سرطان و درمان

درمان سرطان کولون بیمار ۸۲ساله با حضور دکتر سیدرضا فاطمی فوق تخصص گوارش و کبد, دکتر حمید رضوانی آنکولوژیست, دکتر سعید حسینی متخصص تغذیه, دکتر عباسعلی محرابیان فوق تخصص آندوسکوپی, دکتر عباس بصیری ارولوژیست و دکتر ایرج خسرونیا متخصص داخلی

بیماری که معرفی می‌شود آقایی است ۸۲ ساله که حدود چند ماه است دچار بی‌اشتهایی و کاهش وزن شده به طوری که در مدت‌زمان یک ماهه حدود ۱۵ کیلوگرم وزن کم کرده است...

علت مراجعه به پزشک بی‌اشتهایی، یبوست، درد شکمی و کاهش وزن بوده است. در ضمن این بیمار سابقه قندبالا و فشارخون نیز داشته اما از ۴، ۵ سال پیش تحت درمان بوده است. در معاینه شکمی که توسط پزشک انجام شد در قسمت فوقانی و چپ شکم درد و حساسیت داشته و سایر معاینات طبیعی بوده است. برای تشخیص بیماری، سونوگرافی و برخی آزمایش‌ها برای بیمار تجویز شد. با سوژه این هفته آقای مراد.س ۸۲ ساله همراه شوید و ببینید که چگونه بیماریشان تشخیص داده شد و نظر کارشناسان را برای درمان پیگیری کنید. نکات مهمی در این پرونده وجود دارد که می‌تواند به عنوان پیشگیری برایتان مفید باشد.

● نگاه پزشک معالج

درمان سرطان روده بزرگ در گفتگو با دکتر سیدرضا فاطمی عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی:

استنت‌گذاری به ۷۵ درصد این بیماران کمک می کند

▪ آقای دکتر! چطور به تشخیص سرطان روده برای آقای «سین» رسیدید؟

- در آزمایش خون کم‌خونی و افزایش تعداد گلبول‌های سفید و پلاکت خون نشان داده شده و این مساله نشانگر التهاب بدن (CRP و ESR) که در بدخیمی‌ها افزایش می‌یابد بود.ضمنا سابقه بیماری سرطان معده در خانواده بیمار (خواهر و عمه) وجود داشت. در سونوگرافی که انجام دادیم در کبد، کانون مشکوکی دیده شد که سایز تقریبی‌اش ۴۶×۴۸ میلی‌متر بود. همچنین در قسمت خلفی-تحتانی و داخلی طحال نیز ناحیه‌ای با همین مشخصات که به نظر می‌رسید بخشی از روده با دیواره‌ای ضخیم و نامنظم باشد، دیده شد که برای بررسی بیشتر سی‌تی‌اسکن انجام شد. در سی‌تی‌اسکن با کنتراست تصویر ناحیه مورد نظر در لوب چپ کبد دیده شد. اتساع شدید در کل مسیر روده وجود داشت و به خاطر وجود توده‌ای در همین محل و افزایش ضخامت دیواره روده برای بررسی دقیق?تر روده بیمار تحت کولونوسکوپی قرار گرفت. در کولونوسکوپی توده قارچی‌شکل و زخم‌داری همراه با تراوش خون و انسداد کامل در خم طحالی روده بزرگ دیده شد که تحت بیوپسی قرار گرفت. درنهایت بیمار با تشخیص سرطان روده بزرگ همراه با ایجاد عارضه (انسداد کامل) کاندید استنت‌گذاری در روده بزرگ برای رفع انسداد شد.

▪ در مورد روش درمانی که گفتید توضیح می‌دهید.

- استفاده از استنت‌های روده‌ای به‌عنوان روشی غیرجراحی برای تسکین عوارض توده?ای دستگاه گوارش به ویژه در مری و سیستم صفراوی رو به افزایش است. استنت‌ها همچنین در درمان انسداد سایر قسمت‌های لوله گوارش مانند معده و قسمت ابتدایی روده‌کوچک و روده‌بزرگ نقش دارند. در بیمارانی که سرطان روده دارند، استفاده از استنت به منظور تسکین عوارض بیماری پیشرفته کاربرد دارد.

▪ آیا این روش جایگزین جراحی شده است؟

- خیر. استنت‌گذاری روشی است که با توجه به ?نظر پزشک انجام خواهد شد. بهتر است بیماران اجازه بدهند چنین تصمیم تخصصی را پزشک برایشان بگیرد. جایگزینی استنت این مزیت را ایجاد می‌کند تا جراحی‌های اورژانسی ۲ مرحله‌ای، همراه با کولوستومی (برداشتن بخشی از روده) به جراحی یک مرحله‌ای انتخابی تبدیل شود. استنت‌گذاری در کولون در بسیاری از بیماران با انسداد جزیی یا کامل انجام‌پذیر است البته با در نظر گرفتن این موضوع که بیمار اختلال سیستمیک شدید نداشته باشد. میزان مرگ‌ومیر و عوارض بعد از جراحی اورژانسی به مراتب از جراحی انتخابی بیشتر است و استنت کولون در بیمارانی که انسداد ناشی از سرطان روده و نیاز به رفع فشار ناشی از انسداد به منظور آمادگی برای انجام جراحی انتخابی دارند، استفاده می‌شود.

قابل ذکر است که از لحاظ تکنیکی، میزان موفقیت در این‌گونه بیماران بالای ۹۰ درصد است. استنت‌گذاری برای بیماران مبتلا به سرطان روده که به علت گسترش موضعی تومور یا سن بالا گزینه مناسبی برای جراحی نیستند راه‌حل مناسبی است. بیشتر از ۷۵ درصد این گروه از بیماران با کمک استنت بهبود نسبی می یابند. اگر چه رشد تومور به داخل استنت و حرکت استنت، مداخله مجدد با استنت اضافه یا لیزر یا روش‌های جراحی را موجب می‌شود. در بیماران با بیماری لوکالیزه پیشرفته و حال عمومی خوب جراحی و رادیوتراپی روش‌های پیشنهادی بهتری است (به استثنای افرادی که تمایل به استومی ندارند). جایگذاری استنت‌های فلزی خودکار(خودبازشونده) با کمک آندوسکوپی یا فلوروسکوپی صورت می‌گیرد. استفاده از آندوسکوپی در جایگذاری استنت‌ها هنگامی که انسداد نزدیک به ناحیه رکتوسیگمویید (قسمت انتهایی روده) باشد یا هنگامی که روده پیچ و خم‌دار است مفید است. انجام باریم‌انما یا سی‌تی‌اسکن با کنتراست قبل از جایگذاری استنت به منظور بررسی آناتومی روده و طول تنگی و میزان انسداد هم مؤثر است. (البته ضروری نیست)

▪ در حال حاضر که این بیمار را درمان کرده‌اید چه توصیه‌های تغذیه‌ای دارید؟

- پس از جایگذاری استنت در سمت چپ روده به منظور جلوگیری از ایجاد مدفوع فشرده شده در داخل استنت قوام مدفوع باید نرم نگاه داشته باشد. برای این منظور استفاده از روغن‌ معدنی و رژیم غذایی خاص توصیه می‌شود. مصرف روغن معدنی خوراکی به میزان ۱۵ تا ۴۵ سی‌سی به صورت روزانه پیشنهاد می‌شود اگر چه در بیمارانی که خطر خفگی دارند، استفاده از روغن معدنی ممنوع است. سایر ملین‌ها نیز قابل‌استفاده هستند. بیمارانی که در کولون راست یا عرضی استنت دارند، می‌توانند رژیم ‌غذایی عادی داشته باشند. خوشبختانه این تکنیک نوین و پیشرفته در کشور ما در بخش گوارش و کبد بیمارستان طالقانی قابل انجام است و از این نظر قدم بزرگی در ارائه خدمت به هموطنان عزیز برداشته شده است.

● نگاه فوق‌تخصص آندوسکوپی

روده چه کسانی در معرض سرطان است؟

دکتر عباسعلی محرابیان/ استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

سرطان روده‌بزرگ در کشور ما سومین سرطان از نظر شیوع است و در صورتی که دیر تشخیص داده شود کشنده است. می‌توان به کمک روش‌هایی در مراحل اولیه که هنوز علایمی ندارد آن را شناخت و با درمان مناسب از مرگ بیمار جلوگیری کرد. با توجه به اینکه سرطان کولون از پولیپ‌ها سرچشمه می‌گیرند یعنی مرحله‌ای که هنوز سرطان ایجاد نشده و با توجه به فاصله طولانی زمانی که طول می‌کشد تا پولیپ به آن مرحله برسد، می‌توان با شناخت و برداشت پولیپ‌ها از ایجاد سرطان جلوگیری کرد.

با توجه به اینکه شیوع سرطان روده از۵۰ سالگی به بعد افزایش می‌یابد، بنابراین به جز افراد پرخطر بررسی‌ها از این سن شروع می‌شود.

▪ افراد گروه پرخطر کدام‌اند؟

- افرادی که سابقه سرطان روده در خانواده به خصوص خانواده درجه یک شامل پدر، مادر، برادر و خواهر دارند به خصوص اینکه چند عضو خانواده یا در سن کمتر از ۵۵ سال مبتلا شده باشد.

- کسانی که خودشان سابقه پولیپ یا سرطان روده داشته‌اند و آنهایی که سابقه چند مورد سرطان در فامیل (حتی چیزی به غیر از سرطان روده) داشته باشند.

- کسانی که بیماری التهابی روده (کولیت اولسروز و کرون) دارند.

- در افراد گروه پرخطر بررسی باید حتما انجام شود و این بررسی به طور معمول ۱۰ سال زودتر از سن اولین فرد مبتلا انجام می‌شود.

- در افرادی که در گروه پرخطر نیستند، بررسی از سن ۵۰ سالگی آغاز می‌شود.

▪ کدام روش بررسی بهتر است؟

- بررسی خون مخفی در مدفوع: خونی که با چشم دیده نمی‌شود ولی با آزمایش مدفوع مشخص می‌شود. این روش موثر است اما کافی نیست.

- رادیوگرافی روده بزرگ (باریم انما): دقت زیادی ندارد و در صورت مشاهده ضایعه، باید از روش تکمیلی دیگری استفاده کرد.

- مشاهده روده بزرگ با آندوسکوپ کوتاه: دقیق است ولی فقط بررسی قسمت چپ روده بزرگ امکان‌پذیر است. (نیمی از سرطان‌های روده بزرگ در این ناحیه است)

- مشاهده روده بزرگ با آندوسکوپ بلند: دقیق و امکان بررسی تمام روده میسر است و در افراد گروه پرخطر توصیه می‌شود.

- روش‌های دیگری مانند روش بررسی ژنتیکی مدفوع و نوعی سی‌تی‌اسکن وجود دارد که هنوز تحت بررسی است.

▪ پیشگیری از سرطان کولون

لازم است بدانید مصرف زیاد سبزی و میوه‌های تازه، پرهیز از استعمال دخانیات و کاهش مصرف گوشت قرمز و چربی‌ها از عمده موارد پیشگیری هستند. طبق برخی مطالعات مصرف آسپیرین، فولیک‌اسید و کلسیم می‌تواند خطر سرطان کولون را کاهش دهد.

● نگاه متخصص داخلی

نشانه های سرطان روده را بشناسید

دکتر ایرج خسرونیا/ رییس انجمن متخصصان داخلی ایران

باید برای تشخیص علت مشکل و بیماری هر کسی که مشکلاتی مربوط به کلون مانند یبوست مزمن، خونریزی و دردهای ناشناخته داشته باشد، عمل کولونوسکوپی انجام دهیم. در افراد سالم بالای ۵۰ سالی که هیچ‌ مشکلی ندارند، هر سه یا چهار سال یک بار باید عمل کولونوسکوپی انجام شود. افرادی هم که سابقه بیماری و سرطان‌های گوارشی در خانواده‌شان وجود دارد، باید بعد از سن ۴۰ سالگی، هر سال یا هر دو سال یک بار، عمل کولونوسکوپی انجام دهند و مورد بررسی قرار بگیرند تا اگر در معرض ابتلا به بیماری قرار گرفتند، بیماری‌شان خیلی زود تشخیص داده شود. البته اگر فرد سالم کمتر از ۵۰ سال یا فردی با سابقه خانوادگی که زیر ۴۰ سال سن دارد علائم و ناراحتی‌های گوارشی مانند درد و خونریزی و بی‌اشتهایی را حس ‌کند باید خیلی سریع برای تشخیص بیماری‌ در مراحل اولیه به پزشک مراجعه کند. خیلی از افراد فکر می‌کنند که کولونوسکوپی عمل دردناکی است و به همین دلیل از انجام آن طفره می‌روند. بهتر است بدانید که عمل کولونوسکوپی با بی‌حسی موضعی یا عمومی انجام می‌شود و بیمار حین عمل هیچ دردی را حس نمی‌کند.

یکی از مهم‌ترین نکاتی که باید به آن اشاره کنم این است که متاسفانه خیلی از ما ایرانی‌ها اصلا به مساله مهم دفع خون از روده اهمیت نمی‌دهیم و فکر می‌کنیم که این خونریزی ممکن است مربوط به خونریزی همورویید (بواسیر) باشد به همین دلیل آن را با پزشکمان در میان نمی‌گذاریم. در صورتی که دفع خون از روده می‌تواند یکی از مهم‌ترین نشانه‌های ابتلا به سرطان روده باشد. دفع خون، ایجاد اختلال در اجابت مزاج و باریک شدن مدفوع علائمی از ابتلا به سرطان روده هستند. این بیمار پس از یک ماه بی‌اشتهایی و ۱۵ کیلوگرم کاهش وزن به پزشک مراجعه کرده‌، در صورتی ‌که توصیه ما به همه سالمندان عزیز و خانواده آنها این است که در صورت مشاهده هرگونه بی‌اشتهایی و کاهش وزن، حتما در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنند چون این علائم می‌توانند به دلیل بیماری‌های کبد یا دستگاه گوارش باشند. در ضمن اگر بیشتر از ۱۰ درصد وزن کسی در کمتر از شش ماه کم شود، حتما مشکلی وجود دارد و باید از نظر پزشکی مورد بررسی قرار بگیرد. این را هم فراموش نکنید که بیماران سالمندی که دل‌درد، بی‌اشتهایی و دفع خون از روده دارند، باید توسط پزشکان مورد بررسی دقیق قرار بگیرند زیرا حتی اگر ۹۹ درصد آنها مشکل خاصی نداشته باشند، باز هم بررسی دقیق برای تشخیص آن یک درصد که ممکن است سرطان داشته باشند، ارزش دارد!

● نگاه انکولوژیست

جراحی مؤثرتر است یا شیمی درمانی؟

دکتر حمید رضوانی/ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

معمولا خیلی از افرادی که به سرطان روده مبتلا می‌شوند، از ما می‌پرسند بهترین روش درمانی برای آنها چیست؛ جراحی یا شیمی‌ درمانی؟ بهتر است این نکته را بدانید که حرف اول را در درمان سرطان‌های روده بزرگ، جراحی می‌زند یعنی اگر شرایط بیمار اجازه بدهد‌ به‌طور حتم جراحی انجام می‌دهیم اما گاهی بیماری خیلی پیشرفت می‌کند و به نقاط دیگری از بدن مانند کبد، ریه و استخوان‌ها متاستاز می‌دهد و نمی‌توانیم جراحی انجام دهیم زیرا در این صورت ارزش جراحی از دست می‌رود. به همین دلیل، پزشکان برای کنترل بیماری،‌ ابتدا برای مدتی از روش شیمی درمانی کمک می‌گیرند و بعد از اینکه شرایط بیمار و بیماری به حالتی رسید که امکان جراحی میسر شد‌، حتما ادامه روند درمان با جراحی همراه خواهد بود. پس می‌بینید که در درمان سرطان‌های روده بزرگ‌ به هر حال جراحی باید انجام شود. شاید این سؤال برایتان پیش بیاید که آیا استنت گذاشتن هم از درمان‌های روتین سرطان روده است یا نه؟ در پاسخ می‌توان گفت که استنت‌گذاری بیشتر در مواردی انجام می‌شود که احتمال انسداد روده با تومور وجود داشته باشد و ما نتوانیم بیمار را تحت عمل جراحی قرار بدهیم. برخی از بیماران به دلیل سن خیلی بالا یا ابتلا به بیماری‌های قلبی و ریوی نمی‌توانند روند درمانشان را با عمل جراحی ادامه بدهند به همین دلیل به منظور پیشگیری از ابتلا به انسداد روده و عوارض ناشی از آن، پزشکان عمل استنت‌گذاری را انجام می‌دهند. اگر بیماری به انسداد روده مبتلا شود و شرایطش هم اجازه بدهد، ما حتما برای او عمل جراحی انجام می‌دهیم تا از ابتلای او به عوارض ناشی از انسداد روده پیشگیری کنیم. به علاوه، برخلاف باور عامه مردم که فکر می‌کنند سرطان روده فقط بیماری مربوط به افراد بزرگسال است، این بیماری می‌تواند افراد جوان را هم مبتلا کند و نوع درمان هم ربطی به سن و سال ندارد. شیمی درمانی و جراحی هم برای افراد جوان انجام می‌شود و هم برای افراد سالمند.

● نگاه متخصص تغذیه

رابطه تغذیه و سرطان

دکتر سعید حسینی/ استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران

در مورد رابطه تغذیه و سرطان باید به این نکته اشاره شود که به طور کلی سرطان‌ها، مخصوصا برخی از انواع آن، به طور مستقیم با تغذیه رابطه دارند. مثلا وزن بالا و اضافه دریافت انرژی، مصرف زیاد چربی‌های اشباع و غذاهای چرب و سرخ‌کردنی و انواع فست‌فودها می‌توانند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند. از طرف دیگر، مصرف زیاد سبزی‌ و میوه‌هایی که حاوی انواع آنتی‌اکسیدان‌ها هستند -به خصوص آنهایی که ویتامین E، C و سلنیوم دارند- می‌توانند خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهند. از آنجا که خطر ابتلا به سرطان بین کسانی که زمینه خانوادگی ابتلا به این بیماری در آنها وجود دارد، بیشتر است، این افراد باید خیلی مراقب خورد و خوراکشان باشند و تا آنجا که می‌توانند مواد غذایی مفید و سالم را جایگزین غذاهای مضر کنند. این توصیه به دلیل این است که تحقیقات نشان داده عوامل محیطی مانند عادت‌های غذایی می‌توانند در تسریع یا سرکوب ابتلا به سرطان در بیمارانی با سابقه خانوادگی، بسیار مهم و مؤثر باشند.

متاسفانه یکی از بزرگ‌ترین مشکلات و مسائلی که سالمندان با آن مواجه هستند، مشکل ابتلا به یبوست است. معمولا سالمندان به دلیل ترس از دفع بی‌اختیار یا بیدار شدن مکرر در طول شب، برای رفتن به دستشویی، از نوشیدن آب کافی امتناع می‌کنند. این مشکل در آقایان سالمند به دلیل مسائل مربوط به پروستات بیشتر و پررنگ‌تر است. مسأله دیگر این است که به طور معمول، کم‌آبی در بدن سالمندان علامت خاصی ندارد و این عزیزان شاید اصلا متوجه کم‌آب بودن بدنشان نباشند. سالمندان باید حتما به این نکته توجه داشته باشند که کم‌آب شدن بدن و در نتیجه ابتلا به یبوست عامل زمینه‌سازی برای بیماری‌های دیگر از جمله انسداد روده خواهد بود و نباید هرگز برای پیشگیری از تکرر ادرار، از نوشیدن آب کافی در طول شبانه‌روز امتناع کنند. همه سالمندان و افرادی که به نوعی از یبوست مزمن رنج می‌برند، می‌توانند در کنار مصرف آب فراوان، دریافت فیبر غذایی‌شان را هم بالا ببرند تا بر یبوست خود غلبه کنند. این فیبر، هرچه بیشتر از منابع گیاهی مانند انواع سبزی‌ها دریافت شود، بهتر است. به دلیل اینکه فیبر موجود در سبزی نامحلول در آب است، می‌تواند بیشتر به رفع یبوست کمک کند. دانستن یک نکته بسیار مهم در مورد سبزی‌ها ضروری است؛ اگر شما دریافت فیبر غذایی خود را از طریق مصرف سبزی‌ها بالا ببرید اما در طول روز به اندازه کافی آب ننوشید همین فیبر می‌تواند باعث تشدید یبوست شود. به عبارت ساده‌تر، چون فیبر می‌تواند آب بدن را جذب کند،‌ اگر شما آن را با آب فراوان مصرف کنید، به احتمال زیاد مشکل یبوستتان برطرف خواهد شد ولی اگر آن را بی‌رویه در رژیم روزانه‌تان بگنجانید و در کنارش آب ننوشید، به طور حتم کمکی به رفع مشکل یبوست‌ نخواهد کرد.

اصلا به دلیل همین خاصیت جذب آب فیبر است که به افرادی که اسهال دارند، ‌توصیه می‌کنیم بیشتر سبزی بخورند! یکی دیگر از دلایل ابتلا به یبوست در سالمندان کم‌تحرکی یا حتی بی‌تحرکی آنهاست. این عزیزان باید با یک برنامه‌ریزی منظم،‌ مقداری فعالیت روزانه را در برنامه خود داشته باشند. نکته دیگر این است که برخی از سالمندان خودسرانه و بدون نظر پزشک، مکمل‌هایی مانند کلسیم، آهن یا مولتی‌ویتامین مصرف می‌کنند که خود این امر هم می‌تواند در تشدید یبوست آنها تاثیرگذار باشد. ضمن اینکه خیلی‌ها اصلا تعریف درستی از یبوست ندارند. در تعریف یبوست باید گفت که اساسا اجابت مزاج از سه بار در روز تا سه روز یکبار اگر همراه با درد و ناراحتی نباشد،‌ یبوست محسوب نمی‌شود اما اگر اجابت مزاج، ۳ روز یکبار هم نباشد و با درد و ناراحتی و سختی همراه شود، آن وقت می‌گوییم که فرد به یبوست مبتلا شده است.

● نگاه اورولوژیست

کم‌آبی زمینه‌ساز انسداد روده

دکتر عباس بصیری/ استاد دانشگاه علوم پزشکی

شهید بهشتی

یکی از توصیه?های پزشکان نوشیدن میزان کافی آب است. اما گاهی برخی از سالمندان به دلایل مختلف مانند ترس از دفع بی‌اختیار یا بیدارشدن‌های مکرر و تکرر ادرار در طول روز مایعات کمتری می‌نوشند تا در دفعات زیاد، دفع ادرار نداشته باشند. در چنین مواردی حتما باید علت پرادراری یا تکرر ادرار مشخص و درمان شود. معمولا در سنین بالا ابتلا به بزرگی پروستات یکی از مواردی است که باعث ایجاد این مساله می‌شود. این افراد در دفع ادرار دچار مشکل هستند زیرا بزرگی پروستات باعث بسته شدن مجرای ادراری و عدم تخلیه کامل آن می‌شود. مثلا اگر حجم مثانه حدود ۵۰۰ سی‌سی باشد، مثانه قادر به تخلیه کامل نیست و ممکن است حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ سی‌سی ادرار در مثانه باقی بماند.

هنگامی که حجم ادرار فرد ۵۰۰ سی‌سی است قاعدتا دفع ادرار هر پنج، شش ساعت اتفاق می‌افتد اما اگر حجم واقعی مثانه ۲۰۰ یا ۳۰۰ سی‌سی باشد هر دو، سه ساعت یکبار فرد دچار تکرر ادرار می‌شود.

در مواردی که بزرگی پروستات در تکرر ادرار نقش دارد حتما باید درمان شود. نوشیدن مایعات می‌تواند به راحتی سموم بدن را دفع کند در نتیجه املاح کمتری در بدن ته‌نشین می‌شود بنابراین توصیه می‌شود سالمندان به اندازه کافی آب بنوشند و اگر عاملی برای تکرر ادرارشان وجود دارد به دنبال درمان مشکل باشند.

در پی عدم درمان بیماری و کم نوشیدن آب، حجم ادرار کاهش می‌یابد و معمولا مقداری از آن در مثانه باقی می‌ماند. ادرار باقیمانده مانند آب راکد در مثانه است که باعث التهاب و عفونت می‌شود در نتیجه محیط مناسبی برای رشد میکروب و تشکیل سنگ است. کم‌آبی، سموم بدن را به خوبی دفع نمی‌کند و باعث غلظت محیط شیمیایی خون و در نتیجه غلظت خون و عامل زمینه‌ساز برای ابتلا به بیماری‌هایی چون یبوست، انسداد روده و... است. عدم نوشیدن آب و مایعات به مقدار کافی، ابتلا به بیماری سفتی عروق را افزایش می‌دهد و کلیه و مثانه در معرض تهدید ابتلا به التهاب، عفونت و تشکیل سنگ‌های ادراری است. سالمندان باید حتما به این نکته توجه داشته باشند که اگر مبتلا به بیماری قلبی یا مشکلات ریوی و اختلال کار کلیوی هستند، نباید آب و مایعات را به مقدار فراوان بنوشند زیرا عدم دفع آب، باعث بروز مشکلاتی مانند فشارخون و... می‌شود.

● بیشتر بخوانید

بـاریـم انـمـا یـعـنـی چـه؟

باریم انما نوعی عکسبرداری از روده بزرگ با اشعه x است. از باریم انما می‌‌توان برای تشخیص بیماری‌‌های روده یا اختلالاتی که روده بزرگ را متاثر می‌کند، استفاده کرد. در این روش برای اینکه روده‌ها با اشعه x قابل رؤیت باشند، با یک ماده حاجب حاوی باریم از طریق تنقیه پر می‌‌شوند. دو روش برای انجام باریم انما وجود دارد:

- در روش اول ماده حاجب تزریق می‌شود و فقط اختلالات بزرگ روده نشان داده می‌شود.

- در روش دوم، علاوه بر ماده حاجب، هوا هم داخل روده تزریق می‌‌شود. در این روش اختلالات کوچک‌تری هم که در جدار کولون وجود دارد، نمایان می‌‌شوند.

گاهی به علل خاص پزشکی یا به علت مسن بودن بیمار، روش اول که زمان کمتری نیاز دارد و بیمار را کمتر اذیت می‌‌کند، انجام می‌‌شود ولی هرگاه شکی وجود داشته باشد یا نتایج کافی نباشد روش دوم هم به کار می‌رود. باریم انما در موارد زیر انجام می‌شود:

- تشخیص بیماری‌‌های التهابی روده

- تشخیص اختلالات روده بزرگ مثل تنگی‌ها

- بررسی روده در کسانی که تغییراتی در عادات

- اجابت مزاج خود دارند یا دچار کم‌خونی یا کاهش وزن بی‌دلیل هستند

- تشخیص بدخیمی‌‌های روده

قبل از انجام باریم انما موارد زیر را به پزشک خود گزارش کنید:

- بارداری یا احتمال بارداری

- حساسیت به لاتکس (لاتکس ماده‌ای است که در ساختمان بسیاری از مواد حاجب به کار می‌‌رود و در صورت حساسیت به آن باید از مواد حاجبی که لاتکس ندارند، استفاده کرد.)

- حساسیت به باریم

- بررسی اخیر لوله گوارش فوقانی با باریم

قبل از باریم انما معمولا آمادگی‌‌هایی برای پاک کردن روده از مدفوع صورت می‌‌گیرد مانند عدم مصرف مواد غذایی مایع به مدت یک تا دو روز. استفاده از مواد مسهل روز قبل از انجام تست همراه با مایعات فراوان و انجام تنقیه روز قبل یا در روز انجام آزمون. قبل از تست باید تمام لباس‌های خود را درآورید و لباس مخصوص بپوشید. سپس در حالی که روی تخت دراز کشیده‌اید یک عکس ساده رادیولوژی گرفته می‌‌شود. بعد از طریق یک لوله باریک، ماده حاجب را داخل روده تزریق می‌‌کنند. هنگام انجام باریم انما به آرامی نفس‌های عمیق بکشید و در صورتی که احساس دفع به شما دست داد، در مقابل آن مقاومت کنید. پزشک با تصاویر متعددی که از روده می‌‌گیرد، آن را مورد بررسی قرار خواهد داد. گاهی از شما خواسته می‌شود حالت خاصی به خود بگیرید یا اینکه تخت شما را کمی خم می‌کنند تا تصاویر بهتری تهیه شود. ممکن است پزشک با دست شکم شما را کمی فشار دهد تا باریم، خوب در روده‌ها جابجا شود. سپس باریم تخلیه و هوا به داخل روده تزریق می‌شود. گاهی حین گرفتن تصاویر از شما می‌خواهند نفس خود را حبس کنید و برای چند لحظه حرکت نکنید. در انتها معمولا یک یا دو تصویر ساده از شکم گرفته می‌شود. در روش نوع اول که فقط باریم تزریق می‌شود، تست حدود ۳۰ تا ۴۵ دقیقه طول می‌‌کشد و این زمان در روش دوم که هوا نیز تزریق می‌کنند به یک ساعت افزایش می‌‌یابد. بعد از آزمون شما می‌توانید تغذیه عادی خود را از سربگیرید مگر آنکه پزشک مورد خاصی را توصیه کند. در ضمن مایعات فراوان مصرف کنید تا باریم هر چه زودتر دفع شود و آبی که در اثر مصرف مواد مسهل از دست داده‌اید، جبران شود.

باریم انما معمولا خسته‌کننده است و بیمار کمی اذیت می‌شود. برای بیشتر افراد آمادگی‌‌های قبل از انجام باریم انما مثل خوردن روغن کرچک و اسهال بدترین قسمت آزمون است. در ضمن ناحیه مقعد می‌‌تواند در اثر این آزمون زخم شود. استفاده از لگن آب گرم و بی‌حس‌کننده‌های موضعی به بهبود این وضعیت کمک می‌کند.

بیمار ممکن است احساس ناراحتی کند یا نتواند جلوی دفع باریوم را بگیرد و باریم را روی خودش یا روی تخت بریزد. پزشک و همکارانش کاملاً به این موارد عادت دارند و می‌‌توانند به شما کمک کنند.

میزی که بیمار روی آن دراز می‌‌کشد، سفت و گاهی سرد است زیرا از جریان هوا برای کاهش حرارت دستگاه‌‌ها استفاده می‌شود. باریوم ممکن است سرد باشد و هنگام ورود آن به بدن احساس سرما کنید. وقتی کولون با ماده حاجب پر می‌‌شود، ممکن است احساس دفع به بیمار دست دهد یا احساس پری یا دل‌پیچه کند. اگر هوا نیز به داخل روده تزریق شود، بیمار احساس نفخ شکم و دل‌پیچه بیشتری می‌کند. کشیدن نفس‌های آرام و عمیق از راه دهان می‌‌تواند بسیار موثر باشد.

احتمالا تا یک روز بعد از انجام تست احساس خستگی می‌کنید. بهتر است کسی را همراه خود داشته باشید تا شما را به منزل برساند. این آزمون برای افراد مسن و ناتوان خسته‌کننده‌تر است. یک تا دو روز بعد از باریم انما دفع مقادیری از باریوم به صورت ماده سفید یا صورتی رنگ کاملا طبیعی است اما در صورت وجود خون‌ریزی، درد شدید شکمی، تب بالای ۳۸ درجه و عدم دفع مدفوع به مدت ۲ روز بعد از انجام باریم انما به پزشک خود گزارش کنید.

ندا احمدلو

مریم معروف

الهه رضاییان