غربت یک قناری باز

«قناری باز» مجموعه داستان جدید حامد اسماعیلیون است که زمستان امسال در قالب مجموعه جهان تازه استان, توسط نشر چشمه منتشر شده است این کتاب هشت داستان کوتاه دارد

● قناری باز

▪ مجموعه داستان

▪ حامد اسماعیلیون نشر: چشمه

▪ چاپ اول : ۱۳۸۹

«قناری‌باز» مجموعه داستان جدید حامد اسماعیلیون است که زمستان امسال در قالب مجموعه جهان تازه استان، توسط نشر چشمه منتشر شده است. این کتاب هشت داستان کوتاه دارد. نکته‌ای که در بیشتر داستان‌های مجموعه و این داستان دیده می‌شود استفاده از ابزار گریز به گذشته یا فلاش بک است که از این رهگذر قصه‌ای در قصه دیگر روایت می‌شود.

اما این حالت قصه در قصه مرز مشخصی دارد. به نوشته خبرگزاری مهر داستان دوم با نام «‌ای عشق! چهره آبی‌ات پیدا نیست» از قالب قصه‌گویی در آمده و در فضایی رسمی‌تر، از زاویه دانای کل به زندگی دختر جوانی نگاه می‌کند که محیط اطراف و خانواده‌اش باعث شده است تا راه به بیراهه ببرد. این داستان علاوه قصه‌گویی، رویکردی اجتماعی انتقادی دارد. نکته مهم در این داستان و دیگر داستان‌های کتاب، تسلسل است که در داستان ششم یعنی «عصر تابستان» نیز دیده می‌شود که آخر داستان در واقع همان نقطه شروع آن است. «چیزی میان گلدان‌ها» داستان سوم کتاب، تعمق و تاملی میان رفتن و آمدن است و حال و هوایی مهاجرتی دارد که پایان مشخصی هم برایش ساخته نشده است.

داستان چهارم اما گوشه‌ای از دلمشغولی‌های نویسنده را نسبت به جنگ نشان می‌دهد که البته خارج از قالب‌های کلیشه‌ای و در طرحی نو به این مساله پرداخته شده است. چندین نامه بی‌جواب که از طرف یک برادرزاده به همرزم عمو فرستاده می‌شود، می‌تواند قابی نو برای بیان برخی زوایای شخصیتی رزمندگان دوران جنگ باشد. فضای تعلیق‌گونه در برخی خطوط این داستان حس می‌شود اما حقایق کم‌کم در نامه‌های بعدی مشخص می‌شود. برادرزاده جواب سوالش را نمی‌گیرد اما همین بی‌جوابی سوال او به نوعی پاسخ مخاطب داستان است؛ سوالی که نه شخصیت داستان و نه خواننده داستان به جوابش نمی‌رسند این است که چرا همرزم عمو جواب نامه‌ها را نمی‌دهد. این موضوع نیز به صلاحدید نویسنده که اختیار دارد تا داستانش را هرجا که خواست تمام کند، مبهم است.

داستان پنجم، داستانی ساده است که با حرکت رو به جلو خود، گذشته را بیشتر روشن می‌کند و با وجود اینکه در آخر، خطوط ابتدایی تکرار نمی‌شوند ولی داستان در همان مکان اولیه‌اش قرار می‌گیرد. طبق مطالبی که در ابتدای کتاب تحت عنوان «نویسنده به روایت خودش» آمده است، به نوعی می‌توان دلخوری نویسنده را از تسلسل و دایره وار بودن در خطوط این داستان‌‌ها مشاهده کرد. بی پاسخ بودن برخی سوالات اساسی داستان‌ها نیز به این قسمت از وجود نویسنده باز می‌گردد که می‌گوید: «در عصری زمستانی به دنیا آمده اما کسی هنوز نمی‌داند آیا برف می‌بارید یا نه؟»

معرفی‌نامه اجمالی که اول کتاب آمده اشاره دارد که نویسنده از نوشتن درباره غم غربت فراری است. رگه‌هایی از این غم غربت را می‌توان در داستان‌های کتاب به خصوص «چیزی میان‌ گلدان‌ها» دید. «عصر تابستان» داستانی است که با مرگ شروع می‌شود. سپس وقایع قبل از این مرگ روایت می‌شود تا دوباره به سطور مربوط به همین مرگ برسد.

رگه‌هایی از افسوس و ناکامی در این داستان وجود دارد که در داستان بعدی یعنی «اتاق قرمز در خیابان پشتی» دیده نمی‌شود. این داستان که مانند داستان قبلی از شیوه روایی اول شخص برای پرداخت آن استفاده شده است، حکایت گذشته‌هاست اما گذشته‌هایی که حاوی نوستالژی هستند و سرانجام با داستان پایانی مجموعه یعنی «نیالا» دو سر دایره بیرونی کتاب به هم نمی‌رسند. این داستان به عنوان داستان پایانی مجموعه با سوال‌هایی بدون پاسخ و شخصیتی که کاملا شناخته نمی‌شود، تمام می‌شود. یکی از دیالوگ‌های این داستان که نمایانگر رویکرد کلی داستان است، عبارت است از این جمله: «خیلی راحت با هم دست می‌دهیم و بای‌بای.» داستان‌های «قناری باز» از یکدیگر مستقل هستند و حال و هوای مخصوص به خود را دارند.

نویسنده به عنوان مثال توانسته به خوبی در یک داستان دغدغه‌های یک دختر جوان را از بیرون روایت کند و در داستان دیگر در قالب یک دختر و از جایگاه اول شخص قصه بگوید. تفاوت و تنوع موضوعی داستان‌ها نیز از نقاط قوت این کتاب است. حامد اسماعیلیون پیش از این رمان کوتاه «آویشن قشنگ است» را از سوی نشر ثالث منتشر کرده بود. داستانی کوتاه و متفاوت که به عنوان اولین کار نویسنده‌اش نگاه منتقدان را به خود جلب کرد. این کتاب کاندیدای جوایز ادبی آن سال شد. حامد اسماعیلیون جز کتاب «قناری‌باز» رمان دیگری نیز از سوی نشر ثالث برای کسب مجوز به ارشاد فرستاده که هنوز از وضعیت آن خبری نیست.