سینما در هزاره سوم به کدام سو می رود

نقش تاثیرگذار جلوه های ویژه در هنر سینما

براستی راز جاودانگی صحنه‌های بکر و سیاه و سفید برخی از آثار خاطره‌انگیز تاریخ سینما در چه چیزی نهفته بود؟ فیلمهایی که بدون هیچ جلوه‌های ویژه ای تماشاگر را محصور خود می‌کردند. هنوز هم تنهایی گاری کوپر در «بعدازظهر نیمروز» ساخته فراموش نشدنی «فرد زینه مان» مو بر انداممان سیخ می‌کند و یا شوش مارلون براندو در اثر همیشه تحسین شده «الیا کازان» فقید «در بارانداز» از یادها نرفته . سینما در سال‌های جدید به سمت و سویی می‌رود که ماهیت اصلی و جاودانگی مثال‌زدنی اش را از دست بدهد و به فراموشی بسپارد. سینمای معاصر با دوران طلائیش فاصله زیادی گرفته و در این مورد شکی نیست. دیگر از بازی‌های بی‌نظیر و فراموش نشدنی خبری نیست.

صحنه‌های عظیم فیلم‌های با شکوهی چون «السید» و «لبن هور» جای خود را به صحنه‌های دیجیتال فیلم‌هایی چون « گلادیاتور» و «آواتار»داده اند. اگر «برباد رفته»، «دکترژیواگو»‌، «لورنس عربستان» و «پدرخوانده» به عنوان آثار کلاسیک و جاودانه تاریخ سینما شناخته می‌شدند این روزها «ارباب حلقه‌ها» «هری پاتر» و «اسپایدرمن» با صحنه‌های فوق مدرنشان تمام نگاه‌ها را متوجه خود کرده‌اند. آیا هابیت‌های کوتاه قد با آن چهره کریهشان در سه گانه «ارباب حلقه‌ها» ارزش جاودانه شدن را دارند و یا قدرت آنها در دست مردانی است که کلید‌های کیبورد را نوازش می‌کنند؟ تماشا گران امروز سینما آنچنان مجذوب صحنه‌های دیجیتالی شده‌اند که گویا بیش‌از این هیچ سینمایی وجود نداشته و هنر سینما تنها در جلوه‌های ویژه تصویری خلاصه می‌شود و مخاطبان نیز صحنه‌های نوین رایانه ای تمام وجودشان را در بر می‌گیرد. حسرتی بزرگ از راه می‌رسد و این سوال پدید می‌آید که سینما در هزاره سوم به کدام سو می‌رود؟

تب ساختن فیلم با جلوه‌های کامپیوتری هر روز بیشتر می‌شود و این آثار به سمتی می‌روند که سر فصل جدیدی را در سینما آغاز کنند. استفاده از دوربین‌های دیجیتالی‌، جلوه‌های ویژه و روبات‌های شبیه‌سازی شده به اوج خود رسیده و از اساسی‌ترین موارد آثار روز سینمای‌هالیوود بشمار می‌روند. دوربین‌های فوق مدرن این امکان را فراهم آورده اند تا مشکل ترین صحنه‌های زد و خورد و تیراندازی با بهترین کیفیت تصویری فیلمبرداری شود. برادران واچایوفسکی با خلق ماتریکس‌، آنگ لی با قهرمان سبز رنگش‌هالک و جیمز کامرون با ماشین ابر قهرمان دوست داشتنی‌اش ترمیناتور سینمای علمی‌تخیلی جدیدی را پایه‌گذاری کردند که تماشاگران سینه چاک فراوانی نیز در اقصی نقاط جهان دارند. شایان ذکر است ترمیناتور۳ با بودجه ای بیش‌از ۲۰۰ میلیون دلار به لطف جلوه‌های ویژه و انیماتورهای حرفه‌ای با کنار هم قرار دادن صحنه‌های پرزرق و برق و چشمگیر باعث خلق موجودی بنام ترمیناتور شده است. برنامه دیجیتالی «آی‌ال‌ام» با امکانات پیچیده و منحصر بفرد خود این امکان را فراهم می‌کند که موجودات خیالی «ارباب حلقه‌ها» و «هری پاتر» به هر شکل و موقعیتی که مورد نظر کارگردان است تبدیل شوند. با پیشرفت تکنولوژی طی این سالهای جدید سرانجام روزی ماشین‌ها بر انسان‌ها چیره خواهند شد و جای آنهارا خواهند گرفت.

این موضوع در سه گانه «مرد آهنی» و «ترمیناتور» به خوبی حس می‌شود. کارخانه رویا سازی هالیوود در بهترین شرایط تصاویری مبهوت کننده بر روی پرده پخش می‌کند که تماشاگر را به دنیای مدرن و پیچیده ای پرتاب می‌کند که اجازه پلک زدن را هم به او نمی‌دهد. اگر در گذشته کیفیت بالای فیلم‌های ۳۵ میلیمتری چشمان هر عاشق سینمایی را خیره می‌کرد حال باید نظاره گرآثاری باشیم که هیچ حس و حالی در ساختار آنها دیده نمی‌شود. دنیای دیجیتال آنچنان بر صنعت سینما حکمفرمایی می‌کند که شاید در آینده‌ای نه چندان دور نیاز به شخصی بنام بازیگر هم نباشد و روبات‌های کنترل از راه دور و شبیه‌سازی‌ها به جای بازیگران حرفه‌ای به ایفای نقش بپردازند. آیا سینما با هنرپیشه‌های کامپیوتری‌اش باز هم می‌تواند خاطرات خوب دهه‌های ۶۰و ۷۰ را زنده کند؟ با ساخته شدن آثاری چون «بلید رانر»، «ای تی» و «جنگ ستارگان» این زمینه برای سینماگران غربی مهیا شد تا با تولید آثار پر هزینه روند جدیدی را در فیلم‌سازی تجربه کنند.

اگر «جنگ ستارگان» در استودیوی شخصی و مدرن جرج لوکاس ساخته شد و نگاه هزاران تماشاگر را در اقصی نقاط جهان به خود خیره کرد این روزها قهرمان‌های پر طرفداری چون «بتمن» و «سوپرمن» نفس‌ها را در سینه حبس می‌کند. جیمز کامرون بعد از ماشین خستگی ناپذیرش ترمیناتور با «آواتار» برادران واچایوفسکی با «ماتریکس» و کریستوفر نولان نابغه جدید‌هالیوود با نگاهی عمیق تر به «بتمن» قهرمان مثبت و پولدار کتاب‌های کامیک انقلابی درسینمای دیجیتالی به پا کرده‌اند. کیانوریوز در ماتریکس در نقش شاهزاده‌ای مشکی پوش مانند پرنده ای سبکبال با اجرای حرکات رزمی‌باله وار تمام پلیس‌ها را از بین می‌برد و خود را به عنوان شخصیتی تاثیر گذار معرفی می‌کند. بدون شک نسل جدید سینما رو بزودی از پروژه‌های عظیم و چند قسمتی «هری پاتر»، «هالک» «ارباب حلقه‌ها» و «اسپایدر من» به عنوان جاودانه‌های جدید تاریخ سینما یاد می‌کند. براستی چرا بعد از تماشای فیلم پر هزینه‌ای مثل «مرد آهنی» وقتی از سالن سینما خارج می‌شویم همه چیز از بین می‌رود و تماشای فیلم هیچ خاطره‌ای بر جای نمی‌گذارد؟ باید پذیرفت و قبول کرد در بستر جدیدی از سینما قرار گرفته‌ایم. جز تن دادن به مناسبات سینما در هزاره سوم چاره‌ای نداریم. تکنولوژی کل سینما را فرا گرفته . قهرمان‌های دیجیتالی غیرقابل باور و دور از انتظار نشان می‌دهند.

ماشین‌های انسان نما در راهند تا کلیت سینما را تحت‌الشعاع خود قرار دهند. به انتظار می‌نشینیم تا ببینیم قدرت دیجیتال باعث شکوفایی، پیشرفت و جلب بیشتر مخاطب برای هنر(صنعت) سینما می‌شود یا نه.

ناصر سهرابی‌