معماری ایران در چالش میان سنت و مدرنیته

ما امروزه بدون شك در روند جهانی شدن قرار گرفته ایم و این روند از دوره رضاشاهی همچنان ادامه دارد. در ابتدا آمدن وسایل مدرن مانند مبلمان در فضاهای داخلی خانه ها تحولی در درون و …

ما امروزه بدون شك در روند جهانی شدن قرار گرفته ایم و این روند از دوره رضاشاهی همچنان ادامه دارد. در ابتدا آمدن وسایل مدرن مانند مبلمان در فضاهای داخلی خانه ها تحولی در درون و سپس در ساماندهی خانه ها ایجاد كرد. آمدن فضاهای سرویس دهنده در ساماندهی نوین در مجاورت فضاهای اصلی، عامل دیگری برای تغییر ساختار چیدمان فضاها بود. با آمدن مدرنیسم در ایران تحولاتی در الگوهای فرهنگی- رفتاری ایجاد شد كه بدون شك گسست از معماری سنتی را بدنبال داشت. الگوهای معماری سنتی بویژه در بخش مسكن پاسخگوی نیازهای جدید و مسائل فرهنگی نو نبود.

در ایران با گسست از سنت، به مدرنیته دست نیافته ایم. اشتباه برخی معماران معاصر ایران در برداشتهای ناصحیح از دو وجه اصلی مدرنیته است كه آن دو مدرنیته انتقادی و مدرنیته ابزاری است. این امر باعث گردیده تا معماری امروز ایران نیز همانند عصر ناصرالدین شاهی به سوی معماری كارت پستالی به پیش رود. امروزه در ایران كافه های اینترنتی داریم و كامپیوتر و ماشین به عنوان ابزارهای تكنولژیكی دستاورد مدرنیته علمی، جایگاه خود را پیدا كرده است و ما بی چون و چرا از ابزارها و دستاوردهای غرب بهره می بریم پس چون مدرنیته ابزاری را پذیرفته ایم باید مدرنیته انتقادی را نیز به عنوان وجه مهم و اساسی دیگر مدرنیته بپذیریم و با تكیه بر عقلگرایی مدرن به مدرن ایرانی دست یابیم و مفاهیم آن را هضم و جزم كرده و به دستاوردهای فكری و زیبایی شناختی متعلق به خود برسیم.

این اشتباه كه معماری غرب نیز چون سایر دستاوردهای تكنولوژیكی همچون كامپیوتر باید همانگونه كه هست در ایران نیز مورد استفاده قرار گیرد و اینكه از معماری غرب نیز بسان یك ابزار دستاورد مدرنیته بهره جوییم؛ معماری ایران را با بن بست های بی برگشت مواجه خواهد ساخت.

در مدرنیته از آنجا كه فردگرایی اهمیت می یابد، لذا خلاقیت و مفاهیم زیبایی شناختی كانتی در معماری جایگاه خود را می یابند و علی رغم اینكه خلاقیت بعدی از اقدام معمارانه است كه وجهی ذاتی و جوهری دارد و اساسا نوآوری در بطن آن مستتر است و مدرنیته شرایط لازم برای تحقق نو و خلاقیت پایدار را فراهم می سازد اما مدرنیته در معماری ایران را جز گسست از گذشته و برداشت مقلدانه از غرب نمی توان تعریف كرد.

معماری جهانی یعنی اینكه در عین ایرانی بودن از دستاوردهای نوین جهانی نیز برای پیشبرد خود سود بجوید. امری كه در پهلوی دوم در آثار مهندس سیحون، كامران دیبا، فرمانفرمایان تا حدی تحقق یافت. برخی معماران هندی نیز نظیر راج ریوال و چارلز كورها به رغم اندیشه مدرن در بومی كردن اندیشه جهانی موفق بوده اند.

مهناز محمودی