار رویتر در شرح وقایع قرقیزستان تأکید کرد که سطح شهر بیشکک را خون فراوانی فرا گرفته و هر لحظه به شمار کشته‌ها و مجروحین این حوادث افزوده می‌شود. با وجود مقابلة سخت نیروهای امنیتی، نزدیک شب چهارشنبه حدود ۱۰ هزار نفر معترض همچنان حضور خود را در میدان شهر حفظ کردند، اما به‌رغم برخی تلاش‌ها موفق به ورود به کاخ ریاست‌جمهوری نشدند. در فیلم‌های ارسالی از اتفاقات میدان شهر بیشکک شعله‌های آتشی دیده می‌شد که از بروز انفجارهایی در این شهر خبر می‌داد.

هرچند تلاش‌ مخالفین دولت برای نفوذ به کاخ ریاست‌جمهوری موفق نبود، اما این تلاش‌ها در سایر نقاط شهر موفقیت‌هایی را به همراه داشت. طی این اقدامات، مخالفان باقی‌یِف موفق به تصرف ساختمان پارلمان کشور، وزارت دفاع و به آتش کشیدن ساختمان دادستانی کل شدند. ساختمان امنیت ملی نیز هرچند به طور ناقص به تسخیر مخالفان دولت درآمد و پخش برنامه‌های شبکه‌های اول و پنجم تلویزیون ملی قرقیزستان نیز متوقف شد.

بعد از ظهر ۸ آوریل اپوزیسیون قرقیزستان اعلام کرد که رزا اُتان‌بایِوا رهبر مخالفان دولت وارد کاخ ریاست‌جمهوری شده و در دیدار با دینیار اوسنوف، نخست‌وزیر قرقیزستان با وی در مورد عزل دولت فعلی به توافقاتی دست یافته است. در آستانه شب غارت اموال عمومی در بیشکک آغاز شد و به نوشته وبلاگ‌نویسان قرقیز، در حالی که مغازه‌ها در آتش می‌سوخت، هرکسی در خیابان در جستجوی جایی برای غارت بود. در این بین، جمعیت زیادی از مردم همچنان در سطح شهر حضور داشتند و صدای شلیک گلوله همچنان شنیده می‌شد.

در قسمت‌های دیگر قرقیزستان پیروزی مخالفان نسبت به بیشکک آسان‌تر بدست آمد و در مدت کوتاهی تمام چهار استان شمالی این کشور زیر کنترل نیروهای مخالف درآمد. در هرج و مرج‌ شهر تالاس، افزون بر تاراج اموال عمومی برخی مقالات دولتی به دست مخالفین مضروب و برخی از آنها نیز کشته شدند. بنا به گزارش خبرگزاری‌ها در مدت کوتاهی در شهر تالاس، دفتر فرمانداری و شهرداری تسخیر شد و تمامی ۷۰ – ۹۰ نفری که اقدام به سرقت سلاح کرده بودند، از زندان آزاد شدند. در این گزارش آمده که طی روزهای پیش جوانان قرقیز مسلح به سلاح گرم در خیابان‌ها رفت و آمد می‌کردند.

فرماندار استان ایسیک کولسک نیز با مشاهده این وضعیت با خروج از محل کار خود قدرت را به مخالفان واگذار کرد. در این میان، تنها در استان جلال‌آباد، زادگاه باقی‌یِف وضعیت تا حدودی آرام بود، اگر چه بر اساس برخی از گزارش‌ها در بعضی از مناطق این استان نیز مخالفین اقدام به تسخیر ساختمان‌های دولتی کردند.

● چگونگی تحول قدرت

کورمان‌بِک باقی‌یِف، رئیس جمهور قرقیزستان در تمام روز چهارشنبه بیانیه‌ای را منتشر نکرد. به گفته سرگی ماسااولف، مدیر مؤسسه تجزیه و تحلیل استراتژیک ریاست جمهوری قرقیزستان، رئیس جمهور و همراهان وی از کاخ سفید به محل امن‌تری نقل مکان کردند. با این حال همان طور که ماسااولف به سایت خبری گازی‌یِتا اعلام کرد، وی در تمام طول روز هیچ ارتباطی با آنها نداشته است. ماکسیم پسر رئیس جمهور نیز که اخیراً به عنوان مرد دوم کشور و جانشین باقی‌یِف در نظر گرفته شده بود، جهت انجام ملاقات‌هایی در ایالات متحده بسر می برد.

در این میان، آژانس خبری «رج نام» حدود ساعت ۲۲ چهارشنبه خبر پرواز هواپیمای رییس‌جمهور از فرودگاه ماناس به مقصدی نامعلوم را منتشر کرد. هرچند آژانس خبری «۲۴ دات.ک.ج» این خبر را تکذیب و تأکید کرد که رئیس‌جمهور در کاخ ریاست‌جمهوری حضور دارد و به هیچ کجا نگریخته، اما سایر خبرگزاری‌ها خبر فرار باقی‌یِف را تأیید کردند. اینترفاکس نیز در همین ارتباط تصریح کرد که مخالفان باقی‌یِف به خانه وی حمله کرده، اما هیچ اثری از وی و محافظانش نیافته و خانه وی را بشدت مورد غارت قرار داده‌اند.

در این بین، در حالی که مخالفان آماده به دست گرفتن قدرت ‌می‌شدند، رهبران مخالفین که از بازداشت خانگی آزاد شده بودند، با آمدن به میدان شهر مطالبات اصلی مخالفین را به نحو صریح‌تری بیان کردند. عمربیک تک‌بایِف از حزب مخالف «آتا‌مکن» در یکی از کانال‌های تلویزیون ملی قرقیزستان اعلام کرد که هدف اصلی مخالفان کناره‌گیری دولت از قدرت می‌باشد. همچنین همراه وی تامیر ساریف، رهبر حزب آک‌شومکار و آلمازبک آتام‌بایف، نامزد سابق انتخابات ریاست‌جمهور نیز درخواست‌های مشابهی را مطرح کردند. در ساختمان پارلمان نیز رهبران دیگر اپوزیسیون از جمله رزا اُتان‌بایِوا، وزیر امور خارجه سابق قرقیزستان نیز گرد آمده و به مدیریت فعالیت مخالفین مبادرت می‌کردند.

به تبع این تحولات و با توجه به فرار باقی‌یِف از پایتخت بود که خبرگزاری «آکی‌پرس» برای اولین بار از تصمیم مخالفان برای تشکیل دولت منتخب اعتماد ملی به رهبری اُتان‌بایِوا و نیز انتخاب بالاتبک شرنیازف، رئیس سابق شورای امنیت به عنوان وزیر کشور موقت قرقیزستان برای شش ماه خبر داد. تک‌بایِف در این خصوص اعلام کرد که جنبش متحد مردمی قرقیزستان مسئولیت مدیریت موقت اوضاع داخلی کشور را به عهده گرفته است. وی همچنین خواستار حفظ آرامش و خودداری از هر گونه اقدام غیرقانونی توسط مخالفان در خیابان‌های بیشکک شد.

● ریشة خشونت‌ها

آندری گرازین، کارشناس مسائل آسیای مرکزی در انستیتوی کشورهای هم‌سود با اعلام این که شروع نا‌آرامی‌ها در قرقیزستان به دلیل اشتباهات مکرر باقی‌یِف بوده، تأکید کرد که دولت با مبادرت به سیاست‌های اشتباه اقتصادی و تضعیف دستگاه‌های دولتی، موجب تحریک مخالفان شده است. علاوه بر این، در ابتدای سال جاری دولت اعلام کرده بود که قصد افزایش بهاء خدمات عمومی از ۵ تا ۱۰ برابر را دارد که این نیز موجب افزایش نارضایتی‌های اجتماعی شده بود.

دانیل کیسلوف، سردبیر روزنامه اینترنتی فرگانه‌.رو نیز در این خصوص خاطر نشان شد که ۱۷ مارس مخالفان با برگزاری مجمع ملی (قورولتای) به مقامات کشور در خصوص توجه هرچه بیشتر به مشکلات موجود اتمام حجت کرده بودند. کارشناسان تأکید می‌کنند که مقامات دولتی تصور می‌کردند که این مخالفت‌ها در همان سطح لفظی محدود خواهد ماند و مخالفین قدرت اقدام عملی برای تحقق خواسته‌های خود را ندارند.

افزون بر این باید یادآور شد که دولت باقی‌یِف در چند ماه گذشته مخالفان را شدیداً زیر فشار قرار داده، رسانه‌های جمعی را محدود و فعالیت روزنامه‌نگاران مستقل را با مشکلات عدیده‌ای مواجه کرده بود. علاوه بر این، نخبگان و طبقة تحصیل کرده جامعه قرقیز از اقدامات نوآوری‌های بعضاً غیرمعمول باقی‌یِف در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی استقبال خوبی نکرده بودند. از جمله اینکه باقی‌یِف همچنین در ماه مارس اعلام کرده بود که قصد انحلال انتخابات و جایگزینی دموکراسی مشورتی به جای آن را دارد.

کیسلوف همچنین خاطر نشان می‌کند که حوادث اخیر نقطه مقابل انقلاب سال ۲۰۰۵ میلادی است. به تأکید او؛ در آن زمان جنوب کشور دست به شورش زد و دولت را تغییر داد و حالا شمال کشور طغیان کرده و رئیس‌جمهور جنوبی را سرنگون کرده است. جالب تأمل اینکه مطالبات و خواسته‌های مخالفین باقی‌یِف همان‌هایی است که وی و همراهان او پنج سال پیش در برابر عسگر آقای‌یِف مطرح کرده بودند. گرازین در این رابطه بر این باور است که باقی‌یِف که سیاست‌مداری از جنوب قرقیزستان است، جنوب کشور برای وی همچنان به عنوان یک تکیه‌گاه منطقه‌ای باقی خواهد ماند. این تحولات نشان داد که صبر شمالی‌هایی که پنج سال از جانب دولت جنوبی زیر فشار قرار گرفته بودند در این برهه زمانی به پایان رسید.

با وجود تمایل به دولت و هواداران آن به غیرقانونی اعلام کردن تحولات اخیر و احالة مسئولیت ناآرامی‌ها به ویژه کشته شدن شماری از مردم قرقیزستان به مخالفین، ماسااولف، کارشناس علوم سیاسی و از جمله طرفداران باقی‌یِف نیز به اشتباهات او به عنوان یکی از عوامل اصلی ناآرامی‌ها اعتراف دارد. او بر این اعتقاد است که طی این حوادث امکان استفاده از روش‌های مختلف دیگری به جای خشونت و تحولات سریع وجود داشت، اما سوء مدیریت‌ها مجالی برای آزمون سایر انتخاب‌ها قرار نداد. ماسااولف مجدداً تأکید می‌کند که برخی اشتباهات اساسی در مدیریت کشور و عدم بهره‌مندی طبقات پائین اجتماعی در قرقیزستان از اصلاحات انجام شده از سوی باقی‌یِف از جمله اسباب اصلی تحولات خشونت‌بار اخیر در این کشور بوده است.

● واکنش‌های جهانی

به گفته کیسلوف هیچیک از کشورهای آمریکا و روسیه از باقی‌یِف حمایت نمی‌کنند. ولادیمیر پوتین، نخست‌وزیر روسیه در کنفرانس مطبوعاتی در لهستان به صراحت اظهار داشت که مقامات روسی هیچگونه ارتباطی با آنچه در قرقیزستان اتفاق می افتد، ندارند. در عین حال پوتین به روشنی در مورد رئیس دولت قرقیزستان اظهار داشت: «زمانی که آقای باقی‌یِف به قدرت رسید، بشدت از عسگر آقایف جهت انتصاب اقوام خود به مقامات مختلف حکومتی و حضور خویشاوندان یا نزدیکان وی در حوزه های اقتصادی و سیاسی قرقیزستان انتقاد کرد». این اظهار نظر به خوبی بیان‌گر آن است که پوتین و مقامات کرملین نیز به وجود برخی ناکارآمدی‌ها در دولت باقی‌یف و گسترش نارضایتی از دولت او در میان مردم قرقیزستان به خوبی واقفند.

جالب تأمل اینکه پوتین صراحتاً تأکید کرد که؛ «من تصور می‌کنم که باقی‌یِف قدم جای پای رئیس دولت قبلی گذاشته است». او اعلام کرد؛ «تنها خواسته من آن ست که مقامات دولتی و اپوزیسیون خویشتنداری به خرج داده و از بروز خشونت جلوگیری کنند و به ویژه مقامات دولتی باید نسبت به این مسئله دقت بیشتری داشته باشند».

نمایندگان دومای روسیه نیز به صورت ضمنی و آشکار نیز عدم حمایت خود را از باقی‌یِف اعلام کرده‌اند. به عنوان مثال روسلان کاندراتوف، یکی از اعضای کمیته امور بین الملل دوما در خصوص تحولات قرقیزستاان اظهار داشت که روسیه از سیاست عدم دخالت در امور داخلی کشورهای مستقل پیروی می‌کند. وی نفوذ عوامل خارجی در این حوادث را غیر‌محتمل ندانست، اما تأکید کرد که علت اصلی حوادث اخیر در قرقیزستان تضاد و کشمکش میان بخش‌های شمالی و جنوبی این کشور می‌باشد.

کاندراتوف همچنین خاطر نشان کرد که؛ «من فکر نمی‌کنم که روسیه خواهان حمایت از یکی از طرف‌های مناقشه باشد. در بیانیه وزارت امور خارجه روسیه نیز به روشنی اعلام شده که مسکو به هیچ وجه مایلی به دخالت در مسائل و تحولات جاری در قرقیزستان ندارد. با توجه به تحولات اخیر در قرقیزستان، مقامات کرملین به خوبی دریافته‌اند که حتی اگر باقی‌یِف برای آنها واجد مزایایی باشد، اما حفظ وی با هر هزینه‌ای بی‌معناست، به ویژه اگر وی و دولتش در حال سقوط باشند.

دیگر بازیکنان عرصه جهانی نیز تنهای طرفین را به گفتگو تشویق کرده و همچنان از موضع‌گیری‌های صریح له یا علیه طرفین اختلاف در قرقیزستان طفره می‌روند. از جمله وزارت امور خارجه آمریکا نیروهای سیاسی در قرقیزستان را به آرامش و آغاز مذاکرات دعوت کرده است. بان‌کی‌مون، دبیر کل سازمان ملل متحد نیز تنها به تکان دهنده بودن اخبار مربوط به کشته و زخمی شدن بسیاری از مردم قرقیز در درگیری‌های میان مخالفان و نیروهای امنیتی در قرقیزستان بسنده کرد و در عین حال، خواستار مذاکره و گفتگو تمامی نیروهای سیاسی در این کشور برای بازگشت آرامش شد. کاترین اشتن، رئیس سیاست خارجی و امنیت اتحادیه اروپا نیز روز چهارشنبه با ابراز نگرانی از تحولات قرقیزستان طرفین درگیر در این مناقشه را به خویشتنداری و شرکت در مذاکرات دعوت کرد.

نویسنده: ایلیا - آزار

منبع: سایت - ایراس - تاریخ شمسی نشر ۲۱/۰۱/۱۳۸۹ - به نقل از روزنامة گازی‌یتا