عوارض جانبی پرتودرمانی

درصد بالایی از تومورهای مغزی پس از جراحی برای افزایش طول عمر و کاهش احتمال عود و متاستاز نیازمندپرتودرمانی هستند...
بعد از ثابت‌کردن سر بیمار با قالب‌های مخصوص و انجام سی‌تی‌اسکن …

درصد بالایی از تومورهای مغزی پس از جراحی برای افزایش طول عمر و کاهش احتمال عود و متاستاز نیازمندپرتودرمانی هستند...

بعد از ثابت‌کردن سر بیمار با قالب‌های مخصوص و انجام سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی، حجم تومور با نرم‌افزارهای رایانه‌ای به‌صورت سه‌بعدی مشخص می‌شود و پزشک با توجه به نوع آن، میزان اشعه و تعداد جلسات را محاسبه می‌کند. عوارض پرتودرمانی برحسب زمان پیدایش آنها به سه دسته تقسیم می‌شوند و به این شرح است:

عوارض زودرس:

علایمی که در طول ۶ هفته بعد از شروع درمان ظاهر می‌شوند را علایم زودرس می گویند. این علایم به دلیل ادم یا تورم بافت اطراف توده پدیده می‌آیند. نشانه های آن با شروع مصرف کورتون یا افزایش دوز آن بهبود می‌یابند و در صورتی که مقاوم به درمان باشند تصویربرداری مجدد درخواست می‌شود تا از نحوه پیشرفت بیماری اطلاع پیدا کنیم. بیمارانی که به علت حجم توده اشعه زیادی دریافت می‌کنند یا به دلیل وسعت بیماری کل سیستم مغزی – نخاعی‌شان باید تحت‌تاثیر اشعه قرار گیرد از سردرد، خواب‌آلودگی و خستگی شکایت دارند و در مواردی که توده خلفی یا در پایه مغز قرار دارد، فشار داخل جمجمه بالارفته و دچار تهوع و استفراغ می‌شوند. از دیگر عوارض زودرس می‌توان به عفونت مجرای خارجی گوش وگوش میانی، التهابات پوستی محل درمان و ریزش کامل موی سر اشاره کرد.

عوارض میان مدت:

عوارضی هستند که بین شش هفته تا شش ماه دید می‌شوند. این حالت به علت از بین رفتن میلین سلول‌های عصبی و ایجاد آسیب در سلول‌های الیگودندروگلیال است. سردرد، خواب‌آلودگی و خستگی‌زودرس از شاخص‌ترین نشانه‌ها در این مرحله هستند و با تجویز کورتون بهبود می‌یابند. در این مرحله هم اگر با عدم پاسخ به درمان روبرو شدیم برای اطمینان از عدم برگشت تومور تصویربرداری درخواست می‌کنیم.

عوارض دیررس:

بعد از گذشت ۶ ماه تا چند سال از شروع پرتودرمانی بروز می‌کنند و معمولا برگشت‌ناپذیر و پیش‌رونده هستند. خطرناک‌ترین آنها، نکروز (مرگ‌بافتی) ناشی از اشعه است که در آن آسیب جدی به عروق و بافت سفید مغز وارد می‌شود و بیشتر مواقع ۳ سال بعد از درمان دیده می‌شود. علایم نکروز بافتی بسیار شبیه برگشت تومور اولیه است و برای افتراق بازگشت تومور از نکروز از روش‌های تشخیصی مثل پت‌اسکن، ام‌.آر.آی و سی‌تی‌اسکن کمک می‌گیریم. درمان آن نیز استفاده از کورتیکواستروییدها (کورتون) با عمل جراحی توده نکروتیک است. آسیب‌ گوش یکی دیگر از مشکلاتی است که بیماران به آن گرفتار می‌شوند. دوز بالای اشعه روی شنوایی اثر می گذارد و باعث کاهش آن در صداهایی با فرکانس بالا می‌شود. در مواردی که چشم در مسیر اشعه قرار می‌گیرد آب مروارید و آسیب شبکیه هم دیده می‌شود. با این همه، وقتی پزشک برای بیمار رادیوتراپی را تجویز می‌کند، باید به آن تن داد چون منافع و مضرات آن را در مورد بیمار سنجیده و تشخیص داده است که در مورد آن بیمار بخصوص، منافع رادیوتراپی بر مضراتش می‌چربد.

دکتر محمد هوشیاری

آنکولوژیست (پرتودرمانگر)

استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران