خواهرِ خواهران قلم

نگاهی به زندگی و آثار شارلوت برونته, نویسنده و شاعر انگلیسی به مناسبت سالروز مرگش

جین ایر» بسیار زود پدر و مادرش را از دست می‌دهد؛ این طرح رمان معروف شارلوت برونته به نام«جین ایر» که به یتیم نیز مشهور شده، می‌باشد.

جین ایر پس از آنکه ایام کودکی را در پرورشگاه سپری می‌کند، با سمت مربی به خانه روچستر می‌رود. برازندگی‌اش موجب می‌شود که توجه آقای خانه را به خود جلب کند و مورد احترام و اعتماد او قرار گیرد. آقای روچستر پس از اندک زمانی شیفته جین می‌شود. ولی جین، درست وقتی که می‌خواهد با او ازدواج کند، متوجه می‌شود که او پیش‌تر ازدواج کرده است و همسرش دیوانه است و روچستر او را در همان خانه مخفی کرده است.

روچستر از جین درخواست می‌کند که همراه او بگریزد، اما مربی جوان از این کشف وحشتناک دل‌شکسته شده است. جین،‌ که در کار خود درمانده است، به تنهایی از آنجا می‌گریزد. او را بی‌هوش بر زمینی بایر می‌یابند.

کشیش ریورز و دو خواهرش جین را به خانه خود می‌برند و از او مراقبت می‌کنند. جین قصد دارد با کشیش ازدواج کند تا اینکه شبی به نظرش می‌آید که صدای روچستر را شنیده است. خبر می‌یابد که روچستر، چون می‌خواسته است همسرش را از میان آتشی که آن زن خود افروخته بود نجات دهد، بینایی‌اش را از دست داده است. پس، نزد او بازمی‌گردد و قبول می‌کند که با او ازدواج کند.

این رمان شارلوت برونته همزمان با «آگنس گری» اثر خواهرش آنی و «بلندی‌های بادگیر» اثر خواهر دیگرش امیلی به چاپ رسید. شارلوت با انتشار «جین ایر»، امیلی با «بلندی‌های بادگیر» و آنی برونته با «آگنس گری» به شهرت رسیدند.

● اندوه پنهانی نویسنده

شارلوت برونته در آوریل سال ۱۸۱۶ در شمال انگلستان متولد شد. در سرزمینی سراسر چشم اندازهای زیبا و مناظر بدیع که عمیقاً او را تحت تاثیر قرار داد و به قول خودش: «این طبیعت زیبا، آدمی را به سکوت و تنهایی دعوت می‌کند، به تجرد و تجربه حسی غریب که تنها وقتی در دل طبیعتی به تو دست می‌دهد.» و شاید به همین دلیل بود که او خیلی زود مادر و دو خواهر خود را از دست داد و دوران کودکی را در کنار دو خواهر و تنها برادرش برن‌ول زیر نظر پدر و عمه‌ای سختگیر گذراند.

این سه خواهر بیشتر وقت خود را در یکی از اتاق‌های طبقه بالای خانه کوچک شان می‌گذراندند و آنجا بود که در بازی هایشان برای خود قلمروی خیالی می‌یافتند که بعدها الهام بخش معروف‌ترین آثار ادبی شان شد. گفته می‌شود خیال‌بافی‌های آنها اغلب متاثر از رویا پردازی‌های برادر‌شان بوده و آنها مدت‌های زیادی با هم گفت‌وگو می‌کردند!

پس از آن خواهران برونته بخش عمده‌ای از زندگی خود را در کار تعلیم و تربیت کودکان صرف کردند. در میان آنها که هر سه به نویسندگی اشتهار داشته‌اند، شارلوت برونته از سایرین متمایزتر است؛ چرا که با به تصویر کشیدن زشتی‌ها و زیبایی‌های زندگی، آثارش در هر دوران دارای تازگی ‌است.

شارلوت برای تحصیلات ابتدایی به مدرسه‌ای روحانی فرستاده شد اما او پس از یک سال به دلیل شرایط سخت آنجا را ترک گفت و به مدرسه‌ای دیگر رفت.

او پس از اتمام دبیرستان به افسردگی شدید مبتلا شد و در این حال بود که تصمیم به انتخاب نویسندگی به عنوان یک شغل گرفت. شارلوت در سال ۱۸۴۲ به قصد یادگیری زبان‌های فرانسه، آلمانی و همچنین مدیریت به بروکسل سفر کرد و در همان دوران بود که اولین مجموعه شعرش را با نام مستعار کارر بل به چاپ رسانید که تنها دو نسخه از آن به فروش رفت. او پس از آنکه اولین رمانش با عنوان «استاد» نیز با موفقیت مواجه نشد نگارش رمان «جین ایر» را آغاز کرد که در اکتبر سال ۱۸۴۷ به چاپ رسید و در مدت زمان کوتاه موفقیت و شهرتی بسزا برای وی به ارمغان آورد.

رمان مشهور «جین ایر» ضمن برخورداری از فضای رمانتیک، در افشای مظالم اجتماعی پیشگام است، و از این جهت بی‌شباهت به آثار چارلز دیکنز نیست. گفته می‌شود: در میان خواهران برونته‌، شارلوت تنها کسی بود که به بلوغ فکری در زمینه ادبی رسید. در آثار شارلوت برونته، عبور از رمان سیاه و رسیدن به سبک ملودرام مشهود است. و همچنین در میان آثار رئالیسم احساسی قرن نوزدهم، شارلوت برونته توانسته بود موفق‌تر از دیگران، به خلق رمان‌های واقع‌گرای اجتماعی بپردازد. شارلوت در آثارش زندگی زنانی ستمدیده را روایت می‌کند و بدین ترتیب اعتراض خود را به نمایش می‌گذارد.

شارلوت برونته پس از موفقیت رمان جین ایر، رمان «شرلی» و سپس «ویلت» را به رشته تحریر درآورد. و یک سال پس از انتشار آخرین رمانش در حالی که برادر و خواهرش امیلی را در یک سال از دست داده بود، در ۳۱ مارس ۱۸۵۵ در ۳۹ سالگی در حالی که به تازگی ازدواج کرده و باردار بود در همان دوران و قبل از آن که فرزندش متولد شود چشم از جهان فروبست.

● خواهران شاعر

برونته‌ها از نخستین زنان شاعری بودند که در پهنه ادبیات انگلستان ظهور کردند و با آثار دلنشین و روح‌نواز خود میلیون‌ها ادب‌دوست سراسر عالم را به خود مشغول داشتند. شارلوت و آن اندوه پنهانی خود را به صورت ترانه‌‌های شورانگیزی به زبان آورده‌اند. در سال ۱۸۴۶ هنگامی که شارلوت بیست‌وهشت ساله بود، با یاری خواهرانش مجموعه اشعاری در یک جلد به نام مستعار خواهران «بل» منتشر می‌کند. و پس از آن دیگر کمتر به شاعری پرداخته و با توجه به عدم موفقیت آن کتاب شعر، به داستان‌نویسی روی می‌آورد. با این وجود اکثر منتقدان اشعار شارلوت برونته را در ادبیات انگلستان عالی‌ترین نمونه شکوه‌های زنان عاشق و ناکام شمرده‌اند. اشعار این سه خواهر بیشتر با روح آنها سر و کار دارد و از جنبه‌های زمینی عاری است، زیرا تقریباً هیچ‌کدام از آنها عشق را جز به صورت روحانی نشناخته بودند.

● شارلوت برونته نویسنده

اما اینکه چرا شارلوت و خواهرانش شاعری را رها کرده و به رمان‌نویسی روی آورده‌اند، جدا از عدم استقبال جامعه مردانه ادبیات انگلستان، می‌تواند دلیلی دیگر نیز داشته باشد! نوشتن رمان به نوعی کمترین تمرکز هنری را می‌طلبد و با شرایط زندگی زن‌ها متناسب بود. رمان را راحت‌تر از نمایشنامه یا شعر می‌توان دست گرفت یا زمین گذاشت چرا که زنان اغلب مجبور می‌شدند صرفاً در چارچوب خانه و عواطف خود زندگی کنند.

شارلوت برونته قلم را زمین می‌گذاشت تا چشمان سیب زمینی را در بیاورد. شارلوت برونته، مثل همه زنان آن زمان، برخلاف مردان هم دوره خود، آزادی زیادی برای کشف دنیای خودش نداشته؛ با این همه آثار شارلوت برونته از ماندگارترین و ارزشمندترین نمونه‌هاست که به کیفیت نبوغ‌آمیزی نزدیک شده است. برونته می‌گوید: «اگر مردان می‌توانستند ما را آنچنان که هستیم ببینند، کمی در شگفت می‌شدند، اما باهوش‌ترین و حادترین مردان نیز درباره زنان دچار توهم هستند. آنان چهره‌شان را در روشنایی واقعی نمی‌بینند، بلکه دچار سوءتفاهمند».

«جین ایر» که در بین کتابخوان‌های انگلستان به عنوان سومین رمان محبوب شناخته شده است، شخصیتی دارد که گفته می‌شود مانند شارلوت برونته یک زن معمولی است تا جایی که بسیاری معتقدند برخی از اتفاقات داستان، از زندگی واقعی خود وی الهام گرفته شده است.

با این همه قضاوت درباره آثار شارلوت برونته دشوار است؛ آدمی به گفته شارلوت برونته «موجودی است که شیطان آن را به حرکت درمی‌آورد» با چنین بدبینی، قضاوت درباره آثار شارلوت برونته سخت‌تر می‌شود، علی‌الخصوص که نویسنده باور داشته باشد مفسر آثار او باید همیشه جایی در حد فاصل بین او و جهان بایستد!

از دیگر نکات جالب درمورد کار برونته این بود که برونته رمان «اما» را بعد از نوشتن دو بخش کنار گذارد. و بعد از گذشت صد و پنجاه سال توسط کلار بویلان که همواره شیفته نامه‌ها و سبک نوشتاری شارلوت برونته بود،‌ تکمیل شد.

همچنین باید اشاره کرد که بر اساس شاهکار او «جین ایر» بیش از بیست فیلم سینمایی ساخته شده و رمان‌های بسیاری تحت تاثیر آن نوشته شده است؛ «ربه‌کا» از جمله آخرین این رمان‌هاست.

شاید در هنگام تیره شدن یا به هم خوردن رابطه‌ها، سخنی از شارلوت برونته کمی ما را تسکین دهد و امیدوار کند. او می‌گوید: «زمان و محبت همه چیز را درست می‌کند».

احمد زاهدی