همه نکته ها در مورد بیماری قند

دیابت یا بیماری قند همیشه جزو بیماری های پرسر و صدای دنیای پزشکی است

دیابت یا بیماری قند همیشه جزو بیماری‌های پرسر و صدای دنیای پزشکی است. می‌گویند که دیابت شدیدترین بیماری متابولیک انسان است که معمولا با افزایش قند خون و عوارض ناشی از آن شناخته می‌شود. به طور طبیعی، قند خون انسان در حالت ناشتا زیر صد است و اگر این میزان حداقل در دو نوبت از ۱۲۶ بالاتر رود به این معناست که فرد دیابت دارد یا اگر قندی که در هر ساعت بدون توجه به ناشتا بودن اندازه گرفته می‌شود، بالاتر از ۲۰۰ باشد آن فرد مبتلا به دیابت است.

● توصیه به افراد بالای ۴۵ سال

توصیه می‌شود افراد به طور معمول از ۴۵‌سالگی حداقل یک‌بار در سال مراجعه پزشکی داشته باشند و در حالی که ناشتا هستند قند خونشان را اندازه‌گیری کنند. اگر این میزان زیر صد باشد طبیعی است و باید هر سه سال یک‌بار این تست صورت بگیرد. کسانی که قندشان بین صد تا ۱۲۶ است، هنوز مبتلا به دیابت نشده‌اند اما سالانه ۱۰ درصد از این افراد دیابت می‌گیرند درحالی که با رژیم غذایی و ورزش می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد. کسانی که سابقه فامیلی مثبت دارند یا چاق هستند یا سابقه دیابت بارداری دارند، باید در سنین پایین‌تر این تست را انجام دهند. بیماری دیابت انواع مختلفی دارد که شایع‌ترین آن دیابت

نوع دو است. این نوع دیابت به علت مقاومت بدن به هورمون انسولین ایجاد می‌شود. به عبارت دیگر، انسولین در بدن ترشح می‌شود اما نمی‌تواند اثر خودش را داشته باشد. دیابت نوع یک هم معمولا در کسانی دیده می‌شود که لوزالمعده‌شان به‌شدت تخریب شده باشد و اصلا انسولین ترشح نمی‌کند. این افراد تا پایان عمرشان وابسته به تزریق انسولین هستند.

● علامت‌ها

دیابت عمدتا در افراد چاق دیده می‌شود اما افراد لاغر به‌خصوص کسانی که سابقه خانوادگی مثبت دارند هم می‌توانند مبتلا به دیابت نوع دو شوند. از دیگر فاکتورهای مستعد‌کننده بیماری دیابت نوع دو می‌توان به فشار خون، چربی و تری‌گلیسیرید بالا، سابقه دیابت بارداری، سابقه فامیلی دیابت و کم تحرکی اشاره کرد. به‌تازگی بحث درمان دیابت با استفاده از سلول‌های بنیادی مطرح شده است. اما باید بدانید این روش عمدتا در درمان دیابت نوع یک استفاده می‌شود و در دیابت نوع دو کاربردی ندارد. بیماری دیابت نوع دو هیچ علامتی ندارد و فرد زمانی متوجه آن می‌شود که این بیماری باعث عارضه شده باشد. برای مثال فرد به علت سکته قلبی در بیمارستان بستری می‌شود و زمانی که پزشک از او سوال می‌کند که آیا سابقه بیماری دیابت دارد یا خیر پاسخ بیمار منفی است درحالی که اصلا آزمایش قند خون نداده و زمانی که پزشک قند او را چک می‌کند متوجه می‌شود، قند خون بسیار بالایی دارد. علاوه براین، دیابت می‌تواند باعث مشکلات کلیوی شود. شایع‌ترین علت نارسایی کلیه و کاهش بینایی در دنیا بیماری دیابت است. ۵۰ درصد از افراد مبتلا به دیابت از بیماری خود اطلاع ندارند. به همین دلیل توصیه می‌شود تمام افراد از ۴۵ سالگی مراجعات پزشکی داشته باشند و سعی کنند قند خونشان را کنترل کنند حتی اگر علایمی نداشته باشند.

● عوارض بیماری

یکی از عوارض بیماری، کاهش سطح بینایی است. این مشکل عمدتا به دلیل تخریب و خونریزی شبکیه و پرده پشت چشم ایجاد می‌شود و در صورت درمان‌نکردن ممکن است فرد بینایی‌اش را از دست بدهد. علاوه براین، بیماران دیابتی مستعد آب مروارید هم هستند که این بیماری با کم‌شدن تدریجی بینایی خود را نشان می‌دهد. عوارض شایع بیماری دیابت، زخم پای دیابتی است که در صورت بی‌توجهی به آن می‌تواند باعث قطع پا شود. در هر ۳۰ ثانیه در دنیا یک پا به علت دیابت قطع می‌شود درحالی که می‌توان با کنترل قند خون در بیشتر مواقع از آن پیشگیری کرد. کنترل روزانه قند خون در منزل با استفاده از دستگاه‌های گلوکومتر عمدتا در بیماران دیابتی نوع یک که تحت درمان انسولین هستند توصیه می‌شود. اما در مورد دیابت نوع دو این‌طور نیست. به‌تازگی مطالعه‌ای انجام شده که نشان می‌دهد، قندخون آن دسته از مبتلایان به دیابت نوع دو که قندشان را طی شش ماه به صورت روزانه اندازه‌گیری می‌کردند تفاوت چندانی با قند خون کسانی که هر روز قند خود را اندازه نمی‌‌گرفتند نداشته و حتی باعث افسردگی این افراد هم شده بود. زیرا زمانی که فرد قند خون خود را مرتب چک می‌کند و می‌بیند که میزان آن پایین نمی‌آید دچار نگرانی و افسردگی می‌شود. به طور متوسط توصیه می‌شود هر سه ماه یک‌بار قندخون و دیگر آزمایش‌ها توسط پزشک بررسی شود تا در صورت نیاز دوز دارویی تغییر پیدا کند. در کسانی که بیماری پیشرفته و عوارض کلیوی، چشمی و... دارند باید فواصل ویزیت و آزمایش‌ها کمتر از سه ماه باشد. اما در کسانی که تحت درمان ثابتی قرار دارند و قند و فشارشان تحت کنترل است این فواصل طولانی‌تر می‌شود.

● از انسولین نترسید

قرص‌های کاهنده قند خون عوارض زیادی ندارد اما بسیاری از اوقات بعد از چند سال بی‌تاثیر می‌شود. یعنی به‌رغم اینکه پزشک تعداد قرص‌ها را مرحله به مرحله زیاد می‌کند و تا حد نهایی می‌رسد اما باز هم قند فرد بالاست. در چنین مواقعی فرد باید از انسولین استفاده کند. اما خیلی از مواقع بیماران زیر بار نمی‌روند و یک ترس واهی نسبت به تزریق انسولین دارند و فکر می‌کنند با رژیم غذایی شدیدتر یا مصرف قرص بیشتر می‌توانند قندشان را کنترل کنند درحالی که این‌طور نیست. اگر قند خون با استفاده از دارو یا انسولین و رژیم غذایی کنترل شود می‌توان از عوارض مزمن دیابت جلوگیری کرد، بنابراین اگر با خوردن قرص، قندخون پایین نمی‌آید توصیه این است که بیمار به راحتی تزریق را قبول کند تا از این طریق قند خود را تحت کنترل درآورد. علاوه‌براین، گاهی‌اوقات افراد فرض می‌کنند که با مصرف ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی مانند امگا ۳ می‌توان از پیشرفت دیابت جلوگیری کرد اما مطالعات نشان می‌دهد مصرف کردن یا نکردن این داروها تاثیری در کنترل عوارض دیابت ندارد.

● علایم افت قند خون

گاهی اوقات فرد دیابتی پس از مصرف معمولا علایم افت قند خون به صورت تپش قلب، لرزش اندام‌ها، لرزش دست و پا، تعریق شدید و ضعف و بی‌حالی خود را نشان می‌دهد و اگر که به موقع فرد مواد غذایی شیرین استفاده نکند ممکن است هشیاری‌اش کاهش یافته و به کما برود، بنابراین اگر فرد هشیار است باید بلافاصله از یک ماده غذایی شیرین مانند آب قند یا شربت استفاده کند. اگر فرد هشیار نیست همراهان نباید به زور اصرار داشته باشند که به فرد ماده غذایی شیرین بدهند، چون ممکن است این ماده وارد نای و ریه‌ها شود و به اصطلاح «آسپیراسیون» ایجاد کند که بسیار خطرناک است. اگرفرد تحت درمان با انسولین بوده و کاهش سطح هشیاری پیدا کرده باید بلافاصله به او آمپول «گلوکاگون» تزریق کرد. این آمپول‌ها به طور مرتب توسط پزشک برای این افراد نسخه می‌شود و معمولا افراد مبتلا به دیابت نوع یک این آمپول را در منزل دارند. با تزریق گلوکاگون بلافاصله قند خون بالا می‌رود و فرد هشیار می‌شود و می‌تواند از موادغذایی استفاده کند. همچنین اگر فرد مبتلا به دیابت

نوع دو باشد و کاهش شدید قند پیدا کند توصیه می‌شود او را به یک مرکز درمانی منتقل کنید تا با استفاده از سرم و تزریق مایعات وریدی فرد نجات یابد.

● شیرین‌کننده‌های مصنوعی

مواد گیاهی زیادی وجود دارد که از قدیم به عنوان داروهای کاهنده قند خون از آنها استفاده می‌شده اما تاثیر آنها ثابت شده نیست. توصیه نمی‌شود همزمان با مصرف داروهای کاهنده قند خون از این مواد استفاده شود، زیرا دوز مشخصی ندارد و ممکن است قند خون را به شدت پایین بیاورد و عوارض خطرناکی را ایجاد کند یا اینکه ممکن است هیچ تاثیری بر قند خون نداشته باشد. برخی از افراد معتقدند، خوردن چای زیاد قند خون را پایین می‌آورد اما این موضوع حقیقت ندارد و کافئین بیش از حد می‌تواند به بدن آسیب برساند. در قدیم ذکر می‌شد، افراد دیابتی نباید از مواد قندی استفاده کنند اما امروزه این موضوع منسوخ شده است. توصیه‌های جدید برای بیماران دیابتی مبنی بر این است که در کل هیچ ماده غذایی نیست که به صورت کامل منع مصرف داشته باشد، بلکه این ممنوعیت‌ها به صورت نسبی هستند. برای مثال بیماران دیابتی می‌توانند در رژیم‌غذایی‌شان به‌خصوص در میان‌وعده‌ها از هر نوع میوه‌ای استفاده کنند. حتی میوه‌های شیرین مانند انگور، خربزه و هندوانه مشکلی برای آنها ایجاد نمی‌کند اما نکته اینجاست که نباید در مصرف آنها زیاده‌روی کرد. مواد شیرین‌کننده مصنوعی معمولا از دسته «آسپارتام» هستند که اگر کم و به صورت محدود استفاده شوند هیچ مشکلی در پی نخواهند داشت. امروزه در بسیاری از موادغذایی مانند مرباها از این مواد استفاده می‌شود. همچنین می‌توان از آنها به صورت حبه‌های قرص در چای و مواد دیگر استفاده کرد، بنابراین استفاده از آنها برای افراد دیابتی منعی ندارد اما به هرحال باید در مصرف آن اعتدال را رعایت کرد.

۶۵۲۷۹;مصاحبه با دکتر محمدرضا مهاجری، فوق‌تخصص غدد

علی زاد‌مهر