حكمت متعالیه و ملاصدرا

كتاب «حكمت متعالیه و ملاصدرا» تالیف آیت الله سیدمحمد خامنه ای كتابی ساده و روان درباره حكمت متعالیه صدرالمتالهین است كه تاكنون به زبان های انگلیسی, بوسنیایی و چینی منتشر شده است

كتاب «حكمت متعالیه و ملاصدرا» تالیف آیت الله سیدمحمد خامنه ای كتابی ساده و روان درباره حكمت متعالیه صدرالمتالهین است كه تاكنون به زبان های انگلیسی، بوسنیایی و چینی منتشر شده است.

در این كتاب مولف ابتدا به شخصیت و زندگی ملاصدرا پرداخته و آثار و تحقیقات این فیلسوف شیرازی را معرفی كرده و سپس به تحلیل، نقد و بررسی زندگانی ملاصدرا پرداخته است.

در دفتر دوم این كتاب مكتب فلسفی ملاصدرا تحلیل شده است. مولف درباره مكتب ملاصدرا نوشته است: «مكتب ملاصدرا، مكتب مستقلی است كه دارای نظامی خاص و مخصوص به خود است. وی دستگاهی فلسفی ساخته است كه فراگیر همه مسایل فلسفی است به طوری كه می توان ادعا كرد كه می تواند با اصول خود، حتی مسایل فرعی را كه بعدها در فلسفه پدیدار می شود به خوبی حل كند.»

وجود شناسی، شناخت شناسی، نفس و رستاخیز، هرمنوتیك و تفسیر از مسایل فلسفی است كه در این بخش تحلیل و تجزیه می شود. در مبحث وجود شناسی در ابتدا بحث شناخت وجود، اصالت وجود و پس از آن احكام وجود بررسی شده است. مولف در بحث اصالت وجود آورده است: «ملاصدرا دلایل متعددی برای اثبات اصالت وجود آورده از جمله آن كه در اثبات یك عرض یا صفت در یك گزاره برای یك موضوع و یا صدور یك حكم بایستی همواره اتحاد وجودی بین موضوع و محمول موجود باشد، زیرا كه موضوع و محمول دو مفهوم متغایرند و آنچه اجازه حمل یا حكم را می دهد اتحاد آن دو در وجود می باشد پس اصالت با وجود است.»

همچنین بخش شناخت شناسی نیز به موضوعاتی مانند وجود ذهنی، اتحاد عاقل و معقول و عقل، خیال مجرد، مساله ادراكات انسان می پردازد. مساله ادراك همواره یكی از جنجالی ترین مسایل فلسفی بوده و هست. ملاصدرا در این مساله نیز نظریه خاص خودش را دارد و نظریه او از آرای فلاسفه دیگر گسترده تر و دقیق تر به نظر می رسد. وی ادراك را كه فلاسفه به ادراك حسی، تخیلی، عقلی، وهمی تقسیم كرده بودند پذیرفته ولی در كیفیت آنها با آنها همراه نیست و نهایتا ادراك را در سه زمینه می داند: ادراك حسی، ادراك خیالی، ادراك عقلی.

بخش نفس و رستاخیز به موضوعاتی مانند حدوث جسمانی، معاد و رستاخیز و متافیزیك مرگ می پردازد.

ملاصدرا برای مرگ تعریف تازه ای پیشنهاد كرد و پس از رد عقیده زیست شناسان و پزشكان، كه مرگ را معلول تباهی بدن می دانند، با اشاره به دو نوع مرگ طبیعی و اخترامی، مرگ را رهایی روح از قید بدن به سبب كمال خود و بی نیازی به بدن دانسته است.

صدرا در توضیح فلسفی این مطلب می گوید: نفس انسان در آغاز از ماده، یعنی جسم و بدن، سربرآورده ولی با تكیه بر مسیر رشد و تكامل مادی بدن، راه جداگانه ای برای تكامل خود در پیش می گیرد. تكاملی كه با آغاز پیری و رشد منفی بدن، از توقف باز نمی ایستد و همچنان به رشد تكاملی خود ادامه می دهد، یعنی برخلاف بدن پیری و «آنتروپی» ندارد و نابود شدنی نیست.

این نوع تكامل بر اصل قانون فلسفی دیگری در حكمت صدرایی به نام «حركت جوهری» اشیا بنا شده است كه یكی از اصول ابتكاری ملاصدراست و ثابت می كند كه همه اشیا در جهان مادی و محسوس آرام ندارند و گام به گام در حركتی یكطرفه و پیشرونده در حال صیرورت اند و از نقص رو به كمال طبیعی خود می روند.

برخلاف جهان ایستای ارسطویی، جهان ملاصدرا پویا و پرجوشش و جنبش است و با این پویش، همه اشیا در جهان ما راه تكامل را می پویند و نفس انسان نیز از این قاعده مستثنا نیست.