قرائت جدید از دین

قرائت از دین یعنی فهم اسلام شناس از منابع اسلامی به مقتضای زمان و مكان اسلام شناس نمی خواهد سخنی بر خلاف موازین و اصول وارد اسلام كند تا اینكه برخی بگویند اسلام یك قرائت بیشتر ندارد و آن قرائت اهل بیت است

آقای بجنوردی ضمن اشاره به تأثیر دو عنصر زمان و مكان در اجتهاد، قرائت جدید از دین را امری ضروری و ناگزیر می‏شمرد و در عین حال بر گنجیدن آن در محدوده ضوابط دینی صحه می‏گذارد و نیز بر اهمیت شناخت موضوعات جدید برای استنباط احكام تأكید می‏نماید.

لازمه قائل شدن به تأثیر زمان و مكان در اجتهاد، به‏دست آمدن برداشتهای جدید است؛ چون اجتهاد یعنی همان برداشت فقیه؛ پس وقتی قرار شد زمان و مكان در استنباط فقیه مؤثر باشد، قرائت جدید لازم می‏آید. قرائت جدید به معنای یك سخن تازه بر خلاف موازین اسلام نیست. قرائت از دین یعنی فهم اسلام‏شناس از منابع اسلامی به مقتضای زمان و مكان. اسلام‏شناس نمی‏خواهد سخنی بر خلاف موازین و اصول وارد اسلام كند تا اینكه برخی بگویند اسلام یك قرائت بیشتر ندارد و آن قرائت اهل بیت: است. همه این سخن را قبول داریم و كسی منكر آن نیست؛ چون سخنان اهل بیت منبع قرائتهای جدید است.

دین متعلق به جامعه است. مگر می‏شود قوانینی كه برای مردم می‏آورد، جدای از جامعه‏شناسی و روان‏شناسی و توجه به علم باشد؟ شناخت برخی موضوعات ارتباط تنگاتنگی با اینها دارد و فقیه تا اینها را نفهمد، نمی‏تواند حكم را كما هو حقه بیان كند.

یكی از مواردی كه در آن كاری انجام نشده است، بحث توبه است. توبه در حقوق جزای اسلام، نقش مهمی دارد. یعنی شما در مواردی می‏بینید توبه به كلی مسقط كیفر است و آنجا ارشاد به توبه هم باید از سوی قاضی صورت بگیرد. توبه نقش عزیمتی دارد نه رخصتی؛ یعنی حكمی است كه اگر موضوع آن اتفاق افتاد، قاضی موظف است جزا را اسقاط كند؛ نه اینكه مجاز به آن باشد. اساس اسلام بر كیفر نكردن و عفو است. اگر واقعا بنشینیم و كار بكنیم، زمینه نوآوری‏های اصیل باز است، نه اینكه از این سو هم افراط كنیم.

● اشاره‏

۱) قرائت آقای بجنوردی از مسأله تعدد قرائتها، قرائتی جدید و دارای نكاتی درخور توجه است؛ از جمله اینكه ایشان در چندجا تأكید می‏كنند كه قرائتها همان برداشت مجتهدان است؛ پس روشمند و مطلوب و روی حساب و كتاب است. مجتهدان پای‏بند به اصول و موازین هستند و بر مبنای اصول صحیح علمی به شناخت دین روی می‏آورند. از این جهت باید از آقای بجنوردی تقدیر كرد كه قرائتی از مسأله قرائتها عرضه كرده‏اند كه در آن پای‏بندی به اصول و موازین و روش صحیح علمی، مورد تأكید واقع شده است.

۲) در عین حال باید توجه داشت كه همه مطرح‏كنندگان مسأله قرائتهای متعدد از دین چنین دیدگاهی ندارند. اغلب كسانی كه تعدد قرائتها را مطرح می‏كنند، مقصودشان چیزی به مراتب متفاوت از اختلاف مجتهدان است. از نظر آنان، تمام اختلاف مجتهدان در چارچوب یك قرائت جای می‏گیرد. مقصود آنان اختلافات مبنایی و اصولی در فهم و برداشت از دین است. آنان معتقدند در دنیای نسبیت نباید از پایه و اصول واحد سخن گفت، نباید از برداشت ثابت و حكم قطعی شرعی سخن گفت. در دنیای نسبیت همه چیز سیال می‏شود و هیچ حكم هنجاری و حتی توصیفی ثابتی از دین باقی نمی‏ماند و هركس بنا بر یافته‏های تجربی خویش به فهمی دیگر از دین می‏رسد. برخلاف تصور آقای بجنوردی، برای تعدد قرائتها در نظر آنان هیچ حد و حصر و مرزی وجود ندارد. آنان فهم اهل بیت را در كنار فهم اهل سنت از دین یكسان تلقی می‏كنند. در نظر آنان می‏توان قرائتهای لیبرال و سوسیال را یكسان به دین نسبت داد و هیچ ترجیحی برای یك قرائت نسبت به بقیه وجود ندارد.

۳) برداشت آقای بجنوردی از مسأله قرائتها هرچند ناصواب است، اما اصل سخن به لحاظ منطقی قابل پذیرش است؛ یعنی این مطلب كه تغییر زمان و مكان در تغییر موضوعات نقش دارد و موجب اختلاف حكم و طبیعتا اختلاف فتوای مجتهدان می‏شود، سخنی معقول و پذیرفتنی است؛ اما ربطی به مسأله قرائتها ندارد.

متن سید محمد موسوی بجنوردی‏