نوآوری وشکوفایی ضرورت ها, ابعاد و شاخصه ها

پیشرفت ها و توسعه اقتصادی دهه دوم اگرچه شرایط اقتصادی کشور را متحول ساخت و بسیاری از نابسامانیهای ناشی از جنگ را ترمیم کرد اما به قیمت نادیده انگاشتن عدالت تمام شد

نوآوری می تواند در ابعاد مختلف بروز و ظهور داشته باشد هر چند در زمینه های علمی و فناوری به شکل مرسوم تحت عناوین اختراعات و ابتکارات صورت میگیرد. این روند در حوزه اندیشه وفلسفه با سرعت کندتری تبلور داشته است. در بعد اجتماعی نیز نوآوری از دیرباز مورد توجه جامعه شناسان قرار داشته و دارد . نوآوری در خصوص مسائل فرهنگی نیز بویژه در جوامع ارزشی و دینی همواره به عنوان یک ضرورت مطرح می شود؛ اما آنچه در سال جاری بیش از هر چیز مد نظر است نوآوری و خلاقیت در بعد اقتصادی در جهت حل مشکلات معیشتی مردم و گشایش در بن بست ها بوده و ملموس بودن و عینیت بخشیدن به نوآوری ها ، به عنوان یک ضرورت مطرح می شود. از همین رو بر شکوفا شدن نوآوری های قبلی و زحمات گذشته از سوی رهبر معظم انقلاب تأکید شده است لذا به نظر می رسد ضمن آنکه همه خواص و عوام باید جهت فراگیرکردن فضای نوآوری در جامعه بکوشند اما باید این نوآوری ها تبلور عینی در عرصه جامعه داشته باشد.

● ضرورت های طرح نوآوری

الف) وضعیت داخلی

۱) از جهت تکوین انقلاب اسلامی، امروز کشورمان با توجه به برتری گفتمان اصولگرایی در شرایط مطلوبی برای عبور از مرحله سخت و دشوار تشکیل دولت اسلامی قراردارد. بویژه آنکه این اتفاق در آستانه ورود به دهه چهارم حیات طیبه انقلاب اسلامی شکل می گیرد.

ترسیم نقشه راه این دهه توسط مقام معظم رهبری تحت عنوان پیشرفت و عدالت به استناد تجارب سه دهه گذشته صورت می پذیرد. در دهه اول انقلاب، اقتصاد بسته و دولتی حاکم بود و تلاش هایی در جهت توزیع عادلانه امکانات و مایحتاج عمومی صورت گرفت که مقتضای شرایط جنگی همان دهه بود و البته پیشرفتی در پی نداشت.

پیشرفت ها و توسعه اقتصادی دهه دوم اگرچه شرایط اقتصادی کشور را متحول ساخت و بسیاری از نابسامانیهای ناشی از جنگ را ترمیم کرد اما به قیمت نادیده انگاشتن عدالت تمام شد. دهه سوم اما عصر توسعه سیاسی نام گرفت که در آن نه از پیشرفت اقتصادی و توسعه چشمگیر خبری بود و نه از عدالت در زمینه های مختلف و از جمله سیاسی. البته در سایه این بی عدالتی سیاسی و اجتماعی بود که کفه احزاب و تشکل ها و نیروهای لائیک و سکولار در مقابل جریان مذهبی سنگین شد.

بدین ترتیب توسعه عدالت محور در دستورکار قرار گرفت و به عنوان نسخه علاج کشور برای دهه چهارم در نظر گرفته شد. ضمن آنکه عدم شکوفایی و باروری کشور پس از سه دهه صرف نظر از علل و عوامل آن می بایست نتایج و دستاوردهای ملموسی داشته باشد.

از این رو، تئوریسین راهبردهای کلان نظام در حرم شریف رضوی پیرامون ضرورت نوآوری و شکوفایی در مقطع کنونی انقلاب اسلامی می فرمایند:

«خب ، ما می خواهیم وارد دهه چهارم بشویم برای دهه چهارم جمهوری اسلامی ، ما باید نگاه کنیم به عرصه زندگی خود وببینیم کمبودهای ما کجاست ، ما کمبودهای زیادی داریم.... باید شتابمان و نوع حرکتمان را جوری تنظیم بکنیم که بتوانیم به صفوف مقدم برسیم.»

معظم له در تبیین افق مطلوب ملت ایران در چهارمین دهه انقلاب اسلامی به پیشرفت توأم باعدالت اشاره فرموده و تأکید فرمودند:

«وقتی نگاه می کنیم برای دهه چهارم - برای این ده سالی که پیش روی ماست - دو شاخص عمده وجود دارد که باید این دو را حتما بدست بیاوریم: یکی پیشرفت است، یکی عدالت.»

از منظر رهبر معظم انقلاب نوآوری از آن جهت برای دستیابی به پیشرفت مقرون عدالت ضرورت دارد که برخی از تئوریسین های اقتصادی و نسخه های اقتصاد غربی فاصله طبقاتی و تبعیض و بی عدالتی را از الزامات توسعه می دانند؛ لذا برای کسب این دو مقوله به ظاهر متضاد نیازمند نوآوری و ابتکار می باشیم.

۲) سال پایانی دولت نهم به عنوان نماد حضور تفکر اصولگرایی در عرصه مدیریتی کشور وضرورت تبلور محصول و برکات این حضور در رفع مشکلات مردم به گونه ای دیگر لزوم طرح این شعار را برای سال جاری گوشزد می سازد.

از یک طرف زحمات و طرح های ابتکاری دولت اصولگرای نهم باید پیش از به سر رسیدن دوره چهار ساله ریاست جمهوری احمدی نژاد بصورت عینی و ملموس در منظر عمومی آشکار گردد و آحاد ملت بویژه طبقات محروم جامعه از ثمرات شیرین آن بهره مند گردند و از طرف دیگر جریان اصولگرا به عنوان یک اندیشه ناب و مدافع ارزشهای انقلاب اسلامی باید بتواند با خلاقیت و نوآوری موانع بزرگ رشد و تعالی کشور را از پیش رو برداشته و بقای نظام اسلامی و حاکمیت دینی را با نمایش توانمندی ها و کارآمدی آن تضمین نماید. بویژه آنکه نتایج انتخابات مجلس هشتم و اقبال مجدد ملت ایران به گفتمان اصولگرایی تداوم آن را در عرصه حاکمیت استمرار می بخشد و اینک نوبت مجلس و دولت اصولگراست که نیازهای مردم را با تدبیر و کارآیی پاسخ دهند.

ب) موقعیت بین المللی

ضرورت دیگر طرح راهبرد نوآوری و شکوفایی در سال جاری به موقعیت حساس کشورمان در مواجهه باسلطه گری غرب و فشارهای آمریکا در موارد مختلف بویژه پرونده هسته ای باز می گردد که باتوجه به ماههای پایانی حضور نومحافظه کاران تندرو در کاخ سفید احتمال افزایش زور گویی این کشور به جمهوری اسلامی ایران متصور است. از این رو، رهبر معظم انقلاب در تشریح ضرورت طرح شعار سال، به این علت مهم اشاره فرمودند که در مقابل زیاده خواهی های دشمنان ، راه نجات تسلیم شدن و عقب نشینی کردن نیست، اگر دشمن زورگویی و زورگیری می کند ، باید در مقابل دشمن ایستاد و پیشرفت کرد، علاج ملت ایران در کسب اقتدار است. این اقتدار فقط به معنای اقتدار نظامی نیست، باید اقتدار علمی و اقتصادی ، قدرت اخلاقی و اجتماعی و بالاتر از همه اینها اقتدار معنوی و روحی را هم کسب کنیم.

معظم له در نخستین روز سال هم در جمع مردم مشهد و در جوار حرم رضوی به فلسفه این نامگذاری اشاره نموده و در پاسخ به این سئوال که چرا امسال شعار نوآوری و شکوفایی را مطرح می کنیم؟فرمودند: « انقلاب اسلامی خود یک نوآوری بزرگ تاریخی بود در دوره ای که دنیا به دو بخش سلطه گر و سلطه پذیر تقسیم می شدند جمهوری اسلامی آمد این خط کشی باطل و نظام غلط را درهم شکست».

رهبر معظم انقلاب تأکید کردند :«تقریبا سی سال است جمهوری اسلامی با این موضعگیری شاخص تاریخی خود در مقابل سلطه گرایی که همه دنیا را در واقع متعلق به خود می دانند ایستاد.... امروز شما نگاه کنید خاورمیانه نمایشگاه ناکامی آمریکا وشکست های آمریکاست.»

● شاخصه های نوآوری

نوآوری مطلوب و مد نظر رهبر معظم انقلاب از مختصاتی برخوردار است که به نتایج مفید وموثری منتهی شده و مانع برداشت های غلط می شود . پاره ای از شاخصه های نوآوری مطلوب عبارت است از:

۱) نوآوری در عرصه فکری و فلسفی الزاما باید در طول دین مبین اسلام باشد و در تعارض با بدعت ها ، تحریف ها ، خرافه ها و تحجرگرایی قد علم کند.

۲) نوآوری مطلوب نه تنها هنجارشکن و ساختارشکن نبوده بلکه به عنوان یک هنجار مطرح می شود تا اسلام و انقلاب را زنده و پویا نگه دارد.

۳) نوآوری مطلوب در چارچوب اصول، سنت ها و ارزش ها صورت می گیرد.

۴) نوآوری در روش و شیوه های اجرایی براساس تجارب صورت می گیرد تا راه میان بر برای رسیدن به مقصود باشد نه بیراهه.

۵) نوآوری موثر باید در راستا و مکمل نوآوری های گذشته باشد نه نوآور ستیز و مانع. چنانچه اصل انقلاب و جمهوری اسلامی یک نوآوری به حساب می آید و سایر نوآوری ها باید مکمل آن باشند.

● الزامات تحقق

ارائه برنامه های نو در قالب شیوه های اجرایی نوین در سطح کلان کشور و همچنین تلاش برای شکوفا نمودن تلاش های گذشته، نیازمند الزامات و ملزومات بسیاری است که بدون وجود آن بسترها و مقدمات ، امکان تحقق نوآوری و شکوفایی دور از ذهن خواهد بود.

پاره ای از الزامات اولیه تحقق هرگونه نوآوری متناسب با منویات رهبر معظم انقلاب عبارتند از:

۱) فضای آرام روانی در صحنه سیاسی و اجتماعی کشور و پرهیز از تنش ها و چالش های ساختگی و حاشیه ای.

۲) عزم ملی و اراده جمعی که بتواند در اجزاء مختلف سیستم و تمام سطوح، فضای نوآوری را حاکم سازد.

۳) هماهنگی و همدلی صادقانه مسئولان، مدیران و نخبگان جامعه برای اینکه نوآوری مطلوب فضای جامعه را فرا گیرد.

۴) نگاه فراجناحی احزاب و تشکل ها به موضوع نوآوری و اجتناب از مصادره آن به نفع گروه و جناحی خاص.

۵) شناسایی نقصان و کاستی ها در سیستم ها و روش ها که بتواند بن بست ها و کمبودها را در معرض دید عمومی قرار داده تا نسبت به رفع آن چاره جویی شود.

۶) تدبیر علمی و عقلی در ارائه نوآوری ها.

۷) پرهیز از بلند پروازی ها جهت عملیاتی ساختن طرح ها.

۸) تناسب نوآوری ها با ظرفیت ها و امکانات موجود.

۹) نوآوری بر اساس مطالبات عمومی جامعه به دور از افزایش نیازها و غیر واقعی نمودن آنها.

۱۰) زود بازده و موثر بودن نوآوری در رفع مشکلات اجتماعی و معیشتی مردم عاری از هرگونه بزرگنمایی در مشکلات.

۱۱) تکریم و تجلیل از افکار و طرحهای نو که بویژه ازسوی جوانان ارائه می گردد.

۱۲) اهتمام نو و همت تازه جهت عملیاتی ساختن فکرها و ایده های جدید.

۱۳) مخاطب شناسی در نوآوری: یک بحث اساسی در راستای تحقق راهبرد نوآوری و شکوفایی، پرسش از طیف مخاطبین است؛ چرا که احاله به دیگران و مبری داشتن خود از مصداق این امر می تواند از اثر بخشی و برکات فراگیر و گسترده آن بکاهد. از یک نگاه همه آحاد جامعه مشمول خطابه رهبر معظم انقلاب قرار دارند و هرکس باید به اندازه توان خود در جهت رسیدن به نقطه مطلوب تلاش نماید. اما از جهت دیگر نیز باید تاکید کرد مسئولان و نخبگان جامعه به عنوان اخص و بیش از توان روزمره خویش مورد خطاب قرار می گیرند.

با این وجود به نظر می رسد سه طیف مخاطب و مجری راهبرد نوآوری باشند:

۱) مسئولان و مدیران عالی جامعه؛

۲) نخبگان و خواص؛

۳) آحاد جامعه؛

هر یک از گروههای اجتماعی فوق نیز در سه حوزه (حداقل) می توانند نوآوری داشته باشند:

۱) حوزه فردی

۲-)حوزه مدیریتی و تحت امر

۳) حوزه اجتماعی و ملی

در هر یک از حوزه های مورد اشاره نیز لااقل نوآوری می تواند در سه رشته و زیر شاخه صورت گیرد:

الف) حوزه فردی:

۱) نوآوری در برقراری ارتباط با خالق و تقرب بدان

۲) نوآوری در شیوه های تعامل با سایر مخلوقات

۳) نوآوری در ارتباط با نفس خویشتن

ب) حوزه مدیریتی:

۱) نوآوری در برنامه ها و بودجه ریزی

۲) نوآوری در ساختار و تشکیلات

۳) نوآوری در شیوه ها و روش های اجرایی

ج) حوزه اجتماعی و ملی:

۱) نوآوری در حیطه زندگی و کاری

۲) نوآوری در سطح محلی و منطقه ای

۳) نوآوری در سطوح شهری و کشوری

آسیب شناسی و موانع تحقق نوآوری

نوآوری و شکوفایی به معنای واقعی و مورد نظر مقام معظم رهبری با موانعی مواجه است که عدم توجه به آن موجب عدم تحقق، انحراف و یا سطحی نگری نسبت به آن می شود.

چنانچه لازم است تا پیش از پایان سال جلوه هایی از راهبرد نوآوری جای جای کشور را فراگیرد. باید در نگاهی آسیب شناسانه موانع پیش رو را شناسایی و نسبت به رفع آنها کوشید. از این رو به برخی از این موانع اشاره می گردد:

۱) جزئی نگری به جای کلان نگری:

مشغول شدن به امور فرعی و اشتغال ذهن به مسائل جزئی سبب می شود، مسائل اصلی و کلان کشور و بن بست های کلیدی حل نشود که در این صورت نتیجه مطلوب عاید نخواهد شد.

۲) بخشی نگری و مصادره به مطلوب:

سوق دادن نوآوری ها به حوزه های خاص و مصادره آن به یک بخش معین حتی در صورت نتیجه بخش بودن آن سبب رشد ناهمگون می شود و در نتیجه اثرات معکوس در پی خواهد داشت. این راهبرد اگر چه باید از سوی همه مسئولان و نخبگان دنبال شود اما نباید به رشد کاریکاتوری و یک جانبه جامعه منجر گردد. توسعه مقرون به عدالت یعنی توسعه متوازن، فراگیر و همه جانبه که بدون نوآوری همگون محقق نمی گردد.

۳) برداشت های سیاسی و جناحی:

برداشتن گام های بلند جهت حل مشکلات کلان کشور از عهده و توان جناح ها و گروهها خارج است و معمولا با نگاه بسته گروهی و جناحی در تعارض است. نوآوری با اغراض سیاسی و آلوده به منافع جناحی حتی اگر به بار نشیند معلوم نیست که تا چه اندازه با مطالبات مردم هماهنگ باشد.

۴) افراط و تفریط:

برخورد افراطی با مقوله نوآوری به معنای بر هم زدن همه ساختار، و برنامه ها و شیوه های قبلی و مرسوم، و تعجیل و شتابزدگی در این راهبرد می تواند به همان اندازه مخاطره آمیز و منفی قلمداد گردد که تفریط و مقاومت در برابر هرگونه ابتکار و خلاقیت.

با توجه به آنچه در مورد شاخصه ها، الزامات و آسیب های نوآوری بیان شد این نکته روشن می شود که برای تحقق راهبرد نوآوری و شکوفایی قبل از هر چیز باید رفتارهای شخصی و اخلاق کاری خود را اصلاح نمود. مسلم است که مسئولیت پذیری، نظم و قانون پذیری، اعتماد به نفس داشتن، دارا بودن روحیه کار و تلاش و هم اندیشی با نخبگان از جمله الزامات و مقدماتی است که ابتدا باید در روحیات و شخصیت تمامی افراد جامعه بروز کند تا بتوان راهبردهای اساسی و کلانی را نظیر نوآوری و شکوفایی عملی نمود.

منبع: Basiratir