هالیوود محبوب و امپریالیسم

شکی نیست که صنعت سینمایی هالیوود همواره به غیر از دوره ای کوتاه در دهه ی ۱۹۶۰ تولیدکننده ی پرفروش ترین فیلم ها در سطح جهان بوده است هالیوود در دهه های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ با استودیوهای عظیم اش و در دهه های اخیر با تکنولوژی پیشرفته و امکانات شگفت انگیزش, جهان سینما را تسخیر کرده و به بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده رویا بدل گشت و هم چنین تا حد زیادی پیشوند سینما را از هنر به سوی صنعت متمایل کرد

«آفتاب کالیفرنیا و مزایایی که به صورت قانون کار و میزان مالیات داشت به زودی هالیوود را پایتخت محصولات سینمایی آمریکا کرد و چون از سال ۱۹۱۸ به بعد محصولات سینمایی آمریکا قسمت عمده‌ی بازار جهانی را در دست گرفت، هالیوود پایتخت سینمایی جهان نیز گردید و تاکنون در این مقام باقی است».۱

شکی نیست که صنعت سینمایی هالیوود همواره (به غیر از دوره‌ای کوتاه در دهه‌ی ۱۹۶۰) تولیدکننده‌ی پرفروش‌ترین فیلم‌ها در سطح جهان بوده است. هالیوود در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ با استودیوهای عظیم‌اش و در دهه‌های اخیر با تکنولوژی پیشرفته و امکانات شگفت‌انگیزش، جهان سینما را تسخیر کرده و به بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده رویا بدل گشت و هم‌چنین تا حد زیادی پیشوند سینما را از هنر به سوی صنعت متمایل کرد. در مطالعات انتقادی این پدیده‌ی فرهنگی و اقتصادی دو مسئله‌ی محبوبیت عمومی و نحوه‌ی سیاستگذاری‌های هالیوود به عنوان اهرم سیاسی آمریکا، قابل توجه است.

«وقتی جنگ جهانی اول پایان گرفت، صنعت فیلمبرداری آمریکا تغییرات عمده و عمیقی یافته بود. محصولات آمریکا تا سال ۱۹۱۴ در بازار فروش فیلم پابه‌پای محصولات انگلیسی و فرانسوی و ایتالیایی و دانمارکی و سوئدی و آلمانی پیش می رفت. از ۱۹۱۴ به بعد کشورهایی که مستقیما در جنگ بودند، محصولات‌شان را تقلیل دادند زیرا مواد خام نوار فیلم و مواد منفجره یکی است».۲

و از آنجا که در طی جنگ‌های جهانی کم‌ترین میزان خسارات متوجه امریکا شد، این کشور موفق شد در اکثر زمینه‌ها، به خصوص در عرصه‌ی سینما به پیشرفت‌های وسیعی دست یابد و البته از زمینه‌ی مساعد فراهم آمده به خوبی برای تصویر کردن مدینه‌ی فاضله‌ی آمریکا که هماره با تصویر دموکراسی اغراق شده همراه است، سود جست. هالیوود در پی سیاست کلی مدیرانش توانست بازار تماشاگر سراسر دنیا به ویژه جهان سومی‌ها و اروپای آسیب‌دیده و دل‌شکسته از جنگ را که به شدت در آن برهه‌ی زمانی به رویا و رویاپردازی احتیاج داشتند، به چنگ بیاورد و محبوبیت ویژه‌ای که حاصل تولید انبوه فیلم‌های سرگرم کننده بود، در حول هالیوود شکل گرفت.

● هالیوود، محبوبیت و مخاطبان:

انصاف است که در کنار نقدهایی که به هالیوود وارد است، از فیلم‌ها یا فیلم‌سازانی نام ببریم که آثاری انتقادی و تکان دهنده در چارچوب کمپانی‌های هالیوودی خلق کرده‌اند. از جمله‌ی این کارگردانان می‌توانیم از استنلی کوبریک یاد کنیم که در متن فیلم‌هایش نقدهای جدی بر ساختار قدرت وارد کرده است و همچنین مارتین اسکورسیزی، سیدنی لومت، تیم برتون، فرانسیس فوردکاپولا و بسیاری دیگر که با استفاده از امکانات هالیوودی، بهترین‌های سینمای جهان را عرضه کرده‌اند. اما شرکت‌های بزرگ هالیوودی و تهیه‌کنندگان همواره در جهت کسب سود بیشتر و تسخیر بازارهای داخلی و خارجی وسیع‌تر، سعی در محدود کردن کارگردانان خلاق و ساختارشکن در چارچوب‌های مورد نظرشان داشته‌اند و این سیاستی است که حتی در دهه‌های ۲۰ و ۳۰ نیز اعمال می‌شده. چنان‌که شرکت‌های مطرحی چون مورگان، کوهن، لوب، فوکس با مخاطب‌شناسی ماهرانه‌ی خود، کارگردانان، بازیگران، فیلمبرداران مشهور و خلاق را از کشورهای گوناگون به کار در هالیوود دعوت می‌کردند و پس از مدتی به شکل مذبوحانه‌ای سعی بر این داشتند که به آنان بفهمانند چه بسازند و چه نسازند و در پی این سیاست نیز بسیاری از هنرمندان مهاجر دست از کار با هالیوود شستند. اما در هر صورت فعالیت هنرمندانی از نقاط مختلف و با فرهنگ‌های متفاوت در هالیوود، یاری عظیمی در زمینه‌ی جلب انواع مخاطب و ایجاد محبوبیت به این مجموعه رساند.

مخاطبان هالیوود در گذشته تنها افراد طبقات پایین، کارگران و... بودند اما با مرور زمان و تلاش‌های بی‌وقفه‌ی هالیوود در جهت افزایش زرق و برق فیلم‌ها و هم‌چنین سالن‌های سینما، طبقه‌ی متوسط نیز که دلبستگی و تعصب خاصی به تئاتر داشت پا در سالن‌های شیک و مجلل گذاشت.

«مسلما تا سال ۱۹۲۰ سینما قبل از هر چیز، تفریح مخصوص طبقه‌ی کارگر بود. [...] ولی با پیدایش سالن‌های کوچک و راحت سینما در گوشه و کنار هر محله رفته رفته مردم طبقه‌ی متوسط نیز میان تماشاچیان سینما دیده شدند. صرف نظر از این‌که سالن‌های درجه اولی چون استراند و ریالتو، اصولا مخصوص طبقه‌ی متوسط بود، تا سال ۱۹۱۵ دیگر فعالیت و نظر خود شرکت‌های سینما نیز متوجه طبقه‌ی متوسط شد و موضوع فیلم‌ها از داستان‌ها و کتاب‌های کلاسیک اقتباس می شد».۳

آنچه در این بین قابل توجه است مخاطب‌شناسی زیرکانه‌ی شرکت‌های سینمایی است که در هر دور‌ه‌ای به درستی مخاطبان خود را شناخته و مضمون و سبک فیلم‌ها را متناسب با سلایق ویژه‌ی هر طبقه، تعیین می‌کنند البته پیش از این نوشتم که هالیوود توانایی مخاطب‌شناسی خود را تا حد زیادی مرهون هنرمندان خارجی است و در سوی دیگر می‌توان علت دیگری چون وجود اقوام گوناگون در خود سرزمین آمریکا را در این موفقیت دخیل دانست.

● هالیوود و امپریالیسم:

هالیوود در شمار زیادی از مردمان کشورهای مختلف با نژادها، مذاهب و فرهنگ‌های متفاوت به علت محبوبیت حاصل شده، نفوذ فراوانی دارد اما ذکر این نکته ضروری است که در صادرات فیلم، هالیوود بیش از آنکه سود ناشی از فروش فیلم‌هایش را در کشورهای خارجی مد نظر داشته باشد، به سودهای کلان اقتصادی که بر پایه‌ی تغییرات و تهاجم فرهنگی است، توجه دارد و این تبلیغات, توانایی این را دارد که بسیاری از سیاست‌های خارجی آمریکا را به طور ناخودآگاه در اذهان عمومی توجیه کند.

طبق آمارها مشخص شده که اکثر فیلم‌های تولیدی هالیوود تنها با فروش داخلی، هزینه‌های خود را مرتفع ساخته و به سود نیز می‌رسند و سپس فیلم‌ها را با قیمت بسیار ارزان‌تری از بازار داخلی به بازارهای خارجی روانه می‌کنند. ترویج فرهنگ مصرف‌گرایی در جهت قدرتمندتر ساختن امپریالیسم آمریکایی از جمله آمالی است که هالیوود فراتر از سود حاصل از فروش فیلم‌ها در بازارهای خارجی، دنبال می‌کند. تصویری از قهرمانان یا جوانان خوشگذران را که گویی از جهانی دیگر آمده‌اند و فارغ از زندگی حقیقی می‌خورند، می‌نوشند، سفر می‌کنند و گاهی هم در مقام قهرمان یک گروه یا یک شهر یا یک ملت تجلی می‌کنند، بسیار دیده‌ایم.

جذابیت این‌گونه تبلیغ‌ها در دموکراسی ویژه‌ای است که سخاوتمندانه اعلام می‌کند که همگان در مصرف با یکدیگر برابرند و آزادند که فارغ از طبقه، نژاد و مذهب با خرید اموالی که در دست قهرمانان فیلم‌ها می‌بینند، از آزادی در مصرف لذت وافر ببرند. لاکلائو و موفه در این رابطه می‌گویند: «گروه کثیری که شمارشان رو به فزونی است، تحت تأثیر این تصور که در مقام مصرف‌کننده با هم برابرند، به این سو سوق پیدا می‌کنند که نابرابری‌های هم‌چنان موجود را نفی کنند.»۴

«وقتی بتوانیم تلفن همراه جیمز باند در فیلم "فردا هرگز نمی میرد" را بخریم، در واقع برداشت خود را از روابط فرادستی/فرودستی مبتنی بر نژاد، مذهب یا جنسیت، تغییر می‌دهیم.»۵

و محتمل است که این‌گونه ارضاهای روانی که مبتنی بر مصرف سیری‌ناپذیر اقلام گوناگون مصرفی است، منجر به انفعالی اجتماعی و سیاسی در کشورهایی شود که در معرض بمباران این‌گونه تبلیغات هستند.

هالیوود در پس فیلم‌های سرگرم‌کننده قادر به تغییر بسیاری از فاکتورهای فرهنگی است و با ساختن تصویری از آمریکایی آزاد می‌تواند اسطوره‌ی شیوه‌ی زندگی مصرفی در سایه‌ی دموکراسی آمریکایی را تبلیغ کند. شکل گرفتن کاراکترهایی آهنین چون سوپرمن، بت‌من و... در هالیوود نیز راهی بود برای تلقین صفات آزادی، قدرت، خلل‌ناپذیری و منجی‌گری و درستکاری آمریکا.

«هالیوود از طریق عرضه کردن ایدئولوژی دموکراسی تحقق یافته که از تأکید بر باز بودن جامعه‌ی آمریکا فراتر می‌رود، در واقع با استفاده از روش‌های اقناعی، این باور را در مخاطبان ایجاد می‌کند که به آمریکایی بودن و فضیلت‌های خوشایند آن ببالند و بنازند. وقتی این طرح به صادرات تبدیل می‌شود، آمریکا را به شدت جذاب و حسرت‌انگیز نشان می‌دهد.»۶

هالیوود علاوه بر ساختن این تصویر مثبت، قادر به بازسازی آن نیز هست. چنان‌که پس از خدشه‌دار شدن چهره‌ی آمریکا به عنوان مهد آزادی و دموکراسی بعد از جنگ ویتنام، برای بازسازی تصویر ایده‌آل و خواستنی آمریکا، از هالیوود استفاده‌های بسیار شد و واضح است که با جای گرفتن این‌گونه تصاویر از آمریکا در اذهان عمومی، شیوه‌ی مصرف آمریکایی، تبلیغ و سیاست‌های قدرت‌طلبانه‌ی آمریکا و امپریالیسم به راحتی توجیه می‌شود. در نهایت هالیوود را می‌توان اهرم قدرتمند سیاسی‌ای قلمداد کرد که می‌تواند به بسیاری از کنش‌ها و واکنش‌های جهانی شکل دهد و بسیاری از خواسته‌ها و آمال سیاستمداران آمریکایی و امپریالیسم را برآورده سازد. البته شکی نیست که بسیاری از شگفتی‌های دنیای سینما در قالب سینمای هالیوود قابل تجربه است اما آنچه مهم است داشتن نگاهی انتقادی و مطالعاتی در استفاده از آثار هالیوود است. همان‌طور که گفته شد بین پیشرفت تکنولوژیکی و توانایی نفوذ فکری و فرهنگی، رابطه‌ای دو سویه و متقابل مفروض است. بنابراین پیش‌بینی می‌شود که برای اعمال هرچه وسیع‌تر و عمیق‌تر سیاست‌های فرهنگی، هالیوود همچنان تلاش کند که در مقام اول و سینماهای ملی در مقام دوم بین مخاطبان باقی بمانند و در این میان فقدان نگاه انتقادی در جوامع ناگزیر باعث می‌شود که مردمان جهان، نگاه به زندگی، عشق، سیاست، زن، مرد و... را تنها از دیدگاه هالیوود در جهان سینما تجربه کنند و لاجرم بپذیرند.

هنگامه مظلومی

منابع و یادداشت‌ها:

۱. نایت، آرتور. تاریخ سینما. ترجمه: نجف دریابندری، تهران: امیرکبیر، کتاب‌های جیبی، چاپ هفتم، ۱۳۸۲، ص ۶۱.

۲. همان، ص ۶۰.

۳. همان، ص ۶۵.

۴. سمتی، محمد مهدی. عصر سی ان ان و هالیوود: منافع ملی، ارتباطات فراملی. ترجمه: نرجس‌خاتون براهوئی؛ با مقدمه‌ی حسین بشیریه، تهران: نشر نی، ۱۳۸۵، ص۱۷۱.

۵. همان، ص ۱۷۲.

۶. همان، ص ۱۵۸.

با استفاده از:

کینگ، جف. مقدمه‌ای بر هالیوود جدید. ترجمه: محمد شهبا، تهران: هرمس، ۱۳۸۶.