حباب در بازار طلا

تب طلا از ۱۸۴۹ تا ماه های آغازین سال ۲۰۱۰ بومیان و مهاجرانی از سراسر جهان که خود را به کالیفرنیا رسانده بودند, در سودای یافتن طلا و امروز تکنوکرات هایی یقه سفید در سودای هدایت این بازار آنها به «چهل و نهی»ها شهرت یافتند و اینان شدند رهبران بازار بازاری که طی سه سال گذشته تنها نقطه طلایی و اطمینان بخش سرمایه گذاران برای حفظ ارزش دارایی هایشان بوده است و این همان اهرمی است که رهبران بازار را قادر ساخت در ۸ دسامبر ۲۰۰۹ ۱۷ آذر ۸۸ بازار را تا ثبت رکورد یکهزار و۲۲۶ دلار به ازای هر اونس طلا پیش ببرند

تب طلا ... از ۱۸۴۹ تا ماه‌های آغازین سال ۲۰۱۰ ... بومیان و مهاجرانی از سراسر جهان که خود را به کالیفرنیا رسانده بودند، در سودای یافتن طلا و امروز ... تکنوکرات‌هایی یقه سفید در سودای هدایت این بازار ... آنها به «چهل و نهی»ها شهرت یافتند و اینان شدند رهبران بازار... بازاری که طی سه سال گذشته تنها نقطه طلایی و اطمینان‌بخش سرمایه‌گذاران برای حفظ ارزش دارایی‌هایشان بوده است و این همان اهرمی است که رهبران بازار را قادر ساخت در ۸ دسامبر ۲۰۰۹ (۱۷ آذر ۸۸) بازار را تا ثبت رکورد یکهزار و۲۲۶ دلار به ازای هر اونس طلا پیش ببرند. طلا که طی قرن‌های متمادی، از زمان کشف تاکنون نقش خود را به‌عنوان یک دارایی ارزشمند و مأمنی برای گریز از ریسک‌های گوناگون برای سرمایه‌گذاران به اثبات رسانده است.

این بار نیز در جریان نمایان شدن تدریجی تبعات بحران اقتصادی جهان، از نیمه سال ۲۰۰۷ تاکنون تنها نقطه مطمئن برای گریز سرمایه‌ها بود و همین اقبال موجب شد قیمت این فلز ارزشمند از ۶۳۰ دلار در هر اونس در روزهای ابتدایی سال ۲۰۰۷ به یکهزارو ۲۲۶ دلار در دسامبر ۲۰۰۹، یعنی چیزی در حدود دو برابر، افزایش یابد. اگرچه رکورد یکهزارو۲۲۶ دلاری در ماه‌های باقیمانده سال ۲۰۰۹ تا حدودی تعدیل شد و پرونده طلا در این سال روی یکهزارو۹۶ دلار بسته شد اما کمتر تحلیلگری را می‌توان یافت که خیز دوباره قیمت در این بازار را متصور نبیند. برای بررسی نوسان قیمت طلا طی یک‌سالی که گذشت بد نیست به کمی قبل‌تر بازگردیم. نگاهی به نوسانات بازارهای جهانی نشان می‌دهد قیمت این فلز ارزشمند از سال ۲۰۰۰ تاکنون هر سال نسبت به سال قبل از آن افزایش یافته و تا پایان سال ۲۰۰۹ در مجموع با ۸۲۰ دلار افزایش به حدود ۲/۴ برابر رسیده است. قیمت هر اونس طلا در پایان سال ۲۰۰۰ میلادی، در سطح ۲۷۲ دلار و ۵۵ سنت در نوسان بود. در این سال سکه بهار آزادی (طرح جدید) در بازار ایران خرید و فروش می‌شد. نقطه اوج قیمت در این ۹ سال، در سال ۲۰۰۹ و با ثبت رکورد یکهزارو۲۲۶ دلار در هر اونس رقم خورد و قیمت در این سال حدود ۲۱۸ دلار افزایش یافت که بالاترین افزایش سالانه، پس از افزایش ۲۸۶ دلاری قیمت در سال ۱۹۷۹ میلادی است.

در سال ۱۹۷۹ و سال بعد از آن، قیمت طلا در بازارهای جهانی تحت تأثیر پیروزی انقلاب اسلامی ایران، افزایش شدید قیمت نفت و حمله شوروی سابق به افغانستان به حدود ۸۷۵ دلار در هر اونس رسید که با احتساب نرخ تورم، این قیمت در حال حاضر حدود ۲هزار و۱۱۵ تا ۲هزار و۲۰۰ دلار تخمین زده می‌شود. در فاصله سال‌های ۲۰۰۰ تا اواخر سال ۲۰۰۶ رشد قیمت طلا بیشتر تحت تأثیر افزایش قیمت نفت رقم خورد. اما سال ۲۰۰۷ ورق تا حدودی برگشت؛ این بار دامنه بحران مالی امریکا که به فاصله اندکی کل اقتصاد جهان را تحت تأثیر قرار داد، به عامل اصلی ‌نوسان قیمت طلا تبدیل شد. بازار طلا نیمه ابتدایی سال ۲۰۰۷ را با نوسانات طبیعی در محدوده ۶۰۰ تا ۶۷۰ دلار پشت‌سر گذاشت اما سه ماهه سوم این سال، آغاز خیزهای بزرگ قیمت بود؛ خیزهایی که پرونده طلا در سال ۲۰۰۷ را روی قیمت ۸۶۰ تا ۸۸۰ دلار بست و به فاصله چند روز پس از آغاز سال ۲۰۰۸، مرز ۹۰۰ دلار در هر اونس را هم پشت‌سر گذاشت.

تشدید بحران در بازارهای مالی که نمود آن در ورشکستگی تدریجی بزرگترین مؤسسات مالی جهان و سقوط شاخص بورس‌ها مشهود بود و بسیاری از بانک‌ها را به فکر ادغام انداخت، در کنار کاهش ارزش دلار (بسیاری از کشورهای دنیا از جمله ایران و اعضای اوپک از سال ۲۰۰۷ در معاملات خود بتدریج پول واحد اروپا را جایگزین دلار کردند)، موجب شد سرمایه‌گذاران بیشتری برای فرار از ریسک بازارهای مالی و به امید حفظ ارزش دارایی‌های خود، به طلا روی آورند. اینها موج‌هایی بود که در دو ماه ابتدایی سال ۲۰۰۸ موجب عبور قیمت طلا از مرکز یکهزار دلار شد. بازار طلای ایران نیز در این مدت اگرچه گاهی نوساناتی جزئی برخلاف افزایش یا کاهش قیمت‌های جهانی را تجربه می‌کرد و اصطلاحاً با کمی تأخیر در برابر نوسانات جهانی، واکنش نشان می‌داد اما تحت تأثیر نوسانات شدید قیمت در بازارهای بین‌المللی، رشد چشمگیر قیمت‌ها را به نظاره نشست. قیمت سکه بهار آزادی (طرح جدید) که در دی ماه سال ۸۵ (آغاز سال ۲۰۰۷) حدود ۱۳۰ هزار تومان بود، اسفند ماه سال ۸۶ با بیش از ۷۵ درصد افزایش به حدود ۲۳۰ هزار تومان رسید. با وجود خیز بلند طلا در آغاز سال ۲۰۰۸، بروز نشانه‌هایی از برون‌رفت کشورهای صنعتی از بحران مالی بویژه فرانسه، ژاپن و آلمان و انتشار گزارش‌های بانک مرکزی امریکا برای اعتمادبخشی دوباره به بازارهای مالی و بورس، قیمت را تدریجاً کاهش داد بطوری که در ۱۳ نوامبر سال ۲۰۰۸ (۲۲ آبان ۸۷) قیمت به سطح ۷۲۰ دلار تنزل یافت.

در این شرایط سکه بهار آزادی در بازار ایران حدود ۱۸۵ تا ۱۹۰ هزار تومان معامله می‌شد. دو ماه پایانی ۲۰۰۸ (آبان – آذر ۸۷ و ماه‌های آغازین سال ۲۰۰۹) (دی، بهمن و اسفند ۸۷) انتشار گزارش زیان برخی مؤسسات مالی، موج تازه‌ای از نگرانی را میان سرمایه‌گذاران به وجود آورد و قیمت طلا مجدداً تا مرز ۹۰۰ دلار بالا رفت اما نتوانست از آن عبور کند. معاملات بازار طلا در آغاز ماه آوریل ۲۰۰۹ (۱۵ فروردین ۸۸) همچنان روی ۸۹۳ دلار در هر اونس صورت می‌گرفت و قیمت سکه بهار آزادی (طرح جدید) در بازار داخلی ۲۱۵ هزار بود. قیمت در ماه مه (اردیبهشت ماه) از مرز ۹۰۰ دلار و در ۱۹ سپتامبر (۲۸ شهریور) از مرز ۱۰۰۰ دلار عبور کرد. قیمت ۱۰۲۰ دلاری طلا در بازارهای جهانی، نرخ فروش سکه بهار آزادی در بازار داخلی را به ۲۳۸ هزار تومان افزایش داد.

در کمتر از سه ماه پس از پشت‌سر گذاشتن یکهزار دلار در هر اونس، یعنی ۸ دسامبر ۲۰۰۹ (۱۱ آذر ۸۸) قیمت این فلز ارزشمند به سطح تاریخی ۱۲۲۶ دلار رسید و بدین ترتیب بالاترین قیمت سکه بهار آزادی در بازار داخل در سطح ۲۸۵ هزار تومان به ثبت رسید.

در همین ایام بود که بانک مرکزی کشورمان با آغاز حراج سکه از طریق بانک کارگشایی، تلاش کرد تب تشدید شده خرید سکه در بازار داخلی را فرو نشاند با تلاشی که همراه با نزول قیمت جهانی، اثرگذار واقع شد. قیمت طلا پس از ثبت رکورد مذکور، بلافاصله به کمتر از ۱۲۰۰ دلار بازگشت و طی ماه‌های گذشته تا چهارم اسفندماه ۸۸ (۲۳ فوریه ۲۰۱۰) روندی عمدتاً نزولی داشت و در سطح ۱۱۰۰ تا ۱۱۸۰ دلار در هر اونس در نوسان بود اما در روزهایی که این گزارش نوشته می‌شود نشانه‌هایی از صعود دوباره قیمت‌ها به چشم می‌خورد. ۵ اسفندماه (۲۴ فوریه) ارزش برابری یورو در برابر دلار امریکا در بازارهای جهانی به‌صورت چشمگیری افزایش یافت و هر یورو در برابر یک دلار و ۵۰ سنت معامله شد که بالاترین نرخ برابری طی ۱۴ ماه گذشته بوده است. آخرین باری که یورو در برابر دلار در این سطح بوده، ماه اوت ۲۰۰۸ یعنی ۱۴ ماه قبل است. تحت تأثیر این امر بعید نیست تا زمان به چاپ رسیدن این گزارش شاهد خیزهای دوباره قیمت طلا باشیم.

● هزار و یک دلیل نوسان

همانگونه که اشاره شد تبعات بحران اقتصادی جهان که موجب افت شاخص‌ها و عدم اطمینان نسبت به بازارهای مالی شد، از سال ۲۰۰۷ بنا بر نظر کارشناسان یکی از عوامل اصلی رشد قیمت طلا بوده است. چه آن‌که سقوط شاخص بورس‌ها، افزایش نرخ تورم، ورشکستگی دومینووار مؤسسات مالی و بانک‌ها و ده‌ها مورد دیگر از این دست هم در گروه تبعات بحران مذکور قرار می‌گیرد. کاهش ارزش دلار عامل مهم دیگری است که مستقیماً قیمت طلا را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. بانک مرکزی امریکا از روند کاهش ارزش دلار مادامی که کنترل شده باشد، حمایت می‌کند چرا که این روند به تسهیل صادرات کالا و خدمات امریکا منجر می‌شود.

جفری نیکولز، مدیر انجمن مشاوران اقتصادی در حوزه طلا و فلزات قیمتی با این پیش‌بینی که قیمت طلا طی ماه‌های آینده صعودی خواهد بود، می‌گوید: «چهار عامل مهم در رشد قیمت طلا اثر گذارند که عبارتند از: سیاست‌های تورم‌زای پولی و مالی دولت امریکا، سیاست خرید طلا از سوی بانک‌های مرکزی جهان، تمایل سرمایه‌گذاران در اکثر نقاط جهان به سرمایه‌گذاری در طلا و در نهایت کاهش تولید جهانی طلا.» او به استناد همین دلایل تأکید دارد: رشد قیمت طلا با افت و خیزهای متعددی همراه خواهد بود اما روند کلی صعودی است و اگر در سال ۲۰۱۰ قیمت طلا به ۱۵۰۰ دلار در هر اونس هم برسد نباید تعجب کرد. تداسکات، رئیس مؤسسه استراتژی بریتانیا تنها عاملی را که می‌تواند منجر به کاهش قیمت طلا در بلندمدت شود، حرکت پرسرعت امریکا و دیگر کشورهای صنعتی در مسیر رونق اقتصادی عنوان می‌کند. او می‌گوید: «علاوه بر این، کشورهای مذکور باید از هزینه‌ها بکاهند، مالیات‌ها را افزایش دهند و به رشد پایاپای اقتصادی دست یابند. در صورت تحقق این عوامل، اعتماد به اقتصاد امریکا و دلار افزایش می‌یابد و از قیمت طلا کاسته خواهد شد.» اما چالش‌های پیش روی اقتصاد امریکا و دیگر اقتصادهای توسعه‌یافته مبین آن است که روند بهبود، کند و شکننده خواهد بود.

کارشناسان اقتصادی و تحلیلگران تأکید دارند که جهان برای جبران تمام لطمات حاصل از بحران مالی و رکود اقتصادی دو سال اخیر به سال‌ها زمان نیاز دارد به همین سبب دارایی‌هایی مثل طلا در این فضای پرابهام بسیار جذاب هستند. اما در این میان برخی تحلیلگران اقتصادی به بخش مکمل رهبران بازار در صعود قیمت طلا اشاره می‌کنند و معتقدند اگرچه تمام عوامل ذکر شده در افزایش قیمت طلا مؤثر بوده اما بخش عمده رشد قیمت ناشی از سفته بازی و سودجویی گروه‌های راهبر بازار است. انتظارات تورمی عامل تحرک رهبران بازار برای دامن‌زدن به قیمت‌هاست و آنگونه که از مجموع تحلیل‌ها بر می‌آید داغ‌شدن تب طلا در میان سرمایه‌گذاران فضا را برای جولان بیشتر آنها فراهم کرده است. باید منتظر ماند و دید تدبیر دولتمردان برای بهبود شاخص‌ها، بازار طلا را هدایت خواهد کرد یا سودای رهبران بازار.

فرشته رفیعی