شهرنا زیبای من

اینجا تهران است , یا هر جای دیگر صبح است , یا هر وقت دیگر صدای بوق خودروها, داد و فریاد و اصوات ناهنجاری که از موتورها خارج می شود, صدای جیرجیر کولرها و ضبط صوت ها به این می گویند آلودگی صوتی

اینجا تهران است ، یا هر جای دیگر، صبح است یا هر وقت دیگر. آسمان تیره و تار است. دود، همه جا را پر کرده است. تشخیص رنگها ممکن نیست. نفس ها در سینه حبس شده و گلوها می سوزد. سرفه و نفس تنگی. به این می گویند آلودگی هوا.

اینجا تهران است یا هر جای دیگر. همه چیز آلوده است. نباید نفس کشید، نباید شنید و حتی نگاه کردن هم چندان خوشایند نیست. جویهای کثیف ،نمای زشت ساختمان ها، بساط دستفروش ها و تبلیغات و پوسترها. زشتی از همه سو هجوم می آورد. به این می گویند آلودگی بصری.

زندگی در دنیای امروز، از هر حیث دشوار است. آدمها خسته و کسلند و گاهی حتی خودشان هم نمی دانند چه چیزی این همه باعث آزارشان شده و تا این حد خسته شان کرده است.

شناختن دلیل بعضی از خستگی ها آسان است ، اما بعضی چیزها به صورت پنهان و خزنده ، بر روح انسان اثر می گذارند و اثراتشان گاه بسیار مخرب تر و زیانبارتر از آن است که به نظر می رسند. شهرهای کوچک و بزرگ ، این روزها با حجم وسیعی از جمعیت و خانه و ماشین و با درهم ریختگی شدید مظاهر مختلف زندگی مواجه اند. تناسب ، گویی در جنبه های مختلف زندگی از میان رفته است.

همه چیز آلوده است و این آلودگی ، تمام حواس بشری را رنج می دهد. گوش ، چشم ، حس بویایی و لامسه ما، همه در ارتباط با دنیا آسیب می پذیرند و آلودگی ها اولین و مهمترین اثری که بر فرد می گذارند، یک اثر منفی روانی است.

افراد در مواجهه با آلودگی ها نظم ذهنی و آرامش خود را از دست می دهند و در نتیجه با فشار و خستگی مواجه می شوند: «بیشتر روزها، زمانی که به خانه بر می گردم ، دچار سردرد شدید شده ام. گاهی در خیابان احساس می کنم که دیگر دلم نمی خواهد به هیچ کس و هیچ چیز نگاه کنم. در و دیوار و آدمها و ماشین ها، به اضافه آلودگی شدید هوا، آنقدر خسته ام می کنند که انگار چند شیفت کار کرده ام».

آنچه بیش از هر چیز آزاردهنده است ، فقدان نظم و زیبایی است. گرچه زیبایی تعریف مشخصی ندارد و تا حد زیادی نسبی است ، اما به هر حال همگان درباره وجود نظم ، هماهنگی و آرامش در یک پدیده زیبا اتفاق نظر دارند. در این میان محیط، یکی از عواملی است که در انتقال حس زیبایی به افراد بسیار موثر است. راستی آیا محیط زندگی ما زیباست؟

شهر من زیبا نیست

اینجا تهران است ، شهر خیلی از ما. حتی آنها هم که در تهران زندگی نمی کنند، تهران را به عنوان پایتخت کشورشان دوست دارند.

از فراز ارتفاعات شمال شهر تهران یا ساختمان های بلند، تهران در شب شهر زیبایی است. شهری پر از خانه و ساختمان و بزرگراه و نور. این حس قشنگ شبانه ، برای خیلی از ما آشناست ؛ اما حقیقت این است که تهران اگر نگوییم شهر زشتی است ، دست کم می توانیم بگوییم با معیارهای یک شهر زیبا، فاصله زیادی دارد.

مهندس گلشنی ، مدیر هماهنگی امور مناطق سازمان زیباسازی شهر تهران بصراحت می گوید که تهران ، زشت است. خیلی از شهروندان هم همین عقیده را دارند: «بی نظمی در همه جا به چشم می خورد.

زشتی ساختمان ها، آشغال و موش و بند رختهایی که از این سر تا آن سر ایوان ها کشیده شده اند... ترافیک سنگین خیابان ها، علاوه بر این که باعث آلودگی هوا و اتلاف وقت می شود، ذهن را هم آشفته می کند. ماشین ها نامنظم و آشفته حرکت می کنند و تصویری که می سازند، تصویری درهم و آشفته است.

در خیلی از کشورها ترافیک وجود دارد، اما منظم است. این جور تصویرها هم به نظر من باعث آلودگی بصری می شوند.»

چه چیزی واقعا آلوده است؟

هر چیزی که از لحاظ بصری ، تاثیر بدی روی روان شهروندان بگذارد، نوعی آلودگی بصری است. بر این اساس ، زواید نماها، سایبان های مندرس ، کولرها و کانال آنها، تیرآهن ها، تابلوهای شکسته ، در و کرکره های کثیف ، پوسترها و برچسب ها و نوشته های روی دیوارها، همه و همه جزو آلودگی های بصری هستند.

مهندس گلشنی تاکید می کند: «آلودگی بصری ، هر چیزی است که آرامش فکری را به هم می زند.» این آرامش فکری که مدام از جهتهای مختلف مورد تهدید قرار می گیرد، گاه جنبه ای کاملا انسانی دارد؛ مناظر زشتی که انسان ها ایجاد می کنند.

با این تعریف ، دعواها و خشونت های جاری در سطح کوچه و خیابان ، خیابان گردها و متکدیان و... در واقع ترکیبی از انواع آلودگی اند؛ آلودگی صوتی و آلودگی بصری.

شهروندی می گوید: «تمام زشتی ها به یک طرف ، دیدن بعضی صحنه ها واقعا آزاردهنده است.

از چند روز پیش که با صحنه درگیری دو جوان مواجه شدم ، ذهنم بسیار آشفته شده است. این نوع برخوردها با اصول شهرنشینی و زندگی اجتماعی مغایرت دارد و تاثیر بدی روی شهروندان می گذارد.»

با این مقدمات باید تایید کرد که تهران از جنبه های مختلف ، شهر زشتی است. فقدان سیستم اصولی شهرسازی ، کهنگی بافت شهری ، آلودگی های زیست محیطی و فقدان فضاهای مناسب ، زندگی در این شهر را بسیار دشوار کرده اند. همه کارشناسان اتفاق نظر دارند که تهران براساس اصول شهرسازی ساخته نشده است.

غیر از نواحی محدودی از تهران ، بقیه نقاط شهر، از سر اتفاق و با سیستم هر چه پیش آید خوش آید ساخته شده اند. در این میان ، شهرداری ، از طریق سازمانی مهم و بزرگ با عنوان سازمان زیباسازی شهر تهران می کوشد تا به این بی سامانی پایان دهد.

مهندس گلشنی می گوید: «وظیفه اصلی سازمان ارتقای کیفیت فضاهای شهری است ، یعنی سازمان می کوشد فضاهای شهری بهسازی شوند. ما برای شهر، ایمنی و زیبایی را پیش بینی می کنیم ؛ اما از آنجا که سیستم شهرسازی اشتباه بوده ، فضاها فقط رشد کرده اند و کیفیت در این رشد اصلا در نظر گرفته نشده است.»

بر این اساس به نظر می رسد که گام نخست برای زیباترشدن شهری مثل تهران ، اصلاح ساختار شهر است. اگر ساختار شهر اصلاح شود، بقیه اقداماتی که برای زیباسازی شهر صورت می گیرند، به چشم خواهند آمد.

بخشی از قضیه نیز ناشی از این است که شهرهایی مثل تهران ، بدون برنامه مدرن شده اند و در نتیجه عدم تطابق میان فضاهای سنتی و مدرن ، باعث درهم ریختگی فضاها شده است.

مشارکت مردم و شهرداری ها

سازمان زیباسازی می کوشد با همکاری دیگر بخشها و واحدهای مستقر در شهرداری ، سیمای شهر را بهبود بخشد. حقیقت این است که سیمای شهر، به واقع با آنچه از خاطره سالهای دهه 60 به یاد می آید، بسیار متفاوت است.

تلاش شهرداری ها برای ارتقای کیفیت فضاهای شهری ، بی تردید چشمگیر بوده است. مهندس گلشنی می گوید: «ما با هر چیزی که باعث زشتی شود، مبارزه می کنیم و با تمام بخشهایی که می توانند برای زیباترکردن شهر با ما همکاری کنند مرتبط هستیم.

ترکیب سازمان ، ترکیبی است از مهندسان معماری ، شهرسازی ، طراحان شهری و متخصصان رشته های نقاشی و مجسمه سازی.»

او همچنین خبر از اجرای طرح به سازی نماهای معابر در یک مقطع زمانی سه ماهه می دهد که بزودی در مناطق 22 گانه شهر تهران اجرا خواهد شد: «در این طرح به شستشوی نماها، پاکسازی و حذف زواید، شستشوی سایبان ها و تعویض آنها، مرمت و شستشوی تابلوها و در و کرکره های واحدهای صنفی پرداخته خواهد شد.»

این طرح با هدف الگوسازی در سطح شهر، در 10 محور و در تمام مناطق اجرا می شود و می تواند به یکباره تاثیر چشمگیری در ظاهر و زیبایی شهر داشته باشد».

با این حال ، هم مردم و هم مسوولان تاکید می کنند که زیبایی شهر نیاز به مشارکت دوجانبه مردم و شهرداری ها دارد: «همه چیز را نمی شود از شهرداری ها توقع داشت.

این همه کرکره های کثیف و زوایدی که در ایوان خانه ها وجود دارد و به زیبایی ظاهری آنها لطمه می زند، پنجره های حمام و دستشویی که به سمت خیابان و کوچه باز می شوند و اجناسی که در حریم پیاده روها فروخته می شوند، با کمی مشارکت و دقت می توانند از این حالت ناخوشایند خارج شوند».

ماده 92 قانون شهرداری ها می گوید: «اتصال هر گونه پوستر و برچسب تخلف است و جریمه دارد». ماده 110 این قانون نیز تاکید می کند که درباره بناهای نیمه کاره یا نازیبا، مالک موظف است در صدد تکمیل و اصلاح برآید و در غیر این صورت شهرداری با دریافت 10 درصد هزینه اضافه ، خود این امر را به عهده خواهد گرفت.

برخی مواد دیگر این قانون نیز بر وظایف شهروندان نسبت به زیباسازی شهر تاکید می کنند. با این حال بیشتر مسوولیت همچنان از شهرداری ها توقع می رود: «شهرداری توقع دارد که نمای ساختمان را عوض کنیم یا مثلا جای کولر و مسیر کانال ها را تغییر دهیم ؛ اما چطور می شود در ساختمانی قدیمی که سیستم تهویه از ابتدا برای آن پیش بینی نشده است ، چنین توقعاتی را برآورد؟».

در مقابل ، مدیر امور مناطق سازمان زیباسازی می گوید: «اگر مردم در این زمینه ها مشارکت کنند تا حد زیادی در هزینه ها صرفه جویی می شود. در حال حاضر شهرداری این هزینه ها را از محل عوارض تامین می کند. اگر مردم مشارکت کنند، این هزینه ها می توانند در محل دیگری که مورد نیاز است ، صرف شوند».

این نکته را هم نباید از نظر دور داشت که در برخی موارد، ضعف درباره طراحی فضاهای شهری و مبلمان شهری به چشم می خورد، به گونه ای که این ضعفها باعث می شوند آنچه قرار بود به زیبایی شهر کمک کند، بیشتر باعث ناخوشایند شدن فضاها شود.

به عنوان مثال فقدان و کمبود علایم و تشتت موجود در آنها نیز مساله دیگری است که باعث آشفتگی در فضاها می شود.

تابلوی رستوران ها، توالت های عمومی ، مساجد و... در هر نقطه از شهر، شکل متفاوتی دارند و حتی در برخی مناطق اصلا وجود ندارند. در صورتی که وجود آنها به شکل منظم و هماهنگ ، علاوه بر این که مفید فایده است ، می تواند در ایجاد زیبایی بصری نیز نقش داشته باشد.

از یاد نبریم که تمام آنچه گفته شد، به شکلهای دیگر و با اندازه های متفاوت درباره دیگر شهرهای بزرگ و کوچک کشور صادق است. گرچه میزان آلودگی های صوتی و هوا در هیچکدام آنها به قدر تهران نیست ، اما ناهماهنگی و بی نظمی در طراحی فضاهای شهری و شکل ساختمان ها و واحدهای صنفی ، گاه به شکل ناهنجارتری در آنها دیده می شود.

می توان گفت که به علت فقدان امکانات و حتی عدم وجود واحد زیباسازی در بسیاری از مناطق کشور، ناهماهنگی موجود در فضاها، روز به روز شدیدتر و حادتر می شود و به گونه ای است که به نظر می رسد الگوسازی شهر تهران و ارائه طرحها و شیوه های پیشنهادی برای آنها جزو ضرورت های شهرداری ها در این مناطق است.