سیره امامان معصوم در ماه مبارک رمضان

ماه مبارك رمضان بهار قرآن است و پیامبر اكرم ص و عترت طاهرینش كه خود قرآن ناطقند و هیچگاه ایشان از قرآن, و قرآن از ایشان جدا نبوده, و تلاوت آیات دلنشین آن جزء برنامه روزمره ایشان بوده است, عنایت خاصی نسبت به تلاوت قرآن در ماه مبارك رمضان مبذول می داشتند و توجه اصحاب و یاران خود را نسبت به آن جلب می نمودند, تا آنجا كه در مورد حضرت امام سجاد ع نقل شده است كه چهل بار قرآن را در ماه مبارك ختم می نمود

ماه مبارك رمضان ماه ضیافت خداوند رحمان از بندگان خود می‏باشد و خوان رحمت الهی گسترده است- بجاست كه با نگاهی گذار به سیره معصومان(ع) در این ماه رفتارهای فردی و اجتماعی آنان را سرمشق زندگی خود قرار دهیم. بطور كلی می‏توان سیره آن بزرگواران را در دو بخش مورد مطالعه و بررسی قرار داد.

الف) خود و خدا( بعد فردی)

۱- تغییر حالت

سید ابن طاووس‏« ره‏» نقل می‏فرماید كه وقتی ماه مبارك رمضان فرا می‏رسید رنگ چهره پیامبر اكرم(ص) عوض می‏شد و زیاد به نماز و دعا می‏پرداخت (۱) ، تغییر حالت آن حضرت در دهه آخر ماه مبار رنگ مضاعفی به خود می‏گرفت، بگونه‏ای كه تمام شبها را به شب زنده‏داری و عبادت سپری می‏كرد.

درباره حضرت امام زین العابدین(ع) نقل شده است كه ایشان در این ماه كاملا غرق در دعا و تسبیح و استغفار و ذكر تكبیر می‏گشت.

● نمازهای مستحبی

گرچه بجا آوردن نمازهای مستحبی و نوافل یكی از مسائل عادی و روزمره آن بزرگواران بوده است. ولی در ماه رمضان حالت مضاعف به خود می‏گرفت، تا آنجا كه نمازهای مخصوصی توسط آنان در ماه مبارك رمضان و شبهای قدر خوانده می‏شد، كه ذكر تفصیل آن مجال دیگری می‏طلبد.

۳- تلاوت قرآن

ماه مبارك رمضان بهار قرآن است و پیامبر اكرم(ص) و عترت طاهرینش كه خود قرآن ناطقند و هیچگاه ایشان از قرآن، و قرآن از ایشان جدا نبوده، و تلاوت آیات دلنشین آن جزء برنامه روزمره ایشان بوده است، عنایت‏خاصی نسبت‏به تلاوت قرآن در ماه مبارك رمضان مبذول می‏داشتند و توجه اصحاب و یاران خود را نسبت‏به آن جلب می‏نمودند، تا آنجا كه در مورد حضرت امام سجاد(ع) نقل شده است كه چهل بار قرآن را در ماه مبارك ختم می‏نمود.

۴- نیایش

چگونه خواستن و از چه كسی خواستن و به چه انگیزه‏ای خواهش كردن از مهمترین مطالبی است كه در هر درخواستی، نهفته است اینجا سخن از درخواست از یگانه معبود قادر و تواناست كه معصومین(ع) بر بشریت منت نهاده و نحوه درخواست را در قالب‏« دعا» به عالی‏ترین وجه ممكن نشان داده‏اند. و علاوه بر لذت سخن گفتن با خداوند عالیترین مضامین معارف تابناك الهی را در آن جای داده و از خود یادگارهایی بس ارزشمند به ودیعت نهاده‏اند.

در ماه مبارك رمضان دعاهای مخصوصی از آن بزرگواران رسیده است كه تنها به ذكر عناوین آن‏ها در این مقاله اكتفا می‏شود:

الف- دعا در وقت دیدن هلال ماه مبارك.

ب- دعای پیامبر اكرم(ص) در وقت وارد شدن به ماه مبارك رمضان،

ج- دعای پیغمبر اكرم(ص) در شب اول،

د- دعای ابو حمزه ثمالی در هر شب،

ح- دعای سحر،

و- دعای اول صحیفه سجادیه،

ز- دعای وقت افطار،

ط- دعای امام زین العابدین(ع) در شبهای نوزدهم و بیست و یكم،

ظ- دعای پیامبر اكرم(ص)، و امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و امام كاظم(ع) در ماه مبارك رمضان.

ی- دعای پیامبر اكرم(ص) و امام زین العابدین(ص) در شب بیست و هفتم،

ل- دعای پیامبر اكرم(ص) در شب آخر هر ماه،

ن- دعا به هنگام وداع با ماه رمضان،

۵- احیای شب قدر

معصومین(ع) در شبهای قدر شب زنده‏دار بودند، و نه تنها خود به احیاء آن می‏پرداختند بلكه خانواده و كودكان و فرزندان خویش را به انجام آن وامی‏داشتند، روایت‏شده است كه رسول خدا(ص) در شب بیست و سوم ماه، خفتگان از خانواده خود را از خواب بیدار می‏كرد و آب به صورت آنها می‏پاشید.

حضرت فاطمه زهرا(س) نیز نمی‏گذاشت كسی از فرزندانش در آن شب به خواب رود، و آنان را با كمی غذا و ایجاد آمادگی از روز و با انجام استراحت در روز، آماده می‏ساخت، و می‏فرمود محروم كسی است كه از خیر این شب محروم ماند.

و یك سال حضرت امام صادق(ع) به بیماری سختی گرفتار شده بود، آن حضرت دستور داد كه در شب بیست و سوم ایشان را برداشته و به مسجد پیامبر(ص) بردند، و آن شب را در آن مكان شریف به احیاء گذارند.

۶- آداب افطار

چگونه افطار كردن، و با چه افطار كردن از جمله مسائل قابل توجه سیره است. از پیامبر(ص) و ائمه هدی(ع) ادعیه خاصی در وقت افطار نقل شده است. امام صادق(ع) می‏فرماید كه پیامبر اكرم در وقت افطار این دعا را می‏فرمود:« اللهم لك صمنا و علی رزقك افطرنا فتقبله منا، ذهب الظلما و ابتلت العروق و بقی الاجر» بار خدایا برای تو روزه گرفتیم، و بر روزی تو افطار نمودیم، پس آن را از ما بپذیر.

حضرت امیر المؤمنین(ع) در وقت افطار می‏فرمود: «اللهم لك صمنا و علی رزقك افطرنا فتقبله منا انك انت و السیمع العلیم‏» (۹) خدایا برای تو روزه داشتیم، و بر روزی تو افطار كردیم. پس آن را از ما قبول نما، همانا كه تو شنوا و دانایی.

و اما اینكه با چه چیزی افطار می‏نمودند، مواردی نقل شده است، از امام باقر(ع) نقل شده است كه پیامبر اكرم با آب و خرما، و یا آب و رطب افطار می‏نمودند (رطب غیر از خرما است). و اگر آن حضرت شیرینی و حلوا نمی‏یافت‏با آن افطار و گاهی با شكر كه از نی گرفته می‏شد، افطار می‏كرد. و امام صادق(ع) می‏فرماید: پیامبر، اكرم(ص) با شیرینی و حلوا افطار می‏نمود، و اگر آن را نمی‏یافت‏با آب ولرم افطار می‏كرد، و می‏فرمود: آن باعث پاكیزگی كبد و معده است،و دهان را خوشبو می‏سازد، و ریشه دندان و دید چشم را تقویت می‏نماید. بنابر این از مجموعه روایات استفاده می‏شود كه آن حضرت- در صورت امكان- با یك ماده شیرینی مثل حلوا، خرما، و در صورت نبود آنها با آب نیمه گرم و ولرم فطار می‏نمود.

ابن طاووس از امام باقر(ع) نقل می‏كند كه حضرت علی(ع) دوست داشت كه با شیر افطار كند.

۷- غسل

پیامبر اكرم(ص) در دهه آخر ماه مبارك رمضان هر شب غسل می‏كرد. حضرت امام باقر(ع) شبهای نوزدهم، بیست و یكم، بیست و سوم و بیست و پنجم را غسل می‏كرد ، و امام صادق(ع) در شب بیست و سوم دو بار غسل می‏نمود، یك بار در اول شب، بار دوم در آخر شب.

۸- اعتكاف

یكی از مستحبات بسیار مهم و سازنده اعتكاف است. كه تفصیل و شرائط آن در كتب فقهی آمده است و از عهده این نوشته خارج می‏باشد، امام صادق(ع) فرمود: یكبار رسول خدا(ص) در دهه اول ماه رمضان به اعتكاف نشست و در رمضان دیگر در دهه دوم، و در رمضان پس از آن در دهه سوم اعتكاف نمود. و بعد از آن همیشه در دهه آخر رمضان به اعتكاف می‏نشست.

۹- وداع با ماه رمضان

برخاستن از سفره ضیافت الله برای عارفان دلداده حقا سخت و ناگوار است. لذا همانطور كه جدایی عاشق از معشوق، به سختی هر چه تمام‏تر صورت می‏گیرد، پیامبر اكرم(ص) چگونگی وداع با ماه رمضان را چنین بیان می‏كند: جابر بن عبد الله انصاری نقل می‏كند كه در جمعه ماه رمضان، بر رسول خدا وارد شدم. هنگامی كه چشم او بر من افتاد فرمود: ای جابر این جمعه آخر ماه رمضان است، پس با او وداع كن و بگو:« اللهم لا تجعله آخر العهد من صیامنا ایاه، فان جعلته فاجعلنی مرحوما، و لا تجعلنی محروما» یعنی خدایا، این رمضان را آخرین روزه ما قرار مده، و چنانچه قرار دادی پس ما را مورد رحمت‏خود قرار بده و ما را محروم نساز، و هر كس این را بگوید به یكی از دو امر نیكو( احدی الحسنیین) نائل می‏شود، یا آنكه عمر پیدا می‏كند و ماه رمضان بعدی را درك می‏نماید، و یا آنكه مورد بخشش و رحمت‏خدا قرار می‏گیرد.

۱۰- شب عید فطر

از مجموعه روایات استنباط می‏شود كه این شب از جایگاه بس والایی برخوردار است، و معصومین(ع) آن را به احیاء و شب زنده‏داری می‏گذراندند. حضرت علی بن الحسین امام زین العابدین(ع) شب عید فطر را در مسجد به نماز می‏گذارند تا آنگاه كه صبح شود.

---