خردورزی و دین باوری

احمد حسین شریفی
حسن یوسفیان
ناشر: كانون اندیشه جوان
اگر «عقل» و «وحی» را دو شاهراه كسب آگاهی و شناخت بدانیم، اولی نزد همه انسان ها عمومیت دارد و دومی راهی اختصاصی است كه تنها در …

احمد حسین شریفی

حسن یوسفیان

ناشر: كانون اندیشه جوان

اگر «عقل» و «وحی» را دو شاهراه كسب آگاهی و شناخت بدانیم، اولی نزد همه انسان ها عمومیت دارد و دومی راهی اختصاصی است كه تنها در اختیار گروه اندكی از آدمیان است و همه به صورت مستقیم توان بهره گیری از این منبع معرفتی را ندارند. یكی از مباحث مهم عصر حاضر كه رهاورد ظهور و بروز مدرنیته است، سنجش همین نسبت میان دین و عقل است. در این بین عده ای با هدف پاسداشت حرمت وحی، منزلت عقل را فرو كاستند و جمعی نیز با استناد به دستاوردهای خیره كننده عقل تجربی، دین را تضعیف كرده اند و آن را مایه عقب ماندگی پنداشته اند. اما در دیدگاهی معتدل و دور از هرگونه افراط و تفریط از یك سو مقام و منزلت عقل انكارناشدنی است و از سوی دیگر به لحاظ كاستی ها و ناتوانی های عقل، وجود ابزاری معرفتی ضروری است.

اما بیشتر اختلاف ها و كشمكش هایی كه در طول تاریخ در باب نسبت عقل و دین صورت گرفته است، در زمینه استفاده از عقل به عنوان یك منبع استنباطی در كنار سایر منابع - همچون كتاب و سنت - بوده است. از این رو، در مسأله ارتباط دین و خرد، اصل منزلت عقل در دین مورد انكار و تردید قرار نگرفته است، بلكه پرسش اصلی و محوری درباره مقدار نفوذ عقل در دین است. آنچه همیشه ذهن اندیشمندان این حوزه را مشغول كرده است، یافتن پاسخی برای چنین پرسش هایی است؛ آیا می توان عقل را منبعی برای استنباط معارف و احكام دین به شمار آورد یا این كه تنها نقش دفاع از دین را به عهده دارد و اگر خرده گیران بر دین، وجود نمی داشتند، جایگاه خود را از دست می داد؟

آیا عقل، معیار و ترازوی صحت و سقم گزاره های وحیانی است یا وحی، میزان درستی یا نادرستی عقل است؟ آیا تمامی گزاره های دین خردپذیرند یا وجود قضایای خردگریز نیز اجتناب ناپذیر است؟ آیا تقسیم ادوار تاریخی بشر به «عصر دین» و «عصر خرد» تقسیمی خردمندانه است؟

این نمونه ای از پرسش های فراوانی است كه درباره ارتباط عقل و وحی و تعیین قلمرو خردورزی و دین داری قابل طرح و بحث است كه مؤلفان اثر حاضر - احمدحسین شریفی و حسن یوسفیان - سعی دارند هر چند به اختصار و دور از حاشیه نویسی پاسخی برای پرسش های فوق بیابند و بدین منظور مباحث خود را در پنج فصل با این عناوین تدوین و تنظیم كرده اند: معناشناسی عقل و وحی، خردگرایی افراطی، خردستیزی افراطی، خردگرایی معتدل، عقل در اندیشه اصیل اسلامی.