چاپ

اولین قدمی که بشر در راه چاپ برداشته است می‌توان ساختن مهر را شمرد که با مرکب آغشته کرده و بر روی احکام و فرامین و تعهدات می‌زدند ـ از اعصار بسیار قدیم مهر سلاطین و بزرگان که دارای …

اولین قدمی که بشر در راه چاپ برداشته است می‌توان ساختن مهر را شمرد که با مرکب آغشته کرده و بر روی احکام و فرامین و تعهدات می‌زدند ـ از اعصار بسیار قدیم مهر سلاطین و بزرگان که دارای تصاویر و عباراتی بوده در دست است و یکی از مهمترین آنها مهر داریوش اول هخامنشی است که فعلاً در موزه لندن موجود است و نقش آن با سه سطر نوشته‌اش در پشت اسکناس‌های ده ریالی سابق چاپ شده است.

در موزهٔ آلمان Deutsche Museum (مونیخ) دو مهر برنجی بزرگ مربوط به قرن هفدهم موجود است که یی از آن دو شکل ۸ ضلعی را دارد و روی آن سورهٔ الحمد نقش شده و روی دیگری بیت ”ادیم زمین سفرهٔ عام اوست“ حک گردیده است و نمونهٔ چاپ شدهٔ آن نیز دیده می‌شود.

همچنین استوانه‌هائی دارای نقوش و حروف و کلمات از اعصار قدیم باقی مانده که تعداد زیادی از آن‌ها در موزه ایران باستاغن موجود است و برای نوشتن بر روی خشت و موم و غیره به‌کار می‌رفته و تحقیق درباره آنها هنوز ادامه دارد.

کلدانی‌ها هم نقوش مورد نظر خود را بر صفحات یا استوانه‌های ساخته شده از گل رس حک می‌کردند و پس از پختن برای چاپ روی چرم یا غیره از آن استفاده می‌نمودند و این وسیله‌ای مؤثر برای تکرار چاپ بود. به عقیدهٔ مورخان، چینی‌ها اولین کسانی بودن که چاپ را عمل کردند. قدیمی‌ترین کتابی که در سال ۱۹۰۰ میلادی به‌دست آمد به سال ۸۶۸ مربوط می‌باشد این کتاب به‌وسیله صفحات حکاکی شدهٔ چوبین و به‌دستور مؤلف چینی Wang chi به چاپ رسیده است. در سال ۱۰۴۱ میلادی چینی دیگری به‌نام Pi-Sheng یا Pi-Ching حروف متحرک را اختراع کرد. این علایم روی قطعات گل رس حک و آنگاه قطعات حک شده گل رسی پخته می‌شد. چون چاپ با این وسیله پاکیزه و دقیق از کار بیرون نمی‌آمد، شخص چینی دیگری اهل Pi-Ling به فکر ساخت حروف فلزی افتاد که آن را در یک کادر آهنین جمع و به‌صورت صفحه فرم‌بندی آماده چاپ می‌نمود ولی به علت تعداد زیاد حروف در زبان چینی و مشکلاتی که چیدن حروف ایجاد می‌کرد استفاده از حروف متحرک به آسانی مقدور نشد و لذ صفحات یک پارچه معروف به متد Xylographique جای آن را گرفت.

اما تحول و تغییر کتب خطی به کتب چاپی بسیار تدریجی صورت گرفته زیرا در قرون گذشته خط و سواد و علم مخصوص روحانیون و اشراف بوده که از کتب خطی نفیس با تصاویر زیبا استفاده می‌کردند و عامه مردم دارای سوادی نبودند تا احتیاج به کتب ارزان قیمت چاپی پیدا کنند و به‌همین جهت تا پنج شش قرن پیش از این اصلاً صنعت چاپ مورد ضرورت جامعه نبوده تا به‌وجود آید.

در اروپا صنعت چاپ ابتدا به‌صورت چاپ چوبی به وجود آمد که تصاویر مقدسین را با بعضی کلمات و عبارات بر روی چوب حک کرده صفحه را با مرکب آغشته نموده چاپ می‌کردند مجموعه‌های این تصاویر و سطور همراه آن اولین کتاب چاپی اروپا محسوب می‌شود و پس از آن کتاب انجیل با چاپ چوبی به چاپ رسید که آن‌را انجیل مستمندان می‌نامیدند چون فقط اشخاص بی‌بضاعت آنرا خریداری می‌کردند سپس کتب علمی و مذهبی نیز چاپ چوبی شد و تدریجاً علوم و ادبیات را در دسترس عامه قرار داد.

پیشرفت چاپ چوبی در اروپا در قرن پانزدهم و مخصوصاً بین سال‌های ۱۴۲۰ تا ۱۴۷۰ مسیحی بوده است و با وجودی که اختراع چاپ به صورت جدیدی یعنی با حروف جداجدا و ریخته شده به‌وسیله گوتنبرگ در همان قرن پانزدهم بوده معهذا چون اختراع گوتمبرگ کفاف احتیاج عمومی را نمی‌داد چاپ چوبی تا مدتی به موازات چاپ گوتمبرگ ادامه داشت چون صفحات چوبی حکاکی شده در زیر فشار چاپ دوامی نداشت بعداً به‌جای آن صفحات فلزی به‌کار بردند و چون حکاکی روی فلز دشوار بود حکاکی را روی صفحه چوبی کرده آنرا با ماسه قالب‌گیری کرده از فلز محکم می‌ریختند.

اما اسلوب گوتنبرگ عبارت از تهیه حروف و فواصل فلزی جداجدا و متحرک است که پهلوی هم چیده کلمات و صفحه‌های مختلف را برای چاپ آماده می‌سازد و گوتمبرگ اولین حروفی را که ساخته است به‌وسیله ریخته‌گری بوده است و او اولین کسی است که این اسلوب را به کار برده و تکمیل کرده است.

گوتنبرگ در سال ۱۳۹۷ میلادی در شهر ماینس آلمان به‌دنیا آمد او ابتدا زرگری می‌کرده و به همین جهت از ریخته‌گری و ذوب و ترکیب فلزات آگاهی داشته است هنر عمده او این بوده که صنعت چاپ موجود را تکامل بخشیده و حروف ریخته‌گری و دستگاه چاپ را تکمیل نموده به‌صورت عملی به کار انداخت به‌طوری‌که به‌زودی چاپخانه‌ای متعددی به وجود آمد.

گوتنبرگ که قبل از سال ۱۴۵۰ خود بهمان وسیلهٔ ناقص قدیمی کار می‌کرد درصدد رفع نواقص برآمد و حروف متحرک سربی را اختراع کرد. او بایستی ۳ مسئله را حل می‌کرد.

۱) ساختن حروف با آلیاژی که محکم‌تر از چوب باشد.

۲) ابداع یک نوع ماشین چاپ (پرس چاپ) که بتواند دقیق‌تر چاپ کند.

۳) انجام عمل چاپ دورو (پشت و روی کاغذ).

او یک قالب از پولاد برای هر یک از حروف الفبا ساخت و آن را روی قطعات مسی ضرب کرد و به این طریق برای هر قلم حروف یک ماتریس ساخت که با کمک کوره ذوب حروف ریزی می‌کرد. کتابی اخیراً به‌دست آمده که نشان می‌دهد حدود ۵۰ سال قبل از اختراع گوتنبرک در کره با حروف تک‌تک فلزی به چاپ رسیده ولی جزئیات و شرح حال مخترع آن در دست نیست این کتاب در موزه آلمان Deutshe Museum در مونیخ موجود است.

گرچه هلندی‌ها و ایتالیائی‌ها و چک‌ها هر یک مخترعینی از ملت خود را برای چاپ می‌شمرند ولی حقیقت این است که گوتنبرگ همه پیشرفت‌ها و اختراعات جزئی و نظریاتی راکه تا زمان او به وجود آمده بود. با هم تلفیق کرده و با نبوغ خود تکمیل نموده تا توانست صنعت چاپ را به‌صورت قطعی به‌وجود آورد و مخصوصاً پس از چاپ را براستنساخ و رونویس و بر چاپ چوبی مسلم گردانید.

صنعت چاپ تدریجاً از آلمان به فرانسه و هلند و انگلستان و سوئیس و ایتالیا راه یافت و تا مدتی به‌دست صنعتگران آلمانی اداره می‌شد.

در قرن شانزدهم توجه عموم به علوم لاتین و یونانی باعث پیشرفت چاپ در اروپا گردید و همچنین مبارزه کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها با یکدیگر به‌وسیله انتشار کتب و رسالات در این راه مؤثر واقع شد به حدی که در اواسط قرن هفدهم انتشار این‌گونه کتب مذهبی به میلیون‌ها نسخه در سال بالغ گردید و طبعاً کثرت انتشار کتب موجبات بهبودی تکنیک و زیبائی چاپ را نیز فراه کرد.

قرن نوزدهم دوران اختراعات تکنیکی جدید در صنعت چاپ است که با استفاده از قوه موتور توانسته‌اند قدرت تولید را به سرعت بالا برده در نتیجه کتاب و مطبوعات را به بهای ارزان در دسترس عموم قرار دهند و مخصوصاً عمومیت یافتن سواد و تعلیمات باعث شد که صاحبان چاپخانه‌ها تدریجاً از تهیه کتب چاپی و نفیس چشم پوشیده به تهیه کتاب‌های ارزان قیمت به تعداد فراوان بپردازند و بدین ترتیب تعداد انتشار کتب در سال به صدها میلیون نسخه بالغ گردید پیشرفت مکانیکی صنعت چاپ روزافزون شد به‌حدی که امروز با کمک ماشین‌های مدرن روتاتیوها و ماشین‌های حروف‌چینی و غیره تهیه و چاپ میلیون‌ها نسخه در مدت کوتاه میسر گردید و همچنین با ترقیات فنی در ساخت کلیشه و گراورهای رنگی و غیره پیشرفت و اهمیت این صنعت به جائی رسیده که امروزه برای تهیه لوازم و مایحتاج چاپخانه‌ها هزاران کارخانه عظیم و عده زیادی از دانشمندان در صدها آزمایشگاه بزرگ پیوسته در فعالیت و تحقیقات هستند تا لوازم و کالای بهتر و اسلوب‌های کاملتر و سهلتر برای چاپ تهیه نمایند اما در مشرق زمین در قرون اخیر صنعت چاپ از اروپا رسیده است شهرت دارد که صنعت چاپ از چین به اروپا رفته است.

به هر حال آنچه مسلم است اینست که اسلوبی که گوتنبرگ ابداع کرد و تا امروز جاری است از اروپا به مشرق آمده یعنی در شهرها و مخصوصاً بنادر اروپائی که بازرگانان آسیائی آمد و رفت و معامله داشته‌اند ابتداء حروف چاپ را برای الفبای زبان خویش تهیه کرده به چاپ کتب به زبان‌های آسیائی پرداختند و سپس دستگاه‌های چاپ و لوازم آنرا به موطن خویش برده‌اند.

از جمله در ایران اولین بار در سال ۱۶۴۰ که عده‌ای از بازرگانان ایرانی از ارامنه اصفهان ساکن آمستردام با ایران داد و ستد می‌کردند ابتدا حروف زبان ارمنی را تهیه کرده و سپس چاپ‌خانه‌ای به‌همین زبان خریداری نموده به جلفای اصفهان آوردند و در این شهر به چاپ کتاب و انجیل به زبان ارمنی مبادرت کردند ـ از کتاب‌های مذکور هنوز نسخه‌هائی در موزه جلفا موجود است و شاید بتوان گفت اولین دستگاه چاپ که در ایران به‌کار افتاد در همین چاپخانه بوده است ـ ولی زیباپرستی مردم ایران که به هیچ قیمتی حاضر نبودند نسخه‌های زیباو نفیس کتب خطی ایران را که به انواع هنرها از خوشنویسی و تذهیب و مینیاتور و جلدهای چرمی و سوخته و غیره مزین بوده و نسخ فراوان آن فعلاً زینت بخش موزه‌های ایران و جهان است دست بردارند باعث شد صنعت چاپ در ایران تا یک قرن و نیم بعد از آن تاریخ رونقی نیافت تا در زمان مرحوم میرزا ابوالقاسم قائم مقام موقعی که حکمران تبریز و در خدمت عباس میرزا نایب‌السلطنه بود یک نفر تبریزی به‌نام میرزا زین‌العابدین چاپخانه کوچکی در آن شهر دائر کرد و چند کتاب در حدود سال ۱۲۲۸ هجری قمری (۱۸۱۲ میلادی) به چاپ رسانید و سپس به امر فتحعلی شاه چاپخانه‌ای در تهران نیز تأسیس شد که به چاپ قرآن و کتب تاریخی پرداخت و از آن پس باز در تبریز و تهران چاپخانه‌های سنگی و سربی افتتاح شد.

چاپ آبی Blue - Print

بیشتر برای شناختن دیاگرام‌های مداری برقی و طرح‌های مهندسی به‌کار می‌رود. و نقشه مورد نظر را بر روی کاغذ حساسی که به یک نمک آلی فریک و فری سیانور پتاسیم آغشته است قرار می‌دهند و پس از متأثر کردن کاغذ به‌وسیله نور آنرا با آب می‌شویند. در نتیجه نقشهٔ سفید روی زمینهٔ آبی رنگی ظاهر می‌شود. رنگ آبی حاصل، ناشی از واکنش نمک فریک با فری سیانور پتاسیم است که در نتیجه آبی پروس حاصل می‌شود.

‌● چاپ حکاکی

مرتنز در سال ۱۹۱۰ مراحل چاپ حکاکی (روتاری) را تکمیل کرد.

چاپ خودکار ـ دستگاه

دستگاهی خودکار در لابراتورهای بزرگ، که کار چاپ نوار نگاتیو صدا و تصویر را به شیوه‌ای خودکار بر روی نسخه مثبت فیلم به انجام می‌رساند.