ضرورت برنامه ریزی شهری

از آنجائی که برنامه ریزی یک فرایند مستـمـر و مـداوم در جـهـت رسیدن به نیازها و هدفهای متعالی زنـدگی انسان می باشد,

از آنجائی که برنامه ریزی یک فرایند مستـمـر و مـداوم در جـهـت رسیدن به نیازها وهدفهای متعالی زنـدگی انسان می باشد، این هدفها بیشتردر راستای ایجاد وانتظام فعالیتهای انسان و طبیعت در رابطه با همدیگرعمل می کنند.بنابراین میتوان گـفـت بـرنامه ریزی سابقه در تاریخ پرفراز و نشیب انسـان دارد .برنامه ریــزی انـسـانهـای نخسـتـین در جابجائی از غـارها به دشتهای حاصلخـیـز و تـغـیـیـر معیشت خود از شکار به زراعـت و کـشاورزی خود دال بر برنامه ریزی دارد. بـرنـامه ریـزی های دوران قـدیـم به صـورت ذاتـی و سـاده بـودن .

ولی در دوران مـعـاصـر، خصوصا بـعــد از انـقــلاب صنـعـتی و به صـدا در آمـدن چرخهـای آهـنی در شـهـرهــای انگـلستـان، بـرنـامـه ریزی شکل پیچیده و خاصی به خود گرفت تـا جـائی که با توسـعه پدیده ماشینیسم و تقاضا برای نیروی کار جـهت چرخاندن این انقـلاب تاریخی، موجی از نـیـروی کار وارد صـحنـه صنعت شدند. این امواج انسانی در رابطه با صنعتی شدن شهرهای انـگـلستان موجب پیامدهای پیچیده تری شدند که آثـار و تبـعـات آن دامـنـگـیـر بـیـشتر شهرهای جهان در گذشته و حال گردید که البته اثـرات تکـان دهـنـد آن در کـشـورهـای جهـان سـوم قابل توجه می بـاشـد . مـهـاجـرت نـیـروی انـسانی فعال از روستاهای کوچک وکم درآمد به طرف شهرهای مختلف جهان به خصوص شهرهای جهان سوم ، اثرات منفی بسیاری بر رشد و توسعه شهرهائی که قبل از ان دارای رشـد طـبـیـعـی جمـعـیـت بـودن بـر جـای گذاشت .

مهاجرت روسـتـائـیـان و پـشـت کـردن بـه طبیعت زیبا و منـحـصـر بـفرد روستا و هجوم به شهرهای آشفته و آغـشـتـه به انواع آلودگیها، خود ریـشـه در فـقـر روستا دارد . روستائیان پس از ورود به شهرهـا و روبـرو شـدن بـا تـجـملات و رفاه موجود در آنها، بر آن می آیند تا خود را با وضع موجود هماهنگ نمایند ولی وقتی خلاف آن برای آنها ثابت شود، مجبور به عقب نشینی به سوی حاشیه شهر می شوند که به مـرور ز مـان، پدیـده زاغـه نــشـیـنی و حاشیه نشینی نمایان می شود. در بیشتر مـوارد حـاشـیـه نـشـیـنی و اسکان در زاغه های حاشـیـه شـهـر موجـب بـسیاری از معضلات و مشکلات اجتماعی خواهـد شـد رشـد بـی رویه جمعیت در شـهـرها که نـاشـی از مـهـاجـرت ، محدودیت فضاهای مسکونی استاندارد و ناچـیـز بـودن خدمات اساسی و زیر بنائی درآنها یکی دیگراز دلایل حاشیه نشینی می بـاشـد .عـلاوه بـرآن فـقـدان در آمـد و سـرمایـه ناچـیزدر ادامه زندگی رو ستائیان و هدایت آنها به سـوی شـهـرهـا عامـل دیـگـری است که رشد جمعـیـت را در شهرهـا رقـم می زنـد .ایـن عـوامـل و مـوارد بـسیار زیاد دیگر مانند آلودگی های هوا، آلودگی های صوتی تراکم زیاد جمعیت و ناهنجاریهای اجتماعی اندیشمندان را بر آن داشـت تـا به طور جدی به فکـربرنامه ریزی در مورد شهرها و کاستن از مشکلات و معضلات آن شود.مشکلات و ناهـنـجاریهائی که آثـار سـوئی بـر تـوسـعـه و رشـد شـهـرها و هـمچـنـیـن امور زیربنائی،اجتمـاعـی ، روانی ، بهداشتی و نحوه اسـتـفاده از زمـین خواهد گذاشت.برنامه ریزی شهری ، مقـولـه ای بـس پـیچیده که می توان با اجـرای صحـیح و مـنـطقی آن بار عظیمی از مشکلات جامعه شـهـری را بـر طـرف نـمـود. نا گفته نماند ارائه نظرات پـیـشـنهـادهـای مـوقـت و هـزیـنـه هـای مربوط به آن ،نه دردی از شهرها رادرمان نمی کند بلکه بر مشکلات عدیده آن می افزاید.

در برنامه ریزی شـهـری بـایـد تـمـام جـوانـب امـور و کـارکـردهــا و عملکردهای یک شهر را مطالعه و راه حلهای مربوط به هر کـدام را مـورد بـررسی ، تجزیه و تحـلیـل قـرار داد که در این مورد می تـوان بـرنامـه ریـزی ها را به مـانـند بنیادی در نظر گرفت که بـر روی دو ستون قائم است که توجه و تقویت یک ستون و تضعیف ستون دیگر نه به نفع آن بنیاد نمی باشد بلکه آنرا از حالت تعادل خارج نموده و سبب ویرانی آن خواهد شد .

بـرنـامـه ریـزی شـهـری و بـرنـامـه ریـزی روستائی به مانند دو ستون یک بنیاد یا یک سیستم می باشند که غفلت از یکی ازآنها آثار وخیمی بر ستون مقابل می گذارد. بنابرین یکی از شرطهای مهم رسیدن به تعـادل و کـاهـش مشکلات شهری رسیدگی به امور روستاها و از بین بردن تفاوتهای موجود بـیـن آنـها مـی بـاشد.لازم به ذکر است در برنامه ریزی های کلان ملی توجه بیـش از حـد به صنعـت و غـفـلـت از امـور زیـر بـنـائی کشـاورزی نـیـز می تـوانـد تعـادل اقتصاد یک کشـوررا زیـر سـئـوال ببرد. می توان گفت با ایجاد توازن و تعادل در بـرنـامه ریزی های مختلف در درون یک کشور، منطقه ،شهر و روستا امید آن را داشت تا بتوان با برنامه ریزی صحیح و ایجاد روابط منطقی بین آنها قسمتی از نارسائیها و نواقص را در جامعـه بر طرف نمود. چنانکه مایکل تودارودر کتاب معروف خود به نـام توسعه اقـتـصـادی در جهان سوم در ایـن زمـینه می نو یسد:ریشه تمامی مشکلات و مسائل عقب ماندگی مثل فقر گسترده ‘نا برابری در حال رشد ‘رشد سریع جمعیت و بیکاری فزاینده ‘ در مناطـق روستائی قراردارد(تودارو، مایکل،۱۳۶۴،۲۵۵). بنابراین می تـوان بــه جرأت گفت که بخش اعظم برنامه ریزی ها از جمله برنامه ریزی شهری ،ریشه در برنامه ریزی روستائی و رسیدگی به ایـن امــر مهم دارد.

عباس مقیمی

کارشناس شهرسازی