از «الف» تا «ی» با جایزه اسکار فیلم خارجی

بخش غیرانگلیسی جوایز اسکار درحالی امسال برای شصت وپنجمین سال برگزار می شود که در میان کارگردانانی که این جایزه ارزشمند را کسب کرده اند, «فدریکو فلینی», کارگردان بلندآوازه سینمای ایتالیا متمایزتر است

بخش غیرانگلیسی جوایز اسکار درحالی امسال برای شصت‌وپنجمین‌ سال برگزار می‌شود که در میان کارگردانانی که این جایزه ارزشمند را کسب کرده‌اند، «فدریکو فلینی»، کارگردان بلندآوازه سینمای ایتالیا متمایزتر است. امسال ۶۸ فیلم از پنج قاره دنیا نامزد حضور در بخش غیرانگلیسی جوایز اسکار ۲۰۱۳ هستند تا یکی از جذاب‌ترین بخش‌های جوایز اسکار شاهد رقابت آثار برجسته‌ای چون برنده نخل طلای کن، برنده خرس طلای برلین و برنده شیر طلای ونیز باشد. بخش غیرانگلیسی جوایز اسکار یکی از جذاب‌ترین شاخه‌های جوایز اسکار است و فیلم‌های بلندی که خارج از آمریکا تولید شده باشند و دیالوگ‌های به کار رفته در آن‌ها عمدتا غیرانگلیسی باشند، مجاز به رقابت در آن هستند. زمانیکه اولین مراسم اعطای جوایز اسکار در ۱۶ می ۱۹۲۹ برای تقدیر از بهترین فیلم‌های سال ۱۹۲۷ برگزار شد، بخش جداگانه‌ای برای فیلم‌های غیرانگلیسی تعریف نشده بود. اگرچه آکادمی اسکار بین سال‌های ۱۹۴۷ تا ۱۹۵۵ جوایز افتخاری به بهترین فیلم‌های غیرانگلیسی ساخته‌شده در خارج از آمریکا اعطا می‌کرد،‌ اما این جوایز مبنای قابل قبولی نداشتند.

در سال‌های برگزاری این جایزه، فیلم‌های محصول کشورهای اروپایی یکه‌تاز بی‌رقیب این عرصه بوده‌اند؛ به طوری ‌که از ۶۳ جایزه بهترین فیلم غیرانگلیسی اسکار تا به امروز، ۵۱ جایزه نصیب فیلم‌های اروپایی شده است و سهم کشورهای آسیایی تنها شش جایزه، کشورهای آفریقایی ۳ جایزه و کشورهای قاره آمریکا نیز سه جایزه اسکار بوده است. یکی از انتقاداتی که همیشه به آکادمی اسکار در برگزاری این بخش وارد می‌شود، محدود بودن کشورها در معرفی تنها یک فیلم است. قانون آکادمی اسکار می‌گوید «هر کشور، یک فیلم» و این قانون اگرچه فرصت برابری برای همه کشورها در این رقابت ایجاد می‌کند، اما ازسوی دیگر موجب می‌شود تا کشورهایی چون ایتالیا، آلمان یا فرانسه که از سینمای پویا و قدرتمندی بهره می‌برند، مجبور به نادیده گرفتن برخی فیلم‌های مطرح خود شوند. دیگر محدودیتی که قانون این بخش ایجاد می‌کند، گریبان کمپانی‌های سازنده آن را می‌گیرد. در برخی موارد چندین کشور مشترکا اقدام به ساخت یک فیلم می‌کنند و از آنجایی که هیچ‌ یک نمی‌توانند منحصرا آن را متعلق به خود بدانند، در نتیجه آن فیلم به رغم شایستگی از حضور در رقابت اسکار بازمی‌ماند؛ نمونه بارز آن «خاطرات دوچرخه» (۲۰۰۴) محصول مشترک چند کشور بود که نتوانست از سوی هیچیک از سازندگان به اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی معرفی شود. هرچند این فیلم جایزه اسکار بهترین موسیقی را کسب کرد و در جشنواره‌های متعدد تحسین شد.

در تمام ادوار برگزاری بخش غیرانگلیسی جوایز اسکار، فیلم‌های ایتالیایی مجموعا ۱۳بار موفق به کسب جایزه اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی شده و در مجموع ۲۷ بار نامزد این جایزه بوده‌اند. زمانیکه بحث به کارگردانان رکورددار کسب اسکار خارجی می‌رسد، تنها حرف از سینمای ایتالیا به میان می‌آید و به نظر نمی‌رسد فیلم‌سازان فرانسوی تا سال‌ها بتوانند به این رکورد نزدیک شوند. «فدریکو فلینی» و «ویتوریو دسیکا» در مقام کارگردان هریک توانسته‌اند چهار بار این جایزه معتبر را کسب کنند و از این حیث همچنان رکورددار تاریخ محسوب می‌شوند. فلینی در سال‌های ۱۹۵۶ برای «جاده»، ۱۹۵۷ برای «شب‌های کابیریا»، ۱۹۶۳ برای «هشت‌ونیم» و در سال ۱۹۷۴ برای «آمارکورد» چهار اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی را برای سینمای ایتالیا به‌ همراه آورد. «دسیکا» هم با فیلم‌های «واکسی»، «دزد دوچرخه»، «دیروز، امروز، فردا» و «باغ خانواده فینتسی کونتینی» توانست چهار جایزه اسکار خارجی را برای سینمای کشورش به دست آورد. در زیر نگاهی به برندگان ادوار گذشته جایزه بهترین فیلم غیرانگلیسی اسکار می‌اندازیم:

جدایی نادر از سیمین» ایران (۲۰۱۲)؛ «در دنیای بهتر» دانمارک (۲۰۱۱)؛ «راز چشم‌هایش» آرژانتین (۲۰۱۰)؛ «عزیمت» ژاپن (۲۰۰۹)؛ «خائنین» اتریش (۲۰۰۸)؛ «زندگی‌های دیگران» آلمان (۲۰۰۷)؛ «توتسی» آفریقای‌جنوبی (۲۰۰۶)؛ «دریای درون» اسپانیا (۲۰۰۵)؛ «تهاجم بربرها» کانادا (۲۰۰۴)؛ «هیچ‌جا در آفریقا» آلمان (۲۰۰۳)؛ «سرزمین هیچکس» بوسنی (۲۰۰۲)؛ «ببر خیزان، اژدهای پنهان» تایوان (۲۰۰۱)؛ «همه‌چیز درباره مادرم» اسپانیا (۲۰۰۰)؛ «زندگی زیباست» ایتالیا (۱۹۹۹)؛ «کاراکتر» هلند (۱۹۹۸)؛ «کولیا» جمهوری‌چک (۱۹۹۷)؛ «خط آنتونیا» هلند (۱۹۹۶)؛ «آفتاب سوخته» روسیه (۱۹۹۵)؛ «بل اپوک» اسپانیا (۱۹۹۴)؛ «ایندوچین» فرانسه (۱۹۹۳)؛ «مدیترانه» ایتالیا (۱۹۹۲)؛ «سفر امید» سوئیس (۱۹۹۱)؛ «سینما پارادیزو» ایتالیا (۱۹۹۰)؛ «پله فاتح» دانمارک (۱۹۸۹)؛‌ «ضیافت بابت» دانمارک (۱۹۸۸)؛ «حمله» هلند (۱۹۸۷)؛‌ «گزارش رسمی» آرژانتین (۱۹۸۶)؛ «حرکات خطرناک» سوئیس (۱۹۸۵)؛ «فانی و الکساندر» سوئد (۱۹۸۴)؛ «آغاز دوباره» اسپانیا (۱۹۸۳)؛ «مفیستو» مجارستان (۱۹۸۲)؛ «مسکو اعتقادی به گریه ندارد» روسیه (۱۹۸۱)؛ «طبل حلبی» آلمان‌غربی (۱۹۸۰)‌؛ «دستمالتو در بیار» فرانسه (۱۹۷۹)؛ «مادام روزا» فرانسه (۱۹۷۸)؛ «سیاه و سفید رنگی» ساحل‌عاج (۱۹۷۷)؛ «درسو اوزالا» روسیه (۱۹۷۶)؛ «آمارکورد» ایتالیا (۱۹۷۵)؛ «روز برای شب» فرانسه (۱۹۷۴)؛ «جذابیت پنهان بورژوازی» فرانسه (۱۹۷۳)؛ «باغ خانواده فینتسی کونتینی» (۱۹۷۲)؛ «بازپرسی درباره یک شهروند دور از سوظن» ایتالیا (۱۹۷۱)؛ «Z» الجزایر (۱۹۷۰)؛‌ «جنگ و صلح» شوروی سابق (۱۹۶۹)؛ «قطارهای تحت مراقبت» چک‌واسکواکی (۱۹۶۸)؛ «یک مرد و یک زن» فرانسه (۱۹۶۷)؛ «مغازه در خیابان اصلی» چک‌واسلواکی (۱۹۶۶)؛ «دیروز، امروز، فردا» ایتالیا (۱۹۶۵)؛‌ «هشت‌ونیم» ایتالیا (۱۹۶۴)؛ «یکشنبه‌ها و سیبل» فرانسه (۱۹۶۳)؛ «در یک آینه» سوئد (۱۹۶۲)؛ «چشمه باکرگی» سوئد (۱۹۶۱)؛ «اورفئو سیاه» فرانسه (۱۹۶۰)؛ «عموی من» فرانسه (۱۹۵۹)؛‌ «شب‌های کابیریبا» ایتالیا (۱۹۵۸)؛ «استرادا» ایتالیا (۱۹۵۷)؛ «سامورائی، افسانه موساشی» ژاپن (۱۹۵۶)؛‌ «دروازه جهنم» ژاپن (۱۹۵۵)؛ «بازی‌های ممنوعه» فرانسه (۱۹۵۳)؛‌ «راشامون» ژاپن (۱۹۵۲)؛ «دیوارهای مالاپاگا» فرانسه (۱۹۵۱)؛ «دزد دوچرخه» ایتالیا (۱۹۵۰)؛ «موسیو ونسان» فرانسه (۱۹۴۸)؛ «واکسی» ایتالیا (۱۹۴۷).