آلودگی منازل شوخی بردار نیست

نکته ای که بسیاری از ما نمی دانیم این است که به گفته کارشناسان, خطر آلودگی منزل را نباید دست کم گرفت و می تواند بسیار بیش از حد تصور ما باشد, حداقل به خاطر این که بسیاری از ما بیشتر وقتمان یعنی چیزی حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد از زمان شبانه روز را در خانه هستیم همه ما تا به حال در مورد خطرات ناشی از هوای آلوده شهر زیاد شنیده ایم

نکته ای که بسیاری از ما نمی دانیم این است که به گفته کارشناسان، خطر آلودگی منزل را نباید دست کم گرفت و می تواند بسیار بیش از حد تصور ما باشد، حداقل به خاطر این که بسیاری از ما بیشتر وقتمان یعنی چیزی حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد از زمان شبانه روز را در خانه هستیم؛ همه ما تا به حال در مورد خطرات ناشی از هوای آلوده شهر زیاد شنیده ایم. منشا تمام آلودگی های هوا را هم کم و بیش می دانیم، ولی چاره ای نداریم، جز اینکه وارد این آلودگی ها شویم و هیچ گریزی هم از آن ها نیست. با این حال آلودگی داخل خانه هم، بخش دیگری از آلودگی های اطراف ماست.

نوع آلاینده های داخل خانه با نوع آلاینده های محیط بیرون متفاوتند. با این حال و با وجود عدم آگاهی مردم نسبت به این آلاینده ها، برخی نوع آن ها به خصوص در داخل خانه شناخته شده تر است.

درست است که خیلی از مردم هنوز با آلاینده های خانه آشنا نمی باشند، ولی الآن دیگر همه با خطرات سیگار آشنا هستند. هنوز هم از نظر ما در خانه ها شایع ترین آلاینده و در صدر همه آلاینده ها دود سیگار است. چون دود سیگار آلاینده بسیار قوی است و در حدود ۵ هزار ماده سمی در آن وجود دارد که تعداد زیادی از آن ها سرطان زا بوده و برای همین است که امروزه در اکثر کشورها، سیگار کشیدن به طور کامل ممنوع شده است.

از دود سیگار که بگذریم خیلی از آلاینده های دیگر وجود دارند که مردم کمتر با آنها آشنا هستند.

به دلیل استفاده از وسایل گرمایشی استاندارد، تقریبا اکثر مردم با خطرات وسایل گرمایشی غیراستاندارد و حتی بوی ناشی از سوخت آن ها آشنا هستند، چون منهای تولید گاز مونو، سوخت نادرست این وسایل در کسانی که حسایست های تنفسی دارند منجر به بروز اختلالات شدید ریوی می شود، و هوا را هم آلوده می کند.

ولی یکی از آلاینده هایی که در ساختمان ها به خصوص در طبقات پایین و زیرزمین ها ایجاد می شوند، اشعه رادون است. این اشعه یکی از عوامل بروز سرطان ریه است.

البته این اشعه مقدار مجاز دارد که اگر از این مقدار بالاتر رود، احتمال بروز سرطان ریه در کسانی که با آن در تماسند وجود دارد.

علاوه بر شناخت ناکافی مردم نسبت به آلاینده های این چنینی، موادی وجود دارد که مثلا استفاده از آن منسوخ شده باشد، ولی هنوز مردم با آن سر و کار داشته باشند و این نکته بسیار مهمی است.

یکی دیگر از آلاینده هایی که امروزه در تمام دنیا منسوخ است، ولی متأسفانه هنوز از آن استفاده می شود، «آزبست» است. این یک ماده معدنی است که در عایق کاری ها و در ساخت مصالح ساختمانی به کار می رود. این ماده منجر به بروز بیماری به نام «آزبستوزیس» می شود و در نسج ریه تغییراتی ایجاد می کند، چون الیافی که در این ماده وجود دارد استنشاق شده و از این طریق وارد ریه شده و آن را ملتهب می کند که این واکنش التهابی شدید بعدا به فیبروز یا همان تغییر نسج ریه تبدیل می شود. علائم عمده ناشی از استنشاق این ماده که آلودگی هوا را هم به دنبال دارد همان تنگی نفس، سرفه و خس خس سینه است، ولی مهمتر از آن این است که این ماده، سرطان زا هم هست و در کسانی که به طور مداوم با آن سروکار دارند، ایجاد سرطان می کند. حتی ما موارد زیادی از کارگران ساختمانی که در تماس با این ماده دچار تومورهای بسیار بدخیم شدند، چون این ماده هنوز متأسفانه در صنایع ممنوع نشده، ولی دربرخی کشورها از سال ۱۹۹۰ به بعد کاملاً حذف شد، حتی خیلی از ساختمان هایی که در ساخت آن ها از این ماده استفاده شده بود، کاملاً تخلیله شده اند، مثل ساختمان دویچه وله آلمان.

اکثر منازل بیشتر از یک منبع انتشار آلودگی هوا دارند، به عنوان نمونه دود سیگار، مصالح ساختمان، محصولات تزئینی، مبلمان و فعالیت های مربوط به آشپزی، نظافت و سیستم های گرمایشی و سرمایشی از این قبیل هستند.

کاراترین روش بهبود کیفیت هوای داخل ساختمان ها حذف منابع آلاینده یا کاهش میزان انتشار آلاینده هاست. قدیمی بودن و عدم تعمیر و نگهداری نامناسب اسباب منازل نقش مؤثری در آلودگی هوا دارد، به عنوان مثال اجاق گازی که تنظیم نباشد منوکسیدکربن بیشتری نسبت به اجاق تنظیم شده منتشر می کند.

بعضی منابع مثل مصالح ساختمان، معطرکننده های هوا و چوب های فشرده که در مبلمان استفاده می شوند منتشرکننده آلاینده ها به صورت مداوم هستند. بعضی از عوامل دیگر مانند دود سیگار، عملکرد بد هواکش اجاق گاز یا کوره، انواع حلال ها، حشره کش ها و مواد شوینده به عنوان عوامل دوره ای یا نوبتی انتشار آلاینده ها هستند. متابولیسم طبیعی بدن افراد و حیوانات خانگی نیز به عنوان یکی از انتشار آلاینده،بو و رطوبت در هوا هستند که غلظت های بالای بعضی از این آلاینده ها ممکن است برای مدت طولانی در هوا باقی بماند.

بعضی مواقع حذف منابع آلاینده، گران یا غیرعملی است. در چنین شرایطی گردش هوا و رطوبت در داخل منازل می تواند به کیفیت هوا کمک کند. از آنجا که حذف منابع آلاینده موجود در منازل غیرعملی وگران است لذا جابه جایی هوا و رطوبت در فضای داخل خانه ها به کیفیت هوا کمک مؤثری می کند.

هر خانه ای نیاز به گردش هوای تازه در زمان و مکانی مناسب دارد چنانچه میزان ورود هوای تازه به داخل خانه ناکافی باشد مواد آلاینده تجمع می یابند که نهایتاً سنگینی هوا را به دنبال خواهد داشت. بعضی از ساختمان ها که در طراحی و ساخت آنها منافذ کمتری درنظر گرفته شده و هوای بیرون به سختی در آنها جریان دارد نسبت به انواع دیگر که دارای منافذ مناسب هستند، دارای غلظت بالاتری از آلاینده های هوا هستند درضمن شرایط آب و هوایی (اقلیمی) می تواند شدیداً میزان ورود هوای تازه به داخل ساختمان را تحت تأثیر قرار دهد.

● ورود هوای آلوده خانه به خارج

سه روش در ورود و خروج هوا به داخل ساختمان مؤثر است:

۱) نفوذ هوا: هوا از طریق شیار پنجره ها، زانوها و درزهای در و دیوار جریان می یابد.

۲) جریان طبیعی هوا: با باز کردن درها و پنجره هامی توان ورود هوای تازه را به داخل ساختمان ها امکان پذیر کرد.

۳) گردش مکانیکی هوا: با استفاده از فن می توان گردش اجباری هوا را ایجاد کرد. سیستم های تهویه مطبوع، گردش هوا را در داخل ساختمان ها میسر می کند و هوای تازه را به داخل ساختمان مکش کرده و هوای آلوده داخل ساختمان ها را به بیرون منتقل می کند. چنانچه نرخ تبادل هوا که به نسبت حجم هوای تازه که در هر ساعت جایگزین هوای داخل ساختمان ها می شود، اطلاق می شود در داخل ساختمان کافی نباشد، با مشکل انباشت آلاینده ها روبه رو خواهیم شد.

در ساختمان های جدید که تقریباً بدون پنجره اند نرخ تبادل هوا بین ۳۰ تا ۱۰۰درصد در ساعت است و در منازل قدیمی مقدار تبادل هوا بیشتر بوده و حدود ۲۰۰ درصد در ساعت است. چنانچه نرخ تبادل هوا ۱۰۰درصد در ساعت باشد بازهم ممکن است تمام آلاینده های هوا کاملاً تخلیه نشود که علت آن انتشار مداوم ترکیبات آلاینده از تجهیزات موجود در داخل ساختمان هاست بنابراین تهیه به صورت مداوم آلاینده ها را رقیق یا کاملاً حذف می کند و درواقع وارد محیط زیست می کند.

عموماً تراکم آلاینده ها در داخل بیشتر از تراکم آنها در خارج است. علت آن تا حدودی کوشش های اخیر ما در حفاظت انرژی از طریق عایق کاری ساختمان هاست. روش متداول در مهار آلودگی هوای داخل تهویه است اما با درزبندی محکم تر ساختمان از مقدار تهویه طبیعی کاسته شده و سیستم های معمول تهویه نیز عموماً طوری طراحی نشده اند که تراکم بعضی از انواع خاص آلاینده ها در داخل کاهش یابد به علاوه این سیستم ها به مراقبت دقیق نیاز دارند.

مسیرها، فرآیندها و نیروهای محرکه مختلفی بر کیفیت هوای ساختمان مؤثر است. متداول ترین فرایند طبیعی تأثیر دودکشی است. این تأثیر در مواقعی پیش می آید که بین هوای داخل و خارج تفاوت دما وجود داشته باشد یا باد فشار افتراقی به وجود آورد.

جالب اینکه از آنجا که اکثر مردم بخش عمده ای از وقت خود را در داخل ساختمان ها سپری می کنند کیفیت هوای درون ساختمان نیز اهمیت پیدا می کند و زمانی به اهمیت فوق العاده آن پی می بریم که متوجه می شویم در اکثر مواقع کیفیت هوای درون ساختمان بدتر از کیفیت هوای بیرون است. برخی آلاینده های هوای درون ساختمان همان ترکیباتی هستند که در بررسی کیفیت هوای محیط باز با آنها آشنا هستیم، برای مثال عمل احتراق در داخل ساختمان ها به منظور پخت غذا گرمایش و امور بهداشتی مقادیر زیادی منوکسیدکربن و اکسیدهای ازت را در فضای درونی ساختمان آزاد می کند. علاوه بر این در ساختمان های اداری دستگاه های فتوکپی با پراکنده کردن مقادیر قابل توجهی ازن در هوا در هر چه آلوده تر شدن آن کمک می کنند.

از دیگر آلاینده هایی که منحصرا در فضای درونی ساختمان آزاد می شوند می توان به فرمالدئید متصاعد شده از پشم شیشه تخته های سه لایه، اوره فرمالدئید از فیوم های عایق بندی، چسب های مختلف و مواد ساختمانی مانند آزبست اشاره کرد. مواد آلاینده دیگر مانند دود سیگار و گاز ازن اگر در بیرون از ساختمان وجود داشته باشند به اندازه کافی رقیق می شوند به طوری که زیر حدخطر آفرینی برای سلامت انسان قرار می گیرند ولی همین آلاینده ها در صورت ورود به هوای درون ساختمان به علت تراکم و افزایش غلظت از حد آستانه خطرآفرینی خود بالاتر رفته و صدمات جدی بر افراد ساکن در ساختمان وارد می کند.

دود سیگار حاوی بنزین، هیدازین، آلفابنز و پیرن و فلزات سنگین است. علاوه بر این ذرات دود سیگار به دلیل قطر بسیار کمی که دارند تااعماق ریه ها نفوذ می کنند این درحالی است که یک نخ سیگار به تنهایی ۱۰ به توان ۱۲ ذره معلق را وارد ریه ها می کند. افراد سیگاری با استعمال سیگار خود و دیگران را در معرض غلظت های بسیار زیاد دود قرار می دهند. از جمله مواردی که هنگام دود کردن سیگار وارد هوا می شوند، می توان به منوکسید کربن، نیکوتین، نیتروز آمین، آکرولین و دیگر مواد خطرآفرین قابل استنشاق اشاره کرد.

از دیگر منابع مهم تولید آلودگی در ساختمان ها می توان به بخاری های زغالی و شومینه ها اشاره کرد این وسایل با احتراق زغال باعث تولید و پراکنش منوکسیدکربن و اکسیدهای ازت و برخی هیدروکربن ها، ذرات معلق و برخی ترکیبات سرطان زا (آلفا بنزوپیرن) در هوا می شوند. البته بخاری و شومینه با فرستادن دود خود از طریق دودکش به هوای آزاد باعث آلوده کردن بیشتر هوای آزاد هم می شوند.

نفوذ هوا در اثر اختلاف فشار بین هوای بیرون و درون ساختمان به وجود می آید. این اختلاف فشار به وسیله باد یا اختلاف درجه حرارت درون و بیرون ساختمان حاصل می شود و به سادگی هوا را آلوده می کنند.

برای مثال باد با برخورد به یک طرف بدنه ساختمان فشار زیادی را به محل برخورد وارد می کند دراین حالت هوا از طریق شکاف های منافذ دیوارها وارد ساختمان می شود. در صورتی که اختلاف فشار تحت تاثیر اختلاف درجه حرارت به وجود آمده باشد نفوذ هوا کمتر از طریق دیوارها انجام می شود. دراین صورت منافذ کف و سقف اتاق ها نقش مهمی در روند نفوذ هوا خواهند داشت، اصطلاحا به اینگونه نفوذ هوا (دراثر اختلاف دما) اثر دودکشی گفته می شود.

در زمستان هوای گرم درون ساختمان به دلیل سبکی و تمایل حرکت به بالا از طریق شکاف ها و منافذ موجود در سقف (کانال های برق و کانال های هوا) از ساختمان خارج شده و به راحتی هوا را آلوده می کند در عوض هوای سرد از طریق منافذ کف (کانال های فاضلاب، شکاف زیر درها و...) وارد ساختمان می شود. سرعت نفوذ هوا علاوه بر اختلاف دمای داخل و خارج ساختمان و سرعت باد به وضع و محل قرار گرفتن شکاف ها و منافذ نیز بستگی دارد به طوری که هرچه تعداد شکاف ها و درزها در سطوح عمودی زیاد باشند نفوذ از طریق برخورد باد با شدت بیشتری به وقوع خواهد پیوست.

سزاوار